Μας βοηθούν να αποτρέψουμε τη διαιώνισή του, να μειώσουμε την ένταση, να προλάβουμε σοβαρότερες επιπλοκές και να περιορίσουμε τυχόν δευτερογενή προβλήματα, που μπορεί να εξελιχθούν σε πιο επικίνδυνες από το αρχικό πρόβλημα καταστάσεις.
Τα προγράμματα πρώιμης παρέμβασης προσφέρουν ενημέρωση στους γονείς και την οικογένεια, ώστε να αποδεχτούν το πρόβλημα και να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους, προκειμένου να υποστηρίξουν το παιδί. Παράλληλα, στηρίζουν ψυχολογικά το ίδιο το παιδί και το εκπαιδεύουν, ώστε να υπερνικήσει ή έστω να βελτιώσει σημαντικά τις δυσκολίες του.
Αν, λοιπόν, διαπιστώσουμε πως το παιδί μας παρουσιάζει κάποια από τα ανησυχητικά σημάδια που περιγράφονται στη συνέχεια, θα ήταν σκόπιμο να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό.
1. Γνωστικές δεξιότητες
■Δυσκολία ή αργός ρυθμός στην απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων.
■Αδυναμία κατανόησης των εννοιών του χώρου (π.χ. μέσα – έξω) και του χρόνου (π.χ. πριν - μετά, διαδοχή γεγονότων, ημέρες της εβδομάδας, ώρα).
■Δυσκολία στην απομνημόνευση ποιημάτων και τραγουδιών με ομοιοκαταληξία.
■Συνεχής διάσπαση προσοχής από εξωτερικά ερεθίσματα, δίνοντας κάποιες φορές την εντύπωση πως δεν ακούει όταν του απευθύνουμε το λόγο.
2. Παραγωγή και κατανόηση του προφορικού λόγου
■Εμφανής ανωριμότητα στην ανάπτυξη του λόγου.
■Δυσκολίες στην άρθρωση (π.χ. «ρ», «σ» αντί «θ»).
■Δυσκολίες στη φωνολογία (π.χ. συγχέει ακουστικά όμοιες λέξεις, όπως βάρος – φάρος).
■Προβλήματα στη σύνταξη (π.χ. δε χρησιμοποιεί σωστά τα βασικά μέρη του λόγου).
■Αδυναμίες στην έκφραση και το λεξιλόγιο (π.χ. φτωχή έκφραση, περιορισμένο λεξιλόγιο, δυσκολία στην περιγραφή δραστηριοτήτων, αδυναμία διατήρησης του διαλόγου, δυσκολία στην ανάκληση ή ονομάτιση της σωστής λέξης).
■Αδυναμία επιτυχημένης εκτέλεσης σύνθετων προφορικών οδηγιών (π.χ. με 2 ή περισσότερα σκέλη).
■Μονότονος και μηχανικός ρυθμός ομιλίας, χωρίς μουσικότητα και χρωματισμό (σαν ρομπότ).
■Tραυλισμός. Επανάληψη (π.χ. α-αύριο) ή επιμήκυνση ήχων/συλλαβών/λέξεων (π.χ. κάπουου). Δισταγμοί και παύσεις (π.χ. εμμμ) που διακόπτουν τη ροή του λόγου.
3. Κοινωνικές δεξιότητες
■Προβλήματα στις σχέσεις με τους συνομηλίκους (π.χ. δε γνωρίζει πώς να τους πλησιάσει ή πώς να εκφράσει τα συναισθήματά του, αδιαφορεί για τις ομαδικές δραστηριότητες, απομονώνεται ή είναι πολύ διαχυτικό).
■Aδυναμία τήρησης της σειράς (π.χ. είναι ανυπόμονο και δεν περιμένει τη σειρά του στο παιχνίδι).
■Έλλειψη ενδιαφέροντος για κοινωνική αλληλεπίδραση.
■Αποφυγή της βλεμματικής επαφής.
■Δυσκολία στην κατανόηση της μη λεκτικής επικοινωνίας (π.χ. αδυνατεί να αποκωδικοποιήσει τη σημασία που έχουν οι χειρονομίες, οι εκφράσεις του προσώπου, η στάση του σώματος, με αποτέλεσμα να οδηγείται συνήθως σε λανθασμένες κοινωνικές αντιδράσεις, π.χ. προσβάλλοντας το συνομιλητή).
■Αδυναμία στην κατανόηση του χιούμορ, της ειρωνείας, του μεταφορικού λόγου.
4. Παιχνίδι
■Αδόμητο παιχνίδι (π.χ. πετάγεται διαρκώς από το ένα παιχνίδι στο άλλο, χωρίς να μπορεί να εστιάσει και να οργανώσει μια συγκεκριμένη δραστηριότητα).
■Aπουσία αυθόρμητου συμβολικού παιχνιδιού (π.χ. αποφεύγει ή αρνείται να συμμετάσχει σε παιχνίδια που απαιτούν παίξιμο ρόλων ή κοινωνική μίμηση).
■Στερεοτυπικό παιχνίδι (π.χ. ασχολείται επίμονα με τμήματα αντικειμένων, όπως το να γυρίζει τις ρόδες ενός αυτοκινήτου, επαναλαμβάνει ένα συγκεκριμένο μοτίβο και αρνείται να το αλλάξει).
■Επαναλαμβανόμενη αναπαραγωγή ενός τραυματικού γεγονότος μέσα στο παιχνίδι (π.χ. αναπαριστά σκηνές δυστυχήματος, που πράγματι βίωσε).
5. Συμπεριφορά
■Σωματική ή/και λεκτική επιθετικότητα (π.χ. χτυπάει, σπρώχνει, δαγκώνει, βρίζει, αντιμιλάει, κακομεταχειρίζεται τα ζώα, καταστρέφει σκόπιμα αντικείμενα).
■Άρνηση υπακοής στους κανόνες του σπιτιού ή στην τήρηση των κανόνων του παιχνιδιού.
■Ξαφνική αλλαγή στη συμπεριφορά. Κλείνεται στον εαυτό του (π.χ. χάνεται στις σκέψεις του, δεν παίζει) ή υιοθετεί επιθετικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές (π.χ. σπάει ή πετάει πράγματα, εμπλέκεται σε καβγάδες με τους συνομηλίκους).
■Άγχος αποχωρισμού. Αν και αποτελεί φυσιολογική και αναμενόμενη αντίδραση κατά την έναρξη του σχολικού έτους, ιδίως για τα νήπια που καλούνται για πρώτη φορά να ενσωματωθούν στο σχολικό περιβάλλον, όταν το άγχος αποχωρισμού από τα πρόσωπα φροντίδας (κυρίως τη μητέρα) είναι υπερβολικό σε ένταση και δεν εξασθενεί με το πέρασμα των ημερών, ίσως χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση. Το παιδί αρνείται να αποχωριστεί το πρόσωπο που το φέρνει στο σχολείο. Ακολουθούν σκηνές έντασης, με φωνές και κλάματα στον προαύλιο χώρο. Παραπονιέται τακτικά για σωματικές ενοχλήσεις, χωρίς να υπάρχει εμφανής οργανική αιτιολογία (π.χ. πονοκέφαλος, ναυτία, ζαλάδες) και ζητά επίμονα να επιστρέψει στο σπίτι.
■Έντονες αντιδράσεις όταν υπάρχουν αλλαγές στην καθημερινή ρουτίνα.
■Παρορμητικότητα. Πετάγεται διαρκώς, διακόπτει και ενοχλεί με την παρουσία του τους άλλους (π.χ. παρεμβαίνει σε συζητήσεις ή παιχνίδια).
6. Κινητικές δεξιότητες
■Εμφανής ανωριμότητα στην αδρή κινητικότητα (π.χ. ασυντόνιστο τρέξιμο, αδεξιότητα, εύκολη απώλεια της ισορροπίας, επιρρέπεια σε μικροατυχήματα, δυσκολία στο πέταγμα της μπάλας, τη χρήση του ποδηλάτου κ.ά.).
■Εμφανής ανωριμότητα στη λεπτή κινητικότητα (π.χ. ανώριμη λαβή του μολυβιού, δυσκολία στο κόψιμο με ψαλίδι, το κούμπωμα, το δέσιμο κορδονιών κ.ά.).
■Υπερβολικά έντονη κινητική δραστηριότητα, έξω από τα όρια της φυσιολογικής κινητικότητας που χαρακτηρίζει αυτή την ηλικία. Το παιδί αδυνατεί να την ελέγξει ακόμα και όταν του γίνει παρατήρηση (π.χ. κάθεται, αλλά χτυπάει νευρικά τα χέρια ή τα πόδια).
■Στερεοτυπίες (π.χ. ρυθμική κίνηση του σώματος μπρος-πίσω, επίμονο τσίμπημα του δέρματος).
■Κινητικά τικ (ακούσιες και επαναλαμβανόμενες συσπάσεις σε διάφορες μυϊκές ομάδες, π.χ. ανοιγοκλείσιμο ματιών, τίναγμα κεφαλιού, ανασήκωμα ώμων, μορφασμοί στο πρόσωπο) ή φωνητικά μυοσπάσματα (π.χ. καθάρισμα λαιμού, βήχας, ρούφηγμα μύτης, ηχολαλία).
7. Δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης
■Δυσκολία στην ένδυση ή/και απόδυση.
■Δυσκολία σε διατροφικά ζητήματα (π.χ. δε μπορεί να φάει μόνο του, τρώει συστηματικά μη βρώσιμες ουσίες).
■Προβλήματα ενούρησης ή/και εγκόπρισης, ιδίως όταν είχε καταφέρει να αποκτήσει έλεγχο των σφιγκτήρων.
■Δυσκολία σε θέματα προσωπικής περιποίησης (π.χ. να πλύνει τα χέρια του, να καθαρίσει τη μύτη).
■Προβλήματα ύπνου (π.χ. δυσκολεύεται να κοιμηθεί, ξυπνάει τακτικά, βλέπει συχνούς εφιάλτες, παρουσιάζει νυχτερινή ενούρηση).
ΒΑΡΒΑΡΑ ΜΠΕΛΕΣΙΩΤΗ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ, MSc
