Η δημόσια συζήτηση για τη μονιμότητα στο Δημόσιο έχει ανοίξει στη χώρα μας, με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, Παύλο Μαρινάκη, να αναφέρεται στο δύσκολο αυτό θέμα στο χθεσινό briefing. «Η κοινωνία θέλει ακόμη μεγαλύτερες αλλαγές και η χώρα θέλει τομές», τόνισε, ενώ θύμισε πως «χρειάζονται και οι μεγαλύτερες δυνατές πλειοψηφίες και οι ευρύτερες πλειοψηφίες που απαιτεί η συνταγματική αναθεώρηση».
Η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων στη χώρα μας είναι θεσμοθετημένη από το Σύνταγμα του μακρινού 1911, καθώς θεσπίστηκε με πρωτοβουλία του τότε πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Από τότε έως και σήμερα αναγράφεται ξεκάθαρα σε κάθε μορφή του υπέρτατου νόμου της χώρας. Στις μέρες μας, στο άρθρο 103, παράγραφο 4 διαβάζουμε χαρακτηριστικά πως: «Oι δημόσιοι υπάλληλοι που κατέχουν οργανικές θέσεις είναι μόνιμοι εφόσον αυτές οι θέσεις υπάρχουν. Aυτοί εξελίσσονται μισθολογικά σύμφωνα με τους όρους του νόμου και, εκτός από τις περιπτώσεις που αποχωρούν λόγω ορίου ηλικίας ή παύονται με δικαστική απόφαση, δεν μπορούν να μετατεθούν χωρίς γνωμοδότηση ούτε να υποβιβαστούν ή να παυθούν χωρίς απόφαση υπηρεσιακού συμβουλίου, που αποτελείται τουλάχιστον κατά τα δύο τρίτα από μόνιμους δημόσιους υπαλλήλους».
Ανάλογες ρυθμίσεις υπάρχουν και στην Κυπριακή Δημοκρατία, όπου στο άρθρο 122 του δικού της Συντάγματος αναφέρεται πως: «O όρος “δημόσιος υπάλληλος” δηλοί τον κατέχοντα μονίμως ή προσωρινώς δημόσια θέση ή αξίωμα ή τον αναπληρούντα τον μόνιμο κάτοχο», ενώ ανάλογες προβλέψεις για μόνιμες θέσεις συγκεκριμένων αξιωματούχων βρίσκουμε και παρακάτω, σε επόμενες διατάξεις. Αντίστοιχες προβλέψεις μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων υπάρχουν και στην Πορτογαλία, αλλά η ιδέα του «διορισμού εφ’ όρου ζωής» για κάποιον που υπηρετεί στον Δημόσιο τομέα δεν είναι παντού η ίδια, καθώς άλλες χώρες την έχουν ήδη καταργήσει, ενώ σε μερικές δεν την θέσπισαν ποτέ.
Στη Γαλλία ο δημόσιος υπάλληλος θεωρείται ακόμη, πρακτικά, «υπάλληλος έως τη σύνταξη», όμως με νόμο που ψηφίστηκε το 2019, η ισοβιότητα δεν είναι απόλυτη. Ο Γενικός Υπηρεσιακός Κώδικας επιτρέπει σήμερα την οριστική απόλυση ενός δημοσίου υπαλλήλου, σε τρεις περιπτώσεις: για βαρύ πειθαρχικό αδίκημα ή ποινική καταδίκη, για επίμονη επαγγελματική ανεπάρκεια που έχει καταγραφεί σε δύο συνεχείς αξιολογήσεις, και για κατάργηση θέσης ύστερα από αναδιοργάνωση όταν δεν βρίσκεται άλλη αντίστοιχη θέση – κάτι που στην πράξη δεν είναι συχνό. Η διαδικασία περιλαμβάνει υποχρεωτική ακρόαση του υπαλλήλου, γνωμοδότηση πειθαρχικού συμβουλίου και δικαίωμα προσφυγής στο διοικητικό δικαστήριο, με αποτέλεσμα οι απολύσεις να παραμένουν εξαιρετικά σπάνιες.
Στη γειτονική Ιταλία ο διορισμός στο Δημόσιο εξακολουθεί να προσφέρει ακόμη μεγάλη ασφάλεια, αλλά δεν είναι πια «θέση εφ’ όρου ζωής». Η νομοθεσία προβλέπει ότι ο υπάλληλος μπορεί να απολυθεί για σοβαρό πειθαρχικό αδίκημα, για ψευδή παρουσία, για αδικαιολόγητη και παρατεταμένη απουσία ή –όπως κατέστη σαφές μετά τη νομολογία του Αρείου Πάγου της Ιταλίας– για επίμονα χαμηλή απόδοση. Η απόφαση 11635/2021 του Corte di Cassazione επιβεβαίωσε ότι ακόμη και στον «contrattualizzato» δημόσιο τομέα, ο εργοδότης – Κράτος νομιμοποιείται να λύσει τη σύμβαση όταν ο εργαζόμενος παρουσιάζει σαφώς ανεπαρκή παραγωγικότητα, αρκεί να τηρηθεί η πειθαρχική διαδικασία και να τεκμηριωθεί η κατηγορία. Παράλληλα, εδώ και μια δεκαετία εφαρμόζονται ετήσιες αξιολογήσεις επίδοσης· αν ο υπάλληλος βαθμολογηθεί «αρνητικά» για δύο συνεχόμενα έτη, ενεργοποιείται πρόγραμμα βελτίωσης και, σε περίπτωση αποτυχίας, μπορεί να ακολουθήσει λύση της σχέσης εργασίας.
Ομοίως στην Ισπανία διατηρείται η μονιμότητα, αλλά συνδέεται με την περιοδική αξιολόγηση. Σε χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία και το Βέλγιο, ο υπάλληλος ασκεί μεν την εργασία του διά βίου, ωστόσο η παραμονή εξαρτάται και από την ακεραιότητα. Το γερμανικό Σύνταγμα και ο νόμος περί δημόσιων λειτουργών, για παράδειγμα, επιτρέπουν την απόλυση μετά από βαριά ποινική καταδίκη ή σοβαρό πειθαρχικό αδίκημα. Η πειθαρχική διαδικασία είναι αυστηρά τυποποιημένη: έγγραφη κλήση, έρευνα από ανεξάρτητη υπηρεσία, δικαίωμα ακρόασης, γνώμη πειθαρχικού συμβουλίου και τελική διοικητική πράξη που μπορεί να προσβληθεί στο διοικητικό δικαστήριο. Παρ’ όλο πάντως που υπάρχει νομική δυνατότητα απόλυσης, η γερμανική μονιμότητα παραμένει μία από τις πιο ισχυρές στην Ευρώπη, ενώ η κατάργηση θέσης οδηγεί σχεδόν πάντοτε σε μετάταξη ή πρόωρη σύνταξη και όχι σε απώλεια εργασίας.
Στον αντίποδα, στη Σουηδία, στη Φινλανδία και στην Ολλανδία, η μονιμότητα έχει δώσει τη θέση της σε συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου. Η Σουηδία άλλαξε καθεστώς στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ώστε να προσαρμοστεί στα νέα αυτά δεδομένα. Σε Πολωνία, Τσεχία και Ρουμανία εφαρμόζονται μικτά συστήματα. Υπάρχει ένα στενό στρώμα ανώτερων στελεχών που έχει σταθερή σχέση εργασίας, όμως η πλειονότητα υπηρετεί με τετραετείς ή πενταετείς συμβάσεις που ανανεώνονται μόνο αν η υπηρεσία κρίνει ότι υπάρχει ανάγκη.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο ο τίτλος του «μόνιμου δημοσίου υπαλλήλου» δεν σημαίνει και ισόβια παραμονή στη θέση, αλλά σχέση εργασίας που μπορεί να λυθεί όταν συντρέχουν συγκεκριμένοι λόγοι. Το βασικό νομικό κείμενο που ρυθμίζει τις σχέσεις των υπαλλήλων του βρετανικού κρατικού μηχανισμού, ο Civil Service Management Code, ορίζει ότι η κυβέρνηση έχει δικαίωμα να απομακρύνει εργαζομένους είτε για σοβαρό πειθαρχικό παράπτωμα είτε όταν οι θέσεις κηρυχθούν πλεονάζουσες. Σε αυτήν την περίπτωση εφαρμόζεται το Civil Service Compensation Scheme, το οποίο προβλέπει κλιμακωτές αποζημιώσεις ανάλογα με τα χρόνια υπηρεσίας.
Τα επίσημα στοιχεία του Cabinet Office δείχνουν ότι τον Μάρτιο 2024 ο κρατικός μηχανισμός αριθμούσε 510.125 ισοδύναμες πλήρους απασχόλησης θέσεις, ωστόσο πριν από λίγο καιρό η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι προγραμματίζει την περικοπή περίπου 10.000 θέσεων στον δημόσιο τομέα έως το 2030, στο πλαίσιο προσπαθειών για μείωση των διοικητικών δαπανών κατά 15% και εξοικονόμηση περίπου 2 δισεκατομμυρίων λιρών ετησίως. Αυτές οι περικοπές αναμένεται να επηρεάσουν κυρίως διοικητικό προσωπικό και υπαλλήλους γραφείου, με στόχο τη βελτίωση της αποδοτικότητας και τη μείωση της γραφειοκρατίας. Κατά συνέπεια, η κυβέρνηση διατηρεί το δικαίωμα να περιορίζει το προσωπικό ή να τερματίζει μια σύμβαση όταν η υπηρεσία το κρίνει αναγκαίο, αρκεί να ακολουθηθεί η καθορισμένη διαδικασία.
Τέλος, στις Ηνωμένες Πολιτείες και ειδικότερα στον ομοσπονδιακό ως επί το πλείστον δημόσιο τομέα, ισχύει το επονομαζόμενο «career status». Ο υπάλληλος, αφού ολοκληρώσει επιτυχώς την υποχρεωτική δοκιμαστική περίοδο (συνήθως 3 συνεχόμενα χρόνια πλήρους απασχόλησης), θεωρείται πλέον μόνιμο μέλος της δημόσιας υπηρεσίας. «Κλειδώνει» το δικαίωμα παραμονής στη θέση του, εκτός αν η υπηρεσία αποδείξει νόμιμο λόγο απόλυσης (πειθαρχικό παράπτωμα, σταθερά χαμηλή απόδοση ή περικοπή προσωπικού). Κατά συνέπεια, μπορεί να χάσει τη δουλειά του, αλλά μόνο έπειτα από τεκμηρίωση, προειδοποίηση και δικαίωμα ένστασης. Την ίδια ώρα, ωστόσο, μπορεί να μετακινηθεί ευκολότερα – χωρίς νέο διαγωνισμό – σε κενές θέσεις άλλων ομοσπονδιακών οργανισμών, γιατί θεωρείται «πλήρως καταρτισμένος και πιστοποιημένος» από το σύστημα.
newsbeast.gr
