Τα εμβόλια έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο τους τελευταίες δύο αιώνες στην πρόληψη μολυσματικών ασθενειών. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι ο εμβολιασμός αποτρέπει ετησίως μεταξύ 3 και 5 εκατομμυρίων θανάτων από ασθένειες, όπως η διφθερίτιδα, ο τέτανος, η γρίπη, η ιλαρά και πιο πρόσφατα ο κορωνοϊός.
Παρά την κοινή επιστημονική άποψη ότι τα εμβόλια εμποδίζουν ή περιορίζουν τη μετάδοση λοιμώξεων, νέες έρευνες δείχνουν ότι η θεραπευτική τους επίδραση μπορεί να ξεπερνά τα οφέλη της πρόληψης μολυσματικών νόσων.
Μία μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2025 στο έγκριτο περιοδικό Nature αποκάλυψε ενθαρρυντικά στοιχεία πως το εμβόλιο κατά του ιού έρπητα ζωστήρα μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο άνοιας στον γενικό πληθυσμό έως και κατά 20%.
Οι συγγραφείς της μελέτης εκτιμούν πως ανοίγει ο δρόμος για νέες ανακαλύψεις στην κατανόηση και θεραπεία της άνοιας και άλλων εκφυλιστικών εγκεφαλικών νοσημάτων.
Ένα από τα βασικά προβλήματα στη μελέτη των επιδράσεων των εμβολίων είναι η εύρεση μίας ομάδας ελέγχου μη εμβολιασμένων για σύγκριση, η οποία να είναι όμοια με τους εμβολιασμένους σε όλα εκτός από το ότι δεν έχει λάβει το εμβόλιο.
Η μελέτη του Nature εκμεταλλεύτηκε μια πολιτική αλλαγή στην Ουαλία το 2013, όπου όσοι γεννήθηκαν στις 2 Σεπτεμβρίου 1933 ή μετά, είχαν πρόσβαση στο εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα για τουλάχιστον ένα χρόνο, ενώ οι παλαιότεροι όχι. Το εμβόλιο αυτό προλαμβάνει τον πόνο και τις επιπλοκές από τον έρπητα ζωστήρα.
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν αυτή την πολιτική ως «φυσικό εργαστήριο» για να εξετάσουν την επίδραση του εμβολίου στα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα υγείας. Μέσα από μία στατιστικά εξειδικευμένη ανάλυση ιατρικών φακέλων, διαπίστωσαν ότι το εμβόλιο μείωσε την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας κατά το ένα πέμπτο σε διάστημα επτά ετών. Η μείωση αυτή ήταν πιο έντονη στις γυναίκες.
H μελέτη επέτρεψε τη σύγκριση δύο ομοίων ομάδων χωρίς να στερηθεί καμία από αυτές τον εμβολιασμό. Και οι δύο ομάδες είχαν παρόμοια ηλικία και ιατρικές παθήσεις, όπως διαβήτη και υπέρταση, όπως αναφέρουν σε άρθρο τους στο The Conversation, o Ανάντ Κουμάρ, Καθηγητής και Διευθυντής Τμήματος Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις και ο Τζαλίζ Ρέχμαν, Καθηγητής Βιοχημείας και Μοριακής Γενετικής στο ίδιο πανεπιστήμιο στο Σικάγο.
Περαιτέρω ενδείξεις και προκλήσεις
Τα αποτελέσματα αυτής και άλλων σχετικών μελετών ενισχύουν την εκτίμηση ότι τα εμβόλια ίσως διαδραματίζουν ευρύτερο ρόλο στην πρόληψη ασθενειών πέρα από τις λοιμώξεις. Θέτουν ερωτήματα για το πώς λειτουργούν τα εμβόλια και με ποιον τρόπο το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να προλαμβάνει την άνοια.
Μια πιθανή εξήγηση είναι η άμεση προστασία έναντι του ιού του έρπητα ζωστήρα, που ίσως επιδεινώνει την άνοια. Εναλλακτικά, το εμβόλιο μπορεί να ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα μέσω της «εκπαιδευμένης ανοσίας», όπου η συνεχής έκθεση σε εμβόλια ή ιούς ενδυναμώνει την άμυνα του οργανισμού.
Η μελέτη δεν ξεχώρισε τους τύπους άνοιας, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ ή η αγγειακή άνοια, και δεν μπορεί να καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα για τους μηχανισμούς προστασίας μόνο από τα ιατρικά αρχεία.
Το επόμενο βήμα είναι μια προοπτική, τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή και ελεγχόμενη με placebo κλινική δοκιμή για τη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας του εμβολίου στην πρόληψη της άνοιας.
Η πρόκληση της κατανόησης της άνοιας
Η άνοια αποτελεί μια από τις σημαντικότερες μη μεταδοτικές ασθένειες και είναι από τις κυριότερες αιτίες θανάτου παγκοσμίως.
Μια μελέτη του Ιανουαρίου 2025 ανέδειξε ότι ο κίνδυνος εμφάνισης άνοιας σε όλη τη ζωή μετά τα 55 έτη ανέρχεται σε 42%, δηλαδή περισσότερο από διπλάσιος των προηγούμενων εκτιμήσεων. Ο κίνδυνος είναι 4% μέχρι τα 75 και 20% μέχρι τα 85, με τη μεγαλύτερη συχνότητα μετά τα 85. Οι ερευνητές προβλέπουν διπλασιασμό των νέων περιστατικών στις ΗΠΑ μέσα στα επόμενα 40 χρόνια.
Παρά το γεγονός ότι η άνοια θεωρούνταν ασθένεια κυρίως των ανεπτυγμένων χωρών, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής σε αναπτυσσόμενες χώρες έχει επιφέρει παγκόσμια αύξηση των κρουσμάτων. Η νόσος του Αλτσχάιμερ παραμένει η πιο συχνή μορφή.
Οι μελλοντικές κλινικές δοκιμές για τα εμβόλια ίσως ωφεληθούν από τη μελέτη ασθενών με συγκεκριμένους τύπους άνοιας, καθώς κάθε μορφή ίσως απαιτεί διαφορετική θεραπεία.
Καινοτομία και ανοιχτό μυαλό
Για δεκαετίες, η επιστημονική κοινότητα επικεντρώθηκε στην υπόθεση της αμυλοειδούς πλάκας ως βασική αιτία της νόσου Αλτσχάιμερ, με στόχο την ανάπτυξη φαρμάκων που μειώνουν την αμυλοειδή πρωτεΐνη στον εγκέφαλο.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα μέχρι σήμερα είναι περιορισμένα και απογοητευτικά. Τα δύο πρόσφατα εγκεκριμένα φάρμακα με αυτή την δράση επιβραδύνουν ελάχιστα την επιδείνωση, είναι ακριβά και έχουν σοβαρές παρενέργειες. Δεν υπάρχει κανένα φάρμακο εγκεκριμένο από τον FDA που να αναστρέφει την πνευματική έκπτωση.
Μελέτες βασισμένες σε αρχεία υγείας δείχνουν ότι προηγούμενη έκθεση σε ιούς αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας, ενώ τα συνήθη εμβόλια κατά τετάνου, διφθερίτιδας, κοκκύτη, πνευμονίας, έρπητα ζωστήρα και άλλα, μειώνουν τον κίνδυνο.
Οι επιστήμονες πρέπει να διατηρούν ανοιχτό μυαλό και να μην εγκλωβίζονται σε παλαιά, γνώριμα μοντέλα. Η επιστημονική διαδικασία διδάσκει ταπεινότητα και την αξία του να ακολουθείς τα δεδομένα, ακόμα και όταν αυτά οδηγούν σε απροσδόκητα μονοπάτια.
Τα εμβόλια μπορεί να αποτελέσουν έναν τέτοιο δρόμο — μια συναρπαστική προοπτική που ίσως ανοίξει τον δρόμο σε νέες θεραπείες για τις εκφυλιστικές παθήσεις του εγκεφάλου
