Ο όρος gaslighting έχει περάσει πλέον στο καθημερινό λεξιλόγιο, κυρίως για να περιγράψει τοξικές φιλικές ή ερωτικές σχέσεις. Ωστόσο, η πρακτική αυτή δεν περιορίζεται εκεί. Συχνά εμφανίζεται και στον εργασιακό χώρο, όπου η ισχύς και οι ιεραρχίες μπορούν να δώσουν έδαφος σε συμπεριφορές χειραγώγησης. Όταν ένας προϊστάμενος ή ένας συνάδελφος επιχειρεί να σας κάνει να αμφιβάλλετε για τη μνήμη, τη λογική ή την κρίση σας, τότε δεν μιλάμε απλώς για «παρεξήγηση» αλλά για ένα οργανωμένο μοτίβο ψυχολογικής πίεσης.
Το gaslighting στη δουλειά δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί, ακριβώς γιατί καμουφλάρεται ως δήθεν αθώα παρατήρηση ή ως «αστείο». Οι φράσεις «υπερβάλλεις», «δεν θυμάσαι σωστά», «ήταν η ιδέα σου» μπορεί να μοιάζουν αθώες, αλλά σταδιακά υπονομεύουν την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση δικαίου του εργαζομένου. Συχνά οι gaslighters διαθέτουν κοινωνική γοητεία ή βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας, γεγονός που αποτρέπει τα θύματα από το να διαμαρτυρηθούν. Το αποτέλεσμα είναι να παγιώνεται μια ατμόσφαιρα αμφιβολίας και φόβου.
Μια από τις πιο συνηθισμένες ενδείξεις είναι τα συνεχή αρνητικά σχόλια χωρίς εποικοδομητική βάση. Ο εργαζόμενος μπορεί να αρχίσει να αισθάνεται ανεπαρκής, ακόμα κι αν οι επιδόσεις του είναι καλές. Εξίσου χαρακτηριστικό είναι ο αποκλεισμός από σημαντικές συναντήσεις ή έργα, με το θύμα να πείθεται ότι «δεν ήταν απαραίτητο» να συμμετάσχει. Δεν λείπουν και οι περιπτώσεις διάδοσης ψευδών φημών, με στόχο την απομόνωση του εργαζομένου από την ομάδα. Όλα αυτά συνθέτουν ένα περιβάλλον όπου το άτομο σταδιακά αμφισβητεί τη δική του πραγματικότητα.
Απέναντι σε τέτοιες συμπεριφορές, η πρώτη γραμμή άμυνας είναι η συνειδητοποίηση. Η αναγνώριση ότι πρόκειται για χειρισμό και όχι για «ιδιοτροπία» δική σας είναι καθοριστική. Χρήσιμο είναι επίσης να καταγράφετε τα γεγονότα –με σημειώσεις ή email– ώστε να υπάρχει τεκμηρίωση σε περίπτωση που χρειαστεί. Η στήριξη από συναδέλφους ή από ουδέτερα τρίτα πρόσωπα βοηθά ώστε να μην εγκλωβιστείτε στο παιχνίδι αμφιβολίας του gaslighter.
Το σημαντικότερο, ωστόσο, είναι να προστατεύσετε την ψυχική σας υγεία. Η συναισθηματική χειραγώγηση στη δουλειά μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, μειωμένη απόδοση και απώλεια εμπιστοσύνης στον εαυτό. Η αναζήτηση βοήθειας – είτε από το τμήμα ανθρώπινου δυναμικού είτε από ειδικό ψυχικής υγείας – δεν είναι αδυναμία αλλά πράξη αυτοπροστασίας.
Το gaslighting στον χώρο εργασίας δεν αφορά μόνο το θύμα και τον θύτη, αλλά και την κουλτούρα μιας επιχείρησης. Εκεί όπου η εκτίμηση, η διαφάνεια και η ανοιχτή επικοινωνία καλλιεργούνται, τέτοιες συμπεριφορές δεν βρίσκουν πρόσφορο έδαφος. Αντίθετα, σε τοξικά περιβάλλοντα, ο χειρισμός και η αμφισβήτηση γίνονται «κανονικότητα». Το ζητούμενο είναι να αναγνωρίζουμε τα σημάδια, να σπάμε τη σιωπή και να θυμόμαστε ότι η εργασία πρέπει να αποτελεί χώρο δημιουργίας, όχι χώρο αμφιβολίας.
