Φωτό: Η κόκκινη οχιά της Μήλου θεωρείται λανθασμένα ως η πιο τοξική σε ό,τι αφορά το δηλητήριό της. Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι διαθέτει απλώς διαφορετικό χρωματισμό σε σχέση με τον πιο κοινό χρωματισμό του είδους που είναι ο γκρι - με βάση τις αναλύσεις, το δηλητήριο και των δύο χρωματικών ποικιλιών της οχιάς της Μήλου δεν διαφέρει σε ισχύ
Οκαιρός ανοίγει και όλοι ανυπομονούν να εκδράμουν σε εξοχές, χωριά και νησιά. Σίγουρα στα πλάνα για ανέμελο θέρος δεν περιλαμβάνονται συναντήσεις με… δηλητηριώδεις έρποντες «κατοίκους» των προορισμών των διακοπών.
Και όμως ένα τέτοιο σενάριο δεν είναι… επιστημονικής φαντασίας σε μια χώρα όπως η δική μας, η οποία διαθέτει τη μεγαλύτερη ποικιλότητα εχιδνών (κοινώς οχιάς) σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στη χώρα μας ωστόσο, όλα τα αντίδοτα που χορηγούνται σε περίπτωση δήγματος οχιάς – οι αντιοφικοί οροί όπως ονομάζονται – είναι εισαγόμενα και με δεδομένο ότι δεν έχουν αναπτυχθεί με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ελληνικών φιδιών μπορεί να στερούνται ως έναν βαθμό αποτελεσματικότητας.
Τώρα μια νέα ανάλυση (τα πρώτα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζει αποκλειστικά το ΒΗΜΑ-Science) των δηλητηρίων πέντε διαφορετικών ελληνικών ειδών οχιάς, ανοίγει τον (φιδίσιο) δρόμο για τον πρώτο εγχώριο αντιοφικό ορό, ο οποίος θα μπορεί μάλιστα να εξάγεται και να σώζει ζωές και σε άλλες χώρες πλην της δικής μας.
Η ανάλυση των δηλητηρίων πέντε διαφορετικών ειδών οχιάς της χώρας μας έδειξε ότι τη μεγαλύτερη ισχύ διαθέτει το δηλητήριο της κοινής ή κερασφόρου οχιάς όπως αυτή της φωτογραφίας
Πλούσια ερπετοπανίδα
Οπως κατ’ αρχάς αναφέρει ο καθηγητής Βιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και πρόεδρος της Ελληνικής Ερπετολογικής Εταιρείας κ. Παναγιώτης Παφίλης, η Ελλάδα δεν είναι (ευτυχώς) από τις χώρες εκείνες που μετρούν πολλούς θανάτους από δάγκωμα φιδιού. «Σε ετήσια βάση καταγράφονται στη χώρα μας περίπου 200 δαγκώματα φιδιών, ωστόσο μέσα σε 23 έτη (από το 2000 ως το 2022) είχαμε μόλις οκτώ θανάτους εξαιτίας δήγματος φιδιού, οι οποίοι αφορούσαν άτομα με υποκείμενα νοσήματα ή αλλεργίες».
2,5 και πλέον εκατομμύρια άτομα εκτίθενται σε δήγμα δηλητηριώδους φιδιού ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο. 140.000 εξ αυτών πεθαίνουν
Στη χώρα μας υπάρχουν συνολικά 23 διαφορετικά είδη φιδιών, λέει ο καθηγητής, εκ των οποίων μόνο επτά είναι δηλητηριώδη, αλλά πέντε από αυτά είναι οχιές δυνητικά επικίνδυνες για τον άνθρωπο. «Μιλάμε για πέντε διαφορετικά είδη οχιάς από το σύνολο των 13 ειδών εχιδνών που απαντώνται στην Ευρώπη, γεγονός που μας καθιστά την ευρωπαϊκή χώρα με τη μεγαλύτερη ποικιλότητα σε οχιές. Ωστόσο εξ αυτών των ειδών, μόνο τρία θα μπορούσε να συναντήσει κάποιος πιο συχνά καθώς τα άλλα δύο απαντώνται σε υψόμετρα άνω των 1.500 μέτρων και έχουν πολύ ήπιο δηλητήριο».
Τα τρία πιο κοινά είδη οχιάς στη χώρα μας είναι η κοινή ή κερασφόρος οχιά (Vipera ammodytes), η οποία δίνει το «παρών» στις περισσότερες περιοχές της επικράτειας, η οθωμανική οχιά (Montivipera xanthina) που απαντάται σε νησιά του Βορειοανατολικού και Ανατολικού Αιγαίου (Σαμοθράκη, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Κως, Φούρνοι) και στην Ανατολική Θράκη καθώς και η οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri), η οποία μάλιστα αποτελεί και το μοναδικό ενδημικό είδος οχιάς της χώρας μας. «Η οχιά της Μήλου απαντάται επίσης στην Κίμωλο, στην Πολύαιγο και στη Σίφνο και, σύμφωνα με εκτιμήσεις, σε αυτά τα τέσσερα νησιά υπάρχουν περί τα 2.000-3.000 άτομα». Τα δύο άλλα… ακριβοθώρητα είδη που αγαπούν τα μεγάλα υψόμετρα είναι ο αστρίτης (Vipera berus bosniensis) και η οχιά της Πίνδου (Vipera graeca).
Δηλητηριώδη μείγματα
Το καλό σε ό,τι αφορά τα φίδια της Ελλάδας είναι ότι το δηλητήριό τους περιέχει αιμοτοξίνες, οι οποίες πρέπει να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος προκειμένου να προκαλέσουν σοβαρή βλάβη στον ανθρώπινο οργανισμό. «Ετσι μεσολαβεί ικανό διάστημα χρόνου ώστε το άτομο που έχει δεχθεί δάγκωμα να φθάσει σε ένα νοσοκομείο προκειμένου να λάβει, αν χρειάζεται, αντιοφικό ορό – και τονίζουμε ότι αντιοφικό ορό πρέπει να χορηγούν μόνο οι γιατροί» υπογραμμίζει ο κ. Παφίλης.
Μέχρι σήμερα πάντως η ακριβής σύσταση των δηλητηρίων των ελληνικών φιδιών αποτελεί μυστήριο για τους επιστήμονες. Οπως σημειώνει στο ΒΗΜΑ-Science ο κ. Κώστας Σαγώνας, επίκουρος καθηγητής Βιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), «τα δηλητήρια των φιδιών αποτελούν πολύπλοκα βιολογικά μείγματα με ένα ευρύ φάσμα βιοδραστικών ενώσεων ενώ ιδιαιτέρως σημαντικό είναι το γεγονός ότι παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλότητα στη σύστασή τους. Ως εκ τούτου, οι τρεις εμπορικά διαθέσιμοι αντιοφικοί οροί (BulΒio, ViperaTAb, ViperfavTM) που έχουν αναπτυχθεί είτε για άλλα είδη οχιάς είτε για πληθυσμούς ειδών εκτός του ελλαδικού χώρου από εργαστηριακά εκτρεφόμενα ζώα, μπορεί να μην καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα των τοξινών και των πεπτιδίων που υπάρχει στους διαφορετικούς πληθυσμούς των ειδών οχιάς της Ελλάδας».
Να σημειώσουμε ότι από τους τρεις αυτούς διαθέσιμους ορούς η χώρα μας εισάγει μόνο τον βουλγαρικό ορό BulΒio, που είναι παλαιότερης τεχνολογίας (χορηγείται ενδομυϊκώς και μπορεί να χρειαστούν από τρεις ως και 24 ώρες προκειμένου να δράσει).
Πρωτεωμική ανάλυση
Απέναντι σε αυτή τη… δηλητηριώδη άγνοια οι έλληνες ερευνητές αποφάσισαν για πρώτη φορά να βάλουν κάτω από το μικροσκόπιο το δηλητήριο των ελληνικών φιδιών. Ετσι ο κ. Σαγώνας ξεκίνησε με τον υποψήφιο διδάκτορα του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ κ. Θωμά Δάφτσιο και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Βιοϊατρικής της Ισπανίας στη Βαλένθια (καθηγητής Χουάν Χοσέ Καλβέτε), το ΕΚΠΑ (υπό τον κ. Παφίλη) και το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ (δρ Διονύσιος Σγούρας) την πρώτη μελέτη στη χώρα μας για τον χαρακτηρισμό του πρωτεωμικού προφίλ καθώς και της σύνθεσης του δηλητηρίου των διαφορετικών ειδών εχιδνών και της τοξικολογικής δράσης τους.
Η προσπάθεια αυτή (στην οποία συμμετέχει επίσης η μεταδιδακτορική ερευνήτρια δρ Φωτεινή Παρασκευοπούλου από το Τμήμα Βιολογίας του ΑΠΘ) έχει ως απώτερο στόχο την παρασκευή του πρώτου made in Greece αντιοφικού ορού ο οποίος, καθώς θα είναι «κομμένος και ραμμένος» στα… μέτρα των ελληνικών φιδιών, θα αποτελεί και το καλύτερο αντίδοτο για το δηλητήριό τους (αλλά και των «συγγενών» τους σε άλλες χώρες).
500.000 άτομα υφίστανται μόνιμη αναπηρία παγκοσμίως κάθε χρόνο εξαιτίας δήγματος φιδιού
Κατάρριψη μύθων
Η ανάλυση αυτή βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, ωστόσο ο κ. Δάφτσιος μάς παρουσιάζει κάποια πρώιμα άκρως ενδιαφέροντα ευρήματα. Οπως αναφέρει, παρότι οι μέχρι στιγμής αναλύσεις των δηλητηρίων των πέντε ειδών οχιάς της Ελλάδας έχουν δείξει ότι κανένα από αυτά δεν είναι ιδιαιτέρως τοξικό, στη σύγκριση μεταξύ τους «πρωταθλητής» ανακηρύσσεται εκείνο της κοινής οχιάς. «Ενάντια στην κρατούσα άποψη, το δηλητήριο της οχιάς της Μήλου έρχεται τρίτο σε ισχύ μετά από το δηλητήριο της κοινής και της οθωμανικής οχιάς. Η οχιά της Μήλου είναι παρεξηγημένη – έχει χαρακτηριστεί επανειλημμένως ως το τοξικότερο και πιο θανατηφόρο είδος από τα πέντε είδη οχιάς της χώρας μας, ωστόσο δεν υπάρχει κανένας καταγεγραμμένος θάνατος που να οφείλεται σε δάγκωμα του συγκεκριμένου είδους».
Αλλος ένας μύθος που καταρρίπτεται μέσα από αυτή την πρώτη ανάλυση των δηλητηρίων των διαφορετικών ελληνικών ειδών οχιάς αφορά την αποκαλούμενη κόκκινη οχιά της Μήλου, η οποία συχνά «τίθεται στο εδώλιο» ως πιο τοξική. «Η κόκκινη ποικιλία της οχιάς της Μήλου έχει απλώς έναν διαφορετικό χρωματισμό σε σύγκριση με τον πιο κοινό χρωματισμό του είδους που είναι ο γκρι» διευκρινίζει ο κ. Δάφτσιος και συμπληρώνει ότι η ερευνητική ομάδα ανέλυσε δηλητήρια από φίδια και των δύο χρωματισμών και τα αποτελέσματα έδειξαν πως το δηλητήριο αμφοτέρων έχει ακριβώς την ίδια ισχύ.
Από την ανάλυση προέκυψε επίσης (και πάλι κόντρα στην κρατούσα άποψη) πως παρότι υπάρχει όντως διαφοροποίηση μεταξύ της σύστασης του δηλητηρίου των νεαρών ατόμων και των ενηλίκων, η πολύ μικρή αυτή διαφοροποίηση δεν επηρεάζει τον άνθρωπο συμπτωματολογικά σε περίπτωση δήγματος. Επιπροσθέτως, το δηλητήριο δεν φαίνεται να είναι περισσότερο τοξικό μετά την περίοδο νάρκης σε σύγκριση με την περίοδο πριν από τη νάρκη, όπως πιστεύεται. «Απεναντίας, η ποσότητα του δηλητηρίου αμέσως μετά τη νάρκη είναι σαφώς μικρότερη» τονίζει ο κ. Δάφτσιος.
0,35 θάνατοι από δήγμα οχιάς καταγράφονται επισήμως στη χώρα μας κατ’ έτος
Προοπτικές για αντιοφικό ορό
Το… μακρόσυρτο ταξίδι της ανάλυσης με τερματικό σταθμό τον πρώτο ελληνικό αντιοφικό ορό, ο οποίος σχεδιάζεται να χορηγείται ενδοφλεβίως ώστε να δρα άμεσα, συνεχίζεται αλλά απαιτεί αρκετές ακόμη «στάσεις» – εκτιμάται ότι απαιτούνται περί τα τρία με πέντε έτη ερευνών ακόμη με προϋπόθεση την εξασφάλιση της κατάλληλης χρηματοδότησης (στο πλαίσιο αυτό είναι σημαντική η ερευνητική πρόταση που έχουν καταθέσει από κοινού το Τμήμα Βιολογίας ΑΠΘ, το Τμήμα Βιολογίας και η Σχολή Ιατρικής ΕΚΠΑ και το Ινστιτούτο Παστέρ).
Αν όλα πάνε καλά, η ερευνητική ομάδα εκτιμά ότι θα χρειαστεί η ανάπτυξη δύο αντιοφικών ορών προκειμένου να καλύπτονται και τα πέντε είδη οχιάς της χώρας μας. «Ενας ορός θα αφορά τα πιο »ασιατικά είδη», δηλαδή την οχιά της Μήλου και την οθωμανική οχιά, και ένας δεύτερος τα πιο »ευρωπαϊκά είδη», δηλαδή την κοινή οχιά και τον αστρίτη» λέει ο υποψήφιος διδάκτορας του ΑΠΘ.
Αν ο ελληνικός αντιοφικός ορός πάρει όντως στο μέλλον «σάρκα και οστά», θα μπορεί και η χώρα μας να κάνει εξαγωγή του. «Για παράδειγμα, το δηλητήριο της οχιάς της Μήλου είναι συγγενές αυτού της οχιάς της Κύπρου, οπότε το ίδιο προϊόν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για τα δύο είδη. Επιπλέον θα μπορούσαμε να εξάγουμε ορό σε χώρες όπως η Τουρκία όπου υπάρχει η οθωμανική οχιά αλλά και σε βαλκανικές και ευρωπαϊκές χώρες που φιλοξενούν την κοινή οχιά και τον αστρίτη» καταλήγει ο κ. Δάφτσιος. Και κάπως έτσι, χάρη στην επιστήμη, ένα δηλητήριο μπορεί να μετατραπεί σε «χρυσάφι» όχι μόνο για τον πληθυσμό αλλά και για την οικονομία της χώρας μας…
Ο κ. Θωμάς Δάφτσιος εξάγει στο εργαστήριο δηλητήριο από μια οχιά της Μήλου
ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ
Δεν χρειάζονται όλα τα δαγκώματα αντίδοτο
Χρειάζεται πάντα μετά το δάγκωμα από οχιά η χορήγηση αντιοφικού ορού; Οχι, είναι η κατηγορηματική απάντηση του κ. Δάφτσιου. «Η πλειονότητα των δηγμάτων από οχιά στη χώρα μας είναι είτε στεγνά (οπότε δεν μεταφέρεται καθόλου δηλητήριο στον ανθρώπινο οργανισμό) είτε περιέχουν πολύ μικρή ποσότητα δηλητηρίου. Για αυτό και δεν πρέπει να λαμβάνουν όλοι όσοι δαγκώνονται αντιοφικό ορό και σίγουρα όχι προληπτικά.
Οχι μόνο επειδή το δάγκωμα μπορεί να είναι στεγνό αλλά και επειδή το εκάστοτε άτομο μπορεί να εμφανίσει αλλεργία στον ίδιο τον αντιοφικό ορό καθώς πρόκειται για ένα σκεύασμα ζωικής προέλευσης. Ο θεράπων ιατρός είναι εκείνος που θα πρέπει να κρίνει αν είναι αναγκαία η χορήγηση του αντιοφικού ορού – σε κάθε περίπτωση, αυτό πρέπει να γίνεται σε νοσοκομειακό περιβάλλον και όχι σε κάποιο κέντρο υγείας».
Τα συμπτώματα που δείχνουν ότι η χορήγηση του αντιοφικού ορού μπορεί να είναι αναγκαία περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων έντονο πόνο, αιμορραγία, οίδημα, θρομβοπενία, αιματουρία, τοπική νέκρωση.
