Παναγία (Η Πεντάνουσα)

ταπεινά ένα κερί ευλαβικά προσκυνώντας την αγιασμένη εικόνα της Παναγιάς (Πεντάνουσας). Όμως γύρω απ΄το εικόνισμα αυτό της Μητέρας του Χριστού και της «Κυράς των Αγγέλων» ζεί ένας ολόκληρος Θρύλος βγαλμένος μέσα από την ίδια την παράδοση και την ιστοριά της γραφικής μας ψαράδικης Κωμόπολης στη ροή του χρόνου και την ιστορία.

Θα πάμε πολλά χρόνια πίσω.. Βρισκόμαστε στην Βυζαντινή περίοδο ( 350 – 450 ), δηλαδή τον τρίτο και τέταρτο αιώνα.. Στην Κρήτη και στην επαρχία Τεμένους, είκοσι χιλιόμετρα μακριά από το Ηράκλειο και ένα χιλιόμετρο Ν.Α. του χωριού Βενεράτο ιδρύθηκε το Μοναστή-ρι «Παναγιάς της Παληανής», ( η Κυρία Παληανή ), όπως αναγράφει η παλαιά εικόνα Της που βρίσκεται στο Καθολικό.

Την κυκλώνουν γύρω λόφοι κατάφυτοι με εληές και την κρύβουν ζηλότυπα στο βάθος τους, μα και γι΄αυτό της χαρίζουν ομορφιά και μυστικοπάθεια.. Παράλληλα και το βαθύ με την άγρια ομορφιά του φαράγγι που σχηματίζεται μεταξύ του Βενεράτου και της Μονής και τα χωρίζει, του προσθέτει κι΄αυτό κάποιο μυστήριο ιδίως τις βραδυ- νες ώρες με το σκοτάδι που το περιβάλλει, κάτω από μια φύση που πλησιάζει τον άνθρωπο στον Δημιουργό.. Κατά πάσα πιθανότητα το Μοναστήρι καταστράφηκε στην περίοδο της Αραβικής κατοχής ( 826 – 961 ) και ανοικοδομήθηκε εκ νέου κατά την Δεύτερη Βυζαντι-νή περίοδο ( 961 – 1204 ).

Είναι έτσι λοιπόν αναμφισβήτητον, ότι το Μοναστήρι της Παληανής είναι από τα αρχαιότερα της Κρήτης.. Το μαρτυρούν αρχαιολόγοι μεγάλου κύρους που ασχολήθηκαν με την ιστορία των Μονών και των Εκκλησιών της.. Μάλιστα δεν είναι καθόλου τυχαίο πως σε προφορική αναφερομένη παράδοση, ότι σε πολύ παλαιό κώδικα, (ημερολόγιο) αναγράφεται η Παληανή με το όνομα «Παληά» και με πολλές λεπτομέρειες που μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως το γυναικείο αυτό μοναστήρι είναι Χιλίων τριακοσίων και πλέον ετών. Πρό του 1821 η ιστορία της μονής δεν είναι γνωστή γιατί ο Κώδικας αυτής καταστράφηκε κατά τις επαναστάσεις, οπότε ελεηλατείτο και ερημώνετο τελείως.. Σύμφωνα με τις πληροφορίες, αυτές στην μεγά- λη Ελληνική Επανάσταση του 1821 στη μονή υπήρχαν 70 μοναχές και απ΄αυτές οι περισσότερες ηλικιωμένες, εσφάγησαν και οι νεώτερες αιχμαλωτίσθησαν μάλιστα μας είναι άγνωστο τελικά τι απέγιναν, από τους επιδρομείς Τούρκους.

Παραπλεύρως στην μεγάλη εκκλησία της Παναγίας που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο, ( εορτή της Κοιμήσεως ), στην βορινή πλευρά της βρίσκεται το παρεκκλήσιο των Αγίων Αποστόλων.. Είναι πολύ μικρό, όμως οι παλαιές εικόνες που το στολίζουν και το αμυδρό φώς που σκορπίζουν οι κανδήλες επάνω στις μορφές των αγίων, εξαίσια προκαλούν ανάταση ψυχής και αναγκάζουν τα χείλη ικεσίας να προσφέρουν προσευχή βγαλμένη, ολόθερμη βαθειά απ΄την καρδιά. Στο τέμπλο,δεξιά της Ωραίας Πύλης, υπάρχει η παλαιότατη εικόνα του Μεγάλου Αρχιερέως και αριστερά η επίσης παλαιά εικόνα της Παναγίας.. Ακόμα στο ίδιο τέμπλο υπήρχε και δευτέρα εικόνα της Θεοτόκου, πολύ παλαιά και θαυματουργός.

Γι΄αυτή σώζεται από τους κατοίκους της περιοχής η παρακάτω αναφερόμενη παράδοση: Όταν οι Τούρκοι μπήκαν μέσα στο μοναστήρι το 1821 και το πυρπόλησαν, η εικόνα της Παναγίας μ΄ένα θαύμα έφυγε από την θέση της και άρχισε να πετά ψηλά στον αέρα. Οι Τούρκοι που την αντελήφθησαν την πυροβόλησαν. Δυό σφαίρες την βρήκαν αλλά δεν κατώρθωσαν να την ρίξουν, ταξιδεύοντας στον αέρα έφθασε στην «Εκατονταπυλιανή» της Πάρου και όπως λένε ευρίσκεται εκεί με την επιγραφή «Η Κυρία η Παληανή», πολλές φορές εζητήθη για να τοποθετηθεί και πάλιν στην θέση της στη μονή αλλά αρνούνται να την δώσουν οι Παριανοί πίσω.

Δεν μπορεί κανένας παρά να θαυμάσει την μεγάλη πίστη των απλών Κρητικών εκείνων της περιοχής για την «εφέστια» εικόνα της μονής αλλά και «ημών» των Ναουσαίων για το «βρέσιμο» της στη Πάρο. Σεβασμός που αξίζει πολύ για την ιστορία αφού πάντα η παράδοση συνδέει ένα υπαρκτό γεγονός που έχει συμβεί με την λαϊκή μνήμη.

Φυσικά ο «εντοπισμός» της εικόνος στο ιερό προσκύνημα που όπως προαναφέραμε της «Εκατονταπυλιανής», δεν ευσταθεί καθώς όλοι γνωρίζουμε πως βρίσκεται εδώ στη Νάουσα, στον ενοριακό ναό της «Παντάνασσας» της οποίας Κωμοπόλεώς μας είναι και Πολιούχος. Εκείνο όμως που ιδιαίτερα υπερτονίζει την άποψη και την τεκμηριώ-νει, ότι η εικόνα της «Πεντάνουσας» είναι η «Κυριόνυμη» της ιεράς Μονής «Παληανής» του Νομού Ηρακλείου της Κρήτης, είναι ο ιδιαί- τερος εορτασμός την 24η Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο από το μοναστήρι, την «Έγκλειστον Θεοτόκον».. Που σύμφωνα με το Συναξάριον της ημέρας, ( Την εύρεσιν της Αγίας Εικόνος της Θεοτόκου υπό των ευλα-βών χωρικών, την θέλησιν της Θεοτόκου να παραμείνη ανάμεσα εις τους κλάδους της μυρσίνης και τα υπ΄αυτής πάμπολλα θαύματα, τα κατά καιρούς τελεσθέντα ).. Για όσους έχουν επισκευθεί τη μονή, έχουν διαπιστώσει όπως και ο γράφων προσωπικά με τα μάτια τους την πάνω από Χίλια και πλέον χρόνια «μυρτιά» όπισθεν του ιερού του καθολικού, και της οποίας όλοι οι κλάδοι της σχηματίζουν το «Σημείο του Σταυρού» γεμάτη από τα «τεκμήρια» των γενομένων από την Θεομήτωρα θαυμάτων που έχουν αφήσει εκεί οι πιστοί.

Οι χωρικοί που βρήκαν την εικόνα με την ευλαβική βοήθεια άλλων έκτισαν μια εκκλησία και όταν την τελείωσαν τότε πήραν την Αγία Εικόνα και την τοποθέτησαν στο τέμπλο.. Και όπως τις περισσότερες περιπτώσεις συμβαίνει άλλα σκέπτεται ο άνθρωπος και άλλο είναι το θέλημα του Θεού.. Η Παρθένος δεν ήθελε ν΄αλλάξει τόπον και σημείο κατοικίας, έπερναν οι άνθρωποι την εικόνα της Πανάγνου από τους κλάδους της μυρτιάς την τοποθετούσαν μέσα στο ναό, αλλά όμως εκείνη το πρωϊ ευρίσκετο ανάμεσα στους κλάδους.

Αυτό έγινε αρκετές φορές.. Νόμισαν οι Χριστιανοί ότι κάποιος κάνει αυτή την πράξη για να πειράξει τους χωρικούς.. Στο τέλος κάνανε τη σκέψη, να κλειδώσουν την «Εικόνα» εντός του ναού και να πάρουν το κλειδί ώστε να μάθει ο πραξικοπηματίας, ότι θέλουν οι άνθρωποι να μείνη η Ιερή Εικόνα στην Εκκλησία που έκτισαν αυτές οι απλές ψυχές.. Όμως το θείον δεν κλειδώνεται.. Φραγμοί στην χάριν δεν υπάρχουν.. Λένε ακόμα, πως τότε τρείς φορές έκλεισαν το Εικόνισμα στην εκκλησιά αλλά εκείνη πάλιν στους κλώνους της μυρτιάς βρισκό-ταν, είχαν καταλάβει ότι η θέληση της Θεοτόκου ήταν να μείνει στην «Μυρτιά» Της.

΄Ολες αυτές οι παραπάνω καταγραφές, ( παράλληλης ιστορικής αλήθειας και λαϊκών παραδόσεων που αποσκοπούν σ΄ένα «σύν» με μοναδικό σκοπό που δεν είναι άλλος ), παρά το αυταπόδεικτον της Θείας χάρης και Ευλογίας στο χωριό μας με τον ερχομό αυτής της Σεβασμίας και Ιερής Εικόνας.. Ας μιλήσουμε λοιπόν, και με νεώτερα στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει αυτά που συνέβησαν, κείνα τα χρόνια εδώ στη Νάουσα.

«Θυμούμε καλά», ( έλεγε ο γέρο – καπτά Γιώργης ο Γούναρης που ο Θεός ανάπαψε την ψυχή του ύστερα από 117 χρόνια ζωής ), «Τη μά-να μου τη Ξαθώ Παπά – Κώστα που μου τάπε και μένα. Αφού με ρω-τάς και θέλεις να μάθεις για τη χάρη Της όλα τα γεγονότα άκουσέ τα λοιπόν».

Έτσι ακριβώς κάτω από τις φυλλωμένες κληματαριές της παλιάς Νάουσας, ένα καλοκαιριάτικο βράδυ διηγήθηκε στον αείμνηστο Πρωτοπρεσβύτερο Κωνσταντίνο Ελευθ. Αλιφιέρη, εφημέριο του χωριού στο πρώτο χρόνο της εφημερίας του το 1938 αυτό το θαύμα ο σχωρεμένος, «εργάτης της θάλασσας» καπτάνιος.

«Μια μέρα, μα θα πρέπει νάτανε Οκτώβρης μήνας, όπως τάχε διηθεί η γριά Λινάρδαινα, με το σούρουπο ο γερό Θωμάς ο μυλωνάς του κάτω μύλου είδε πρώτος τα φώτα της εικόνας να έρχονται από τις Δήλες στο νησί μας και το χωριό, την ώρα που σταμάτησε για να προσευχηθεί στο μικρό παράθυρο του μύλου που άλεθε με τη δύναμη του αγέρα.

Γοργόφτερη έφτανε η νύκτα μα και τα φώτα ένα δεξιά κι΄άλλο ζερβά καταμεσού του κόρφου λαμπαδιάζανε στα μάτια του ηλικιωμένου μυλωνά..Πράγμα μυστήριο! Τι νάναι στ΄αλήθεια; Ξημέρωσε ο Κύρης του Ουρανού και της Πλάσης τη μέρα..Γλυκά πλατσούριζε το κυμα-τάκι στ΄ακροθαλάσσι τ΄Αϊ Δημήτρη.. Ούτε συννεφάκι στο γαλάζιο ουρανό.. Μα τ΄είναι αυτό π΄αγνάντευε απ΄το παραθύρι του κάτω μύλου ο γερό Θωμάς; Έτρεξε οσο μπορούσε ποιό γρήγορα ο μυλω-νάς στ΄ακρογιάλι για να δεί καλύτερα περνώντας σα το φτερό τα λιγοστά βραχάκια.

Μεγάλο τ΄Ονομά Σου Κύριε.. Σε θρόνο λαμπρό μ΄αναμένα κεριά στα φανάρια στεκότανε στ αυγηνό το φώς η εικόνα της Παναγιάς!! Μορφή μεγαλόπρεπη σχεδόν σ΄ανθρώπινη διάσταση η Θεοτόκος κρατώντας το Χριστό μικρό παιδάκι στην αγκαλιά Της.. Ένα γύρω οι γλάροι με τις φωνές και τα κραξηματά τους υμνολογούσανε και το πρωϊνό «ρεγάλι» λιβάνιζε με τα μύρα της θάλασσας την Κυρά των Αγγέλων.. Γονάτισε γεμάτος ευλάβεια ο μυλωνάς, σμίξανε τα δάκρυά του με το νερό, έκανε γεμάτος πίστη και φόβο Θεού το σταυ-ρό του και προσκύνησε το εικόνισμα, ευχαριστώντας την Παναγιά που πρώτος αξιώθηκε,να υποδεχτεί στο χωριό τη δική Της παρουσία.

Κι΄ύστερα πουλί πετάμενο κρεμάστηκε στη καμπάνα τ΄Αϊ Δημήτρη.. Με το δυνατό του χέρι ξεσήκωσε το μικρό τότε χωριό με τα καμπανί-σματά του.. Αλλαφιασμένοι τρέχανε στ΄αγουροξύπνημά τους όλοι.. Αρχοντάδες και λαός, μανάδες με τα μωρά στην αγκαλιά, Παπάδες με τα πετραχήλια στο χέρι, Γεωργοί με τις αξίνες, ψαράδες, γυναίκες με τα λιβανιστήρια.. Το νέο μαθεύτηκε παντού σε γωνιές και καντε-ρίμια, στο λιμάνι και τα χωράφια.. Η Παναγία, ήλθε στην Νάουσα, βγήκε από τη Θάλασσα, κάτω στ΄ακροθαλάσσι, στον Άϊ Δημήτρη!!

Πήρανε με τα χέρια του Θωμά του μυλωνά, την εικόνα οι Χριστιανοί, την βάλανε μέσα στην εκκλησιά του Άϊ Δημήτρη,, μα την άλλη μέρα το πρωϊ Εκείνη βρέθηκε αλλού.. Στην εκκλησιά του Άϊ Βασίλη καθισ-μένη πάνω σε μια βουρλιά φυτρωμένη από την υγρασία αριστερά από το άγιο βήμα..Νόμισε ο παπάς του Άϊ Δημήτρη πως την έκλεψε ο παπάς τ΄ Αϊ Βασίλη και την μεταφέρανε πίσω.. Μα τ΄άλλο πρωϊ η Χάρη Της ήτανε ξανά καθισμένη στην βουρλιά στον Άϊ Βασίλη.

Συμβούλιο τότε κάνανε οι πέντε ιερείς του χωριού με τους δημογε-ροντες και κουβέντιασαν το τι θα κάνουν.. Ο Πρωτόπαπας έδωσε γνώμη για να φυλάξουν νυκτέρι έπρεπε να μάθουν οι άνθρωποι τι συμβαίνει.. Η εικόνα βρισκόταν καλά κλειδωμένη μέσα στο φυλαγ-μένο ένα γύρω Άϊ Δημήτρη.. Μ ε σ ά ν υ κ τ α.. Ένα φως ποιο δυνατό κι από την αστραπή τύφλωσε για μια στιγμή τους φύλακες.. Η Θεϊκιά Μάνα είχε διαλέξει μόνη Της, το μέρος που ήθελε για να μείνη απ΄ολες τις εκκλησιές του χωριού, το φώς του ήλιου την προσκύνησε καθισμένη πάνω στην βουρλιά, στην ομορφότερη, απλή και ταπεινή εκκλησιά, του Άϊ Βασίλη».

Μιλήσαμε στην αρχή για την επανάσταση του 1821 στο νησί της Κρήτης.. Ήταν τέτοια, η μανία των Τούρκων εναντιών των ηρωϊκά μαχομένων κατοίκων της, που στην κυριολεξία η εκδίκησή τους έφτανε μέχρι την καταστροφή των ιερών και οσίων των «ραγιάδων» και στην κατασφαγή τους.

Όπως γράφει στο βιβλίο του, ο Μανώλης Σαγκριώτης αναφερόμενος στις εκκλησίες της Νάουσας, προσπαθεί να δώσει κάποια λογική άποψη το πώς έφτασε η εικόνα της Παναγίας εδώ και σας την μεταφέρω όπως έχει.. «Φαίνεται πως θέλοντας ν΄αποφύγουν την μανία των κατακτητών, ομάδα χριστιανών Κρητικών διέφυγε με ιστιοφόρο στην κυρίως Ελλάδα μεταφέροντας και μεταξύ των άλλων υπαρχόντων τους και την εικόνα. Περνώντας όμως από τον δίαυλο της Παροναξίας και ανοικτά από τη θέση του νησιού «Βριόκαστρο» φρέσκος και δυνατό Γραιγο – Λεβάντης βύθισε το σκάφος. Οι δυστυχισμένοι ναυαγοί προσπάθησαν να σωθούνε με την βάρκα τους έχοντας πάντοτε μαζί τους και την εικόνα της Θεομήτορος. Χαθήκανε όμως όλοι. Τα κύματα φέρανε την Άγια εικόνα μέσα στο μεγάλο φυσικό κόλπο της Νάουσας την βγάλανε στην ακρογιάλια του Αγίου Δημητρίου».

Φίλες και Φίλοι.. Ο ίδιος ο Κύριος μας έδωσε ελευθερία άποψης με την έκφραση λόγου..Τα ζητήματα λοιπόν της πίστης είναι προσωπική υπόθεση και φυσικά τελούν υπό την κρίση ημών των ιδίων εκάστου και της συνειδήσεως του. Θέλησα όμως να σας κοινοποιήσω, τέτοιες ώρες ηθικής κατάπτωσης και δυστυχίας που περνά η Πατρίδα και όλοι μας, πως το θαύμα με την γενικότερη έννοια είναι «υπαρκτό γεγονός». Συμβαίνει σ΄εκείνους, που αληθινά πιστεύουν στον Ιησού Χριστό όπως ακριβώς μας Τον παρουσιάζει το Ιερό Ευαγγέλιο και οι γραφές γενικότερα.. Συμμετέχουν, αναλογιζόμενοι,ταπεινόφρονης συντριβής, του μεγέθους των αμαρτιών τους στο μυστήριο της ιεράς εξομολόγησης και της θείας Κοινωνίας..Απλά Συνάνθρωποι η ελπίδα της αλήθειας, ξεπερνά τα πάντα καθώς η Παναγιά αποτελεί, γέφυρα ζωής, τέλειος σύνδεσμός αιώνιας ειρήνης μεταξύ μας.. Ας γίνουμε φωτεινοί και ελπιδοφόροι..Συγχωρούντες και συγχωρούμενοι με διάκριση αλλήλους, έχει ο Θεός της Αγάπης πλούσιος ελέους, αρκεί να τον πλησιάσουμε όπως ό άσωτος της παραβολής γιός τον Πατέρα.

Oι Ναουσαίοι σεβόμενοι την πολιούχο του χωριού τους, ( για την οποία τα διηγούμενα από τους κατοίκους θαυματά Της θα χρειαζό-ταν πλήθος πυκνογραμμένων σελίδων ), διαχρονικά προσφέροντας από το υστέρημά τους οικοδομήσανε μεγαλοπρεπή καινούργια εκ θεμελίων εκκλησία στην θέση της παλαιάς.

Εκεί στο «σημείο της Βουρλιάς», βρίσκεται πάνω στο θρόνο της η εικόνα της Θεοτόκου.. Γιορτάζει στις Δύο του μηνός Φεβρουαρίου. Παριανοί απ΄όλες τις άκρες του νησιού έρχονται στη Χαρή Της και μαζί με όλους τους Ναουσαίους, προσεύχονται και υμνούνε για τον εαυτό τους, τα παιδιά τους και τα σπίτια τους.. Την ελπίδα μιας άλλης πραγματικής αλλαγής, στοχεύοντας στην Αιώνια Μάνα, που τα πάντα Εκείνη τακτοποιεί, έχουσα παρησία, φωτοφορούσα την αγνότητα, «δεομένη» αενάως, προς το Υιόν Της Θεάνθρωπον, για όλους εμάς, τους εγωϊστές και παθιασμένους, σε έργα ανομίας και κέρδους «βαμπίρ», δόλου, τόκων και «μνημονίων» ξεφτιλίζοντας το «κάτ΄εικόνα και ομοίωση» την προσφορά δηλαδή της Θεότητας και την αθανασία.. Για τα πρόσκαιρα, τα γλοιώδη, τα ξυλοκέρατα της τηλεθέασης, ξεπέφτοντας διαρκώς χαμηλά, στις λάσπες και τους γύρω βούρκους, «ωραίοι» τάχατες και δυνατοί, μέσα στην «μπόχα» του πολιτισμού που φιάξαμε αλλαλάζοντας μισούντες την Αλήθεια..