Τα social media κυριαρχούν, το ίδιο και η μοναξιά! Ζούμε την εποχή της σεξουαλικής ελευθερίας, αλλά και των περισσότερων singles από ποτέ. Τίποτα δεν μένει κρυφό σε ό,τι αφορά τις σχέσεις, ενώ το ίδιο το γυμνό σώμα προσφέρεται καθημερινά βορά σε αδηφάγα like και καρδούλες. Ολα στο φως, λοιπόν, εκεί που κάποτε όλα ήταν εν κρυπτώ. Η υπερβολική διαθεσιμότητα πληροφοριών γύρω από το σεξ έχει φέρει αλλαγές στις σχέσεις μας. Προς το καλύτερο; Προς το χειρότερο; Επιτυγχάνεται άραγε ο στόχος της μεγαλύτερης απόλαυσης και ικανοποίησης, αλλά και της αναγνώρισης των βαθύτερων επιθυμιών μας; Οδεύουμε προς την ευτυχία μέσα σε ένα ψηφιακό σύμπαν όπου όλοι μιλούν για σεξ; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα πρέπει να πρώτα να ταξιδέψουμε πίσω στον χρόνο, πολλές χιλιάδες χρόνια πριν, τότε που το σεξ των πρώτων ανθρώπων ήταν πραγματική απόλαυση – απίστευτο;
Οι πρώτοι άνθρωποι απολάμβαναν το σεξ
Είναι σημαντικό να δούμε πώς δομήθηκαν οι σεξουαλικές σχέσεις έως σήμερα και γιατί παρ’ όλη την εξάπλωση των social media και τις δυνατότητες γνωριμίας που προσφέρουν παρατηρείται τόσοι νέοι άνθρωποι να είναι singles.
Ξεκινώντας από τους Homo Sapiens Sapiens, παρατηρούμε πως από τότε οι άνθρωποι ζούσαν σε ομάδες και μοιράζονταν κυνήγι και καταφύγιο. Η πυρηνική οικογένεια δεν συνηθιζόταν, κυρίως γιατί η ζωή ήταν αβέβαιη, με πλήθος κινδύνους, συνεπώς μια μοναχική οικογένεια θα ήταν αδύνατο να επιβιώσει.
Η πυρηνική οικογένεια εμφανίστηκε στους Μέσους Χρόνους στην Ευρώπη και βαθμιαία έγινε η κυρίαρχη μορφή ομάδας διαβίωσης στη Δύση. Οι άνθρωποι, 10.000 χρόνια πριν, είχαν ως κύρια ασχολία την εξασφάλιση τροφής και τη διοίκηση της ομάδας ή του γένους. Σταδιακά με τον καταμερισμό της εργασίας, καθιερώθηκε ο ρόλος του κυνηγού για τους άνδρες, ενώ οι γυναίκες χρεώθηκαν τη συλλογή τροφής και τη φροντίδα των παιδιών. Οι πρώτοι αυτοί άνθρωποι πιστεύεται ότι δεν καταλάβαιναν τη σχέση ανάμεσα στη σεξουαλική επαφή και τη γέννηση. Ο ρόλος του άνδρα στην αναπαραγωγή ήταν άγνωστος! Η σεξουαλική δραστηριότητα ήταν μία απλή και απολαυστική απασχόληση, η οποία δεν χαρακτηριζόταν ούτε από άγχος, ούτε από άλλους κανόνες.
Η γέννηση του ερωτικού κώδικα
Η ακριβής χρονική περίοδος κατά την οποία οι άνθρωποι έμαθαν για τη συμμετοχή του αρσενικού στην αναπαραγωγή παραμένει άγνωστη. Πιθανολογείται ότι με την εξημέρωση των ζώων, παρατήρησαν πως κρατώντας μαζί μόνο θηλυκά ζώα, αυτά δεν αναπαράγονταν. Ετσι ο ρόλος του άνδρα στην αναπαραγωγή έγινε γνωστός και οι άνδρες για να εξασφαλίσουν την πατρότητα, περιόρισαν τη σεξουαλική ελευθερία των γυναικών. Η γνώση της διαδικασίας της αναπαραγωγής έφερε τον πρώτο προγραμματισμό των σεξουαλικών σχέσεων και οδήγησε στη γέννηση του κώδικα ερωτικής συμπεριφοράς, που ισχύει ακόμα και στις μέρες μας.
Η ερωτική απόλαυση και το Χάπι
Με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1920-1950) οι απόψεις και οι στάσεις σχετικά με τη σεξουαλικότητα έγιναν λιγότερο απαγορευτικές και, όπως αναφέρει ο Costello, κοινωνικός ιστορικός της εποχής, οι ζωές και οι ηθικές στάσεις πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων υπέστησαν ένα μεγάλο συναισθηματικό τραύμα και, στις διφορούμενες συνθήκες του Πολέμου, πολλές κοινωνικές απαγορεύσεις έχασαν την περιοριστική τους δύναμη.
Η βίωση του παρόντος χωρίς προγραμματισμό για το μέλλον οδήγησε στην αναζήτηση της απόλαυσης, ενώ η μεταπολεμική εποχή χαρακτηρίστηκε από την αύξηση των διαζυγίων.
Και ενώ λοιπόν τη δεκαετία του 1950 το προγαμιαίο σεξ άρχισε να γίνεται κάτι συνηθισμένο, το 1960 με τον Φεμινισμό και φυσικά με την εμφάνιση του αντισυλληπτικού χαπιού, κατέστη και ασφαλές, οπότε οι άνθρωποι μπορούσαν πλέον να απολαύσουν το σεξ δίχως να το βλέπουν σαν μια αποκλειστικά αναπαραγωγική διαδικασία.
Στην εποχή του Tinder
Στις μέρες μας η τεχνολογική επανάσταση επηρέασε όλο το φάσμα των σχέσεων (ερωτικών, φιλικών, εργασιακών, κοινωνικών) με τα social media να ηγούνται στις προτιμήσεις των νέων ανθρώπων (18-35 ετών), με σκοπό το διαδικτυακό φλερτ και την αναζήτηση ερωτικού συντρόφου. Πέρα από τα δημοφιλή Facebook και Instagram, εκατοντάδες πλατφόρμες δημιουργήθηκαν αποκλειστικά και μόνο για την εύρεση ερωτικού συντρόφου και -γιατί όχι;- του συντρόφου της ζωής τους. Τα κάποτε γνωστά ως γραφεία συνοικεσίων για μοναχικούς ανθρώπους αντικαταστάθηκαν από τις εφαρμογές Lunona, Badoo, Tinder, okcupid, sxeseis και πολλές ακόμα πλατφόρμες που μοναδικό τους στόχο έχουν να φέρουν κοντά ανθρώπους που ενδιαφέρονται κυρίως για σεξ.
Από το «όλα εν κρυπτώ» στο «όλα στο φως»
Η ιδιωτικότητα ουσιαστικά έπαψε να υφίσταται και έγινε δημοσιότητα. Ολοι εκτεθειμένοι στα μάτια όλων. Εκεί μοιραζόμαστε απόψεις, φωτογραφίες, βίντεο, αναμνήσεις και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί ο καθένας. Βάσει αυτής της δράσης μας, κερδίζουμε ή χάνουμε «φίλους», πιστούς, «ακόλουθους». Οι άνθρωποι πλέον μπορούν να δημιουργήσουν ένα προφίλ με όλα τα στοιχεία εκείνα που οι ίδιοι θεωρούν σημαντικά και μέσω αυτού του προφίλ επιλέγουν να αλληλεπιδρούν. Μέσα από αυτή τη διαδικασία δεν προσωποποιούν τυχόν απορρίψεις και δεν δένονται στην πραγματικότητα. Επιπλέον, οι ντροπαλοί, αναβλητικοί και κοινωνιοφοβικοί, έχουν άλλο ένα εργαλείο στη διάθεσή τους ώστε να βρουν το άλλο τους μισό. Ολοι μπορούν να μετέχουν σε αυτού του είδους τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τίποτα πλέον δεν παραμένει κρυφό και εμπιστευτικό.
Επιτέλους σεξουαλική ελευθερία;
Από όλα τα παραπάνω συμπεραίνουμε χωρίς δυσκολία ότι διανύουμε την περίοδο με την περισσότερη σεξουαλική ελευθερία, άρα ειδικά οι νέοι σίγουρα δεν μένουν εκτός ερωτικού παιχνιδιού. Μήπως όμως τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι;
Τα στοιχεία αποκαλύπτουν μια διαφορετική πραγματικότητα. Περισσότεροι από ένας στους τρεις νέους ενήλικες, ηλικίας 18-25 ετών, αισθάνονται μοναξιά σε επίπεδα που θεωρούνται προβληματικά, σύμφωνα με έρευνα από το Πανεπιστήμιο Swinburne στη Μελβούρνη της Αυστραλίας, αφού το 35% ανέφερε ότι αισθανόταν μοναξιά τρεις ή περισσότερες φορές την εβδομάδα. Παρατηρήθηκε επίσης ότι τα υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς αύξαναν τον κίνδυνο κατάθλιψης στους νέους ενήλικες κατά 12% και του κοινωνικού άγχους κατά 10%.
Επιπροσθέτως, το Ιδρυμα Ψυχικής Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας διαπιστώνει ότι η μοναξιά είναι ένα πρόβλημα που απασχολεί περισσότερο τις ηλικίες 18-34 ετών σε σχέση με τους ανθρώπους άνω των 55 ετών.
Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, ένας στους δέκα Ελληνες νιώθει συχνά μοναξιά, σύμφωνα με νέα μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Ο φόβος της αγάπης
Ενδεχομένως μια εξήγηση για την αύξηση της μοναξιάς εν μέσω «ψηφιακού συνωστισμού» να είναι ο φόβος της αγάπης. Επιστημονικά έχει χαρακτηριστεί ως «φόβος της οικειότητας» και είναι υπεύθυνος για την ενεργοποίηση μιας σειράς αυτόματων αμυντικών μηχανισμών που χαρίζουν, μόνο προσωρινά, την ψευδαίσθηση της ασφάλειας. Τα αίτια εμφάνισης του φόβου οικειότητας ποικίλλουν ανάλογα με το άτομο και τις καταστάσεις που έχει βιώσει. Με βάση τη θεωρία της προσκόλλησης, παρατηρούμε ότι αυτός ο φόβος προέρχεται ουσιαστικά από δύο άλλους φόβους οι οποίοι ίσως έχουν δημιουργηθεί από τις πρώτες κιόλας σχέσεις με τους γονείς μας και πιθανώς ενισχυθεί από μετέπειτα εμπειρίες: τον φόβο της απόρριψης/εγκατάλειψης και τον φόβο ότι θα γίνουμε αντικείμενο ελέγχου και εισβολής από τον άλλο, με αποτέλεσμα να χάσουμε τον εαυτό μας. Οταν οι φόβοι αυτοί ενισχυθούν, μπορεί να αποκτήσουν τεράστιες διαστάσεις, με αποτέλεσμα το άτομο, να αποφεύγει τη σύναψη στενών σχέσεων, μια κατάσταση που η σύγχρονη ψηφιακή εποχή φαίνεται να ευνοεί ιδιαίτερα.
Καραντίνα και διαδικτυακό σεξ
Στην εποχή μας η επικοινωνία με το άλλο φύλο είναι ήδη αρκετά δύσκολη και η καραντίνα καθώς και η κοινωνική αποστασιοποίηση φαίνεται ότι έφεραν περισσότερα προβλήματα. Η καραντίνα είναι μια δυσάρεστη εμπειρία. Ο αποχωρισμός από αγαπημένα πρόσωπα, η απώλεια της ελευθερίας, η αβεβαιότητα, η απώλεια της ρουτίνας και της φυσικής επαφής με τους κοντινούς μας ανθρώπους προκάλεσαν αναστάτωση, πλήξη, διαταραχές ύπνου, διαταραχές διατροφής, άγχος και καταθλιπτικά συμπτώματα.
Οι πρώτες μελέτες από το King’s College του Λονδίνου έδειξαν πως οι άνθρωποι χωρίς σταθερό σύντροφο βίωσαν έντονα την αίσθηση της αποσύνδεσης από το κοινωνικό περιβάλλον καθώς και το αίσθημα της μοναξιάς. Στις παρακάτω συνθήκες εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς πως οι άνθρωποι που υποφέρουν από κοινωνικό άγχος και δυσκολεύονται έτσι κι αλλιώς με την επικοινωνία δυσκολεύτηκαν ιδιαίτερα με τις online επαφές, αλλά και οι άνθρωποι που δεν είχαν κάποιο προηγούμενο σύμπτωμα άγχους βρήκαν δύσκολα διαχειρίσιμη την επαφή τους σε ένα τόσο αδόμητο πλαίσιο. Πιθανόν το διαδικτυακό σεξ να αυξήθηκε σημαντικά, αλλά οι καινούριες σχέσεις δοκιμάστηκαν, αφού έλειπαν οι πληροφορίες από τα εξωλεκτικά στοιχεία του καθενός μας -αυτό που λέμε αλλιώς γλώσσα του σώματος- που σαφώς η παρατήρησή τους μέσω Διαδικτύου είχε συγκεκριμένα όρια.
Τα δυσδιάκριτα όρια
Ισως το διαταραγμένο πεδίο ψηφιακών γνωριμιών και έρωτα να είναι και η αιτία της δυσκολίας διάκριση των ορίων μεταξύ του «θέλω» και «δεν θέλω» να κάνω σεξ με κάποιον. Γιατί σήμερα δυσκολευόμαστε να αποκωδικοποιήσουμε σωστά τα μηνύματα που στέλνει ο άλλος; Γιατί έχουν γίνει δυσδιάκριτα τα όρια; Tι επηρεάζει την κρίση μας; Τι θολώνει το τοπίο;
Μιλώντας για όρια καθώς και πόσο δυσδιάκριτα έχουν γίνει στο ερωτικό παιχνίδι είναι σημαντικό να σταθούμε σε μια καίρια ερώτηση: Γνωρίζουμε τι σημαίνει όριο;
Η ανάγκη ενός ανθρώπου για ουσιαστική ερωτική σύνδεση δεν πρέπει να συγχέεται με τον φόβο του να μη μείνει μόνος. Τα θέλω μας δεν πρέπει να είναι δύσκαμπτα αλλά ούτε και ανύπαρκτα, καθώς αυτό δημιουργεί και βαραίνει τον υποψήφιο σύντροφο με υψηλές προσδοκίες που δεν του αναλογούν. Δεν αρμόζει σε μια νεοσύστατη ερωτική σχέση η σταθερότητα και η βεβαιότητα, καθώς ο έρωτας είναι πόλεμος, ένας πόλεμος με πολύ βαθιές ρίζες, αφού οι ερωτικές σχέσεις είναι οι μόνες σχέσεις που εγείρουν αναπαραστάσεις από τις γονεϊκές μας σχέσεις και φιγούρες.
Οφείλουμε να ξέρουμε πως όταν ένας άνθρωπος δεν μπορεί να αγαπήσει, τότε ίσως να μην έχει αγαπηθεί και πως όταν η επιλογή μας βασίζεται πάνω σε φοβίες τότε δεν είναι δική μας επιλογή αλλά η επιλογή του ασυνείδητού μας. Η αυτογνωσία και ο επιδέξιος χειρισμός των ορίων είναι οι βασικές δεξιότητες που κανείς χρειάζεται για να αποκωδικοποιήσει το αν κάποιος τον θέλει ή όχι καθώς και αν μπορεί να έχει μια ουσιαστική σύνδεση με έναν σύντροφο. Η υπερπληροφόρηση μέσω του social profile ενός υποψηφίου σε συνδυασμό με την ευκολία που εξελίσσεται το διαδικτυακό φλερτ, συχνά ταυτόχρονα με πολλούς ανθρώπους, υποδεικνύει αυτή την πολύ σημαντική έλλειψη ορίων στις ερωτικές σχέσεις σήμερα.
Πόσο κοντά μας φέρνουν τα social media
Η ανωνυμία και η φυσική απόσταση δημιουργούν τις δύο βασικές συνιστώσες της μεγάλης επιτυχίας όλων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Είναι ξεκάθαρο ότι η ψυχοσυναισθηματική σύνδεση δεν είναι το προεξέχον στοιχείο αυτού του μη φυσικού τρόπου αλληλεπίδρασης και αυτό καθιστά τις ερωτικές σχέσεις δυσλειτουργικές. Επιπλέον, ένα μεγάλο μέρος των χρηστών μένουν με αυτό το υποκείμενο συναίσθημα της μοναξιάς και σε ένα σημαντικό ποσοστό αυτών λανθάνουν διαταραχές της διάθεσης (άγχος, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη).
Είναι σημαντικό να ξεκινήσουμε να ζούμε στη φυσική μας διάσταση, να έχουμε το σθένος να αντέξουμε την πραγματική μας εσωτερική και εξωτερική εικόνα, ούτως ώστε να συνδεθούμε ουσιαστικά με τους άλλους και να απολαύσουμε το σεξ και τον έρωτα, τα δύο πολύτιμα δώρα της ζωής μας.
*Η Άννα Πανουσάκου είναι Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Μέλος του μητρώου
