Έκθεση αξιολόγησης της κατάστασης διαχείρισης και διατήρησης των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών της Ελλάδας δίνουν σήμερα στη δημοσιότητα οι περιβαλλοντικοί οργανισμοί. Η έκθεση εντοπίζει σοβαρά κενά σε κρίσιμα πεδία για την αποτελεσματική προστασία τους και τη διατήρηση των ευαίσθητων τύπων οικοτόπων και απειλουμένων ειδών: νομοθεσία και διαχείριση, διακυβέρνηση, φύλαξη, απαραίτητοι πόροι.
Συνοπτικά, μόνο 12 από τις συνολικά 174 θαλάσσιες περιοχές Natura 2000 της χώρας μας διέπονται με κάποιο καθεστώς προστασίας, που στις περισσότερες περιπτώσεις περιορίζεται σε προσωρινά ή αποσπασματικά μέτρα. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι μόλις το 3,4% των ελληνικών χωρικών υδάτων είναι προστατευμένο (και αυτό όχι πλήρως), τη στιγμή που η Ελλάδα έχει δεσμευτεί νομικά για ουσιαστική προστασία τουλάχιστον του 30% του θαλάσσιου χώρου της έως το 2030. Τον Απρίλιο του 2024, στο πλαίσιο της 9ης Διεθνούς Διάσκεψης για τους Ωκεανούς, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε επίσημα μία σειρά από νέες δεσμεύσεις, κάποιες από τις οποίες σχετίζονται άμεσα με τα ζητήματα της διαχείρισης των ελληνικών ΘΠΠ. Ενω οι δεσμεύσεις αυτές είναι σημαντικές και προς τη σωστή κατεύθυνση, την ίδια όμως στιγμή, η υλοποίηση των θεσμικών υποχρεώσεων της χώρας εκκρεμεί εδώ και χρόνια.
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έκθεσης, τα σοβαρά κενά που αναδεικνύονται οφείλονται κυρίως στην αδικαιολόγητη καθυστέρηση θέσπισης των αναγκαίων προεδρικών διαταγμάτων (ΠΔ) και των σχεδίων διαχείρισης (ΣΔ) για όλες τις ΘΠΠ. Ενώ έχουν ανατεθεί οι σχετικές μελέτες από το 2019, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), το οποίο είναι αρμόδιο, δεν προχωράει στην έγκρισή τους και στην έκδοση των σχετικών διαταγμάτων. Το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζει το σύνολο των προστατευόμενων περιοχών της χώρας. Όπως τονίζουν οι περιβαλλοντικοί οργανισμοί και στη σχετική επιστολή που απηύθυναν σήμερα στον Έλληνα πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, αυτή η ασυνέπεια και έλλειψη πολιτικής βούλησης αφορά τόσο το αρμόδιο ΥΠΕΝ όσο και τον ίδιο, καθώς έχει επίσημα δεσμευτεί διεθνώς πως η όλη αυτή θεσμική διαδικασία θα είχε ολοκληρωθεί μέχρι τον Δεκέμβριο 2022.
Στο επίπεδο διακυβέρνησης, η σύσταση του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), ως κεντρικού φορέα υπεύθυνου για τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, έχει συμβάλλει ώστε να υπάρχει μια πιο ενιαία και συνεκτική προσέγγιση στη διαχείριση των ΘΠΠ. Παρ’ όλα αυτά οι Μονάδες Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΜΔΠΠ) παραμένουν σοβαρά υποστελεχωμένες, ενώ παραμένει πρόβλημα ο ανεπαρκής συντονισμός μεταξύ των συναρμόδιων υπουργείων και φορέων και η αδύναμη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Σύμφωνα με την έκθεση, απαιτείται άμεση ενίσχυση της στελέχωσης και της συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων αρχών και φορέων (ΜΔΠΠ, υπουργεία) καθώς και της ουσιαστικής συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας για την αποτελεσματική διαχείριση των περιοχών. Τέλος, και πιο σημαντικό, όσο δεν προχωράει η θεσμική προστασία αυτών των περιοχών, ο ΟΦΥΠΕΚΑ βρίσκεται να λειτουργεί εκ των πραγμάτων, μέσα σε θεσμικά κενά και ασάφειες για το τι ισχύει και τι όχι σε κάθε περιοχή.
Η έλλειψη συντονισμού και η υποστελέχωση έχουν, μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα η φύλαξη και οι έλεγχοι των ΘΠΠ να κρίνονται ανεπαρκείς. Τα Σώματα Φύλαξης Φύσης που συστάθηκαν πρόσφατα έχουν ελάχιστο προσωπικό και περιορισμένα μέσα, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται σοβαρές ελλείψεις σε ελέγχους και επιβολή κυρώσεων. Χωρίς επαρκή στελέχωση, κατάλληλο εξοπλισμό και ξεκάθαρο νομοθετικό πλαίσιο για τις αρμοδιότητες και τις διαδικασίες ελέγχου, οι παραβάσεις δεν θα τιμωρούνται, υπονομεύοντας την ίδια την έννοια της προστασίας.
Τέλος, στο ζήτημα των πόρων, όπως τονίζουν οι οργανισμοί, απαιτείται ουσιαστική χρηματοδότηση και παράλληλα, αποτελεσματική απορρόφηση και κατανομή των κονδυλίων για την κάλυψη των αναγκών των Μονάδων Διαχείρισης και του ΟΦΥΠΕΚΑ, καθώς και για τη συστηματική υλοποίηση των απαραίτητων δράσεων που κρίνονται αναγκαίες για κάθε ΘΠΠ. Με δεδομένο τη δέσμευση για επίτευξη του “στόχου 30Χ30”, η κυβέρνηση οφείλει να διασφαλίσει άμεσα τους απαραίτητους πόρους, ώστε η λειτουργία των ΘΠΠ να είναι βιώσιμη και αποτελεσματική. Απαραίτητη κρίνεται και η ανάπτυξη μακροχρόνιων και σταθερών συστημάτων χρηματοδότησης που θα εξασφαλίζουν τη βιώσιμη λειτουργία των ΘΠΠ, ανεξαρτήτως ευρωπαϊκών ή άλλων έκτακτων πηγών.
Η έκθεση κάνει σαφές ότι αν δεν υπάρξουν άμεσες και αποφασιστικές παρεμβάσεις στους τομείς της διαχείρισης/νομοθεσίας, της διακυβέρνησης, της φύλαξης και των πόρων, η Ελλάδα κινδυνεύει για άλλη μια φορά να είναι ασυνεπής απέναντι στις διεθνείς υποχρεώσεις της και κυρίως, οι θάλασσες μας να παραμένουν χωρίς αποτελεσματική προστασία.
Στη διαμόρφωση της έκθεσης αξιολόγησης συνέβαλαν οι εξής περιβαλλοντικοί οργανισμοί:
1. ΑΡΧΕΛΩΝ
2. Blue Marine Foundation
3. Cyclades Preservation Fund
4. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
5. Greenpeace
6. MEDASSET
7. iSea
8. Ίδρυμα Thalassa / ΑΕΝΑΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ
9. WWF Ελλάς
Η επιστολή στον πρωθυπουργό
Αξιότιμε κύριε Πρωθυπουργέ,
Με την παρούσα επιστολή οι συνυπογράφοντες περιβαλλοντικοί οργανισμοί σας καλούμε να αναλάβετε άμεσα πρωτοβουλίες για την εκπλήρωση των διεθνών και ενωσιακών υποχρεώσεων και δεσμεύσεων της χώρας μας σχετικά με τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές, ώστε να μην παρατείνεται πλέον το έλλειμμα αποτελεσματικής προστασίας των θαλασσών μας.
Όπως αναδεικνύει η Έκθεση αξιολόγησης της διαχείρισης των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα που εκπονήσαμε και δημοσιεύσαμε σήμερα, η διαχείριση των ΘΠΠ στη χώρα μας παρουσιάζει σημαντικές ελλείψεις και κενά και είναι επιτακτική ανάγκη να προβεί η Πολιτεία σε ουσιαστικές ενέργειες για να διασφαλιστεί η θεσμική θωράκιση των σημαντικών αυτών πυρήνων βιοποικιλότητας και του θαλάσσιου πλούτου της χώρας μας..
Σε μια κρίσιμη στιγμή για την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, η Ελλάδα και εσείς προσωπικά αναλάβατε σημαντικές δεσμεύσεις στο πλαίσιο της 9ης Διεθνούς Διάσκεψης για τους Ωκεανούς, που διοργάνωσε με επιτυχία η χώρα μας τον Απρίλιου του 2024. Ενώ οι δεσμεύσεις αυτές είναι σημαντικές και προς τη σωστή κατεύθυνση, την ίδια όμως στιγμή η υλοποίηση των θεσμικών υποχρεώσεων της χώρας εκκρεμεί εδώ και χρόνια.
Απευθυνόμαστε σε εσάς για την άμεση κινητοποίηση που απαιτείται για την αντιμετώπιση των σοβαρών κενών στα εξής κρίσιμα πεδία για την αποτελεσματική διαχείριση των ελληνικών θαλασσών όπως αναδεικνύονται με σαφήνεια στην έκθεσή μας.
1) Θεσμική θωράκιση του συνόλου των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών
Σύμφωνα με την έκθεση, μόνο 12 από τις συνολικά 174 θαλάσσιες περιοχές Natura 2000 της χώρας μας περιβάλλονται με κάποιο καθεστώς προστασίας, που στις περισσότερες περιπτώσεις περιορίζεται σε προσωρινά ή αποσπασματικά μέτρα. Το καθεστώς αυτό αναλογεί σε μόλις 3,4% των ελληνικών χωρικών υδάτων, ενώ η Ελλάδα έχει δεσμευτεί νομικά για τουλάχιστον 30% έως το 2030. Είναι κρίσιμης σημασίας να αναλάβετε πρωτοβουλία για να εκδοθούν άμεσα τα αναγκαία προεδρικά διατάγματα και σχέδια διαχείρισης για όλες τις ΘΠΠ όπως απαιτείται από την ενωσιακή και εθνική νομοθεσία.
Η καθυστέρηση της θέσπισης των προστατευτικών μέτρων για όλες τις ΘΠΠ θέτει σε κίνδυνο την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και εκθέτει τη χώρα μας σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο και σε ενδεχόμενες νέες καταδίκες από το Δικαστήριο της ΕΕ. Επισημαίνουμε ότι έχετε ήδη δεσμευθεί προσωπικά 1 από τον Σεπτέμβριο 2021 στο Παγκόσμιο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) στη Μασσαλία για την ολοκλήρωση της διαδικασίας για τη θέσπιση των προστατευτικών μέτρων για τις περιοχές του δικτύου Natura 2000.
2) Διακυβέρνηση / συντονισμός και φύλαξη
Παρά τις θετικές για τη διακυβέρνηση των ΘΠΠ ενέργειες του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), οι Μονάδες Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΜΔΠΠ) του οργανισμού αυτού παραμένουν σοβαρά υποστελεχωμένες, ενώ παραμένει ανεπαρκής ο συντονισμός μεταξύ των συναρμόδιων υπουργείων και φορέων ειδικά σε ό,τι αφορά τη φύλαξη και τη διενέργεια ελέγχων. Σας καλούμε να αναλάβετε πρωτοβουλίες προκειμένου να ενισχυθεί άμεσα η στελέχωση των αρμόδιων αρχών και φορέων που έχουν ευθύνη για τη διαχείριση των ΘΠΠ, ειδικά για τη φύλαξη και τη διενέργεια ελέγχων, και να διασφαλιστεί ο συντονισμός και η συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων φορέων (ΟΦΥΠΕΚΑ/ΜΔΠΠ, Υπουργεία) για την αποτελεσματική διαχείριση των περιοχών. Χωρίς επαρκή στελέχωση και πόρους, κατάλληλο εξοπλισμό και σαφές νομοθετικό πλαίσιο για τις αρμοδιότητες και τις διαδικασίες ελέγχου, οι παραβάσεις θα παραμένουν ατιμώρητες, υπονομεύοντας την ίδια την έννοια της προστασίας.
3) Πόροι και χρηματοδότηση
Τέλος, στο ζήτημα των πόρων, όπως αναδεικνύεται στην έκθεση, απαιτείται αποτελεσματική απορρόφηση και κατανομή των κονδυλίων για την κάλυψη των αναγκών των Μονάδων Διαχείρισης και του ΟΦΥΠΕΚΑ, καθώς και για τη συστηματική υλοποίηση των απαραίτητων δράσεων που κρίνονται αναγκαίες για κάθε ΘΠΠ. Με δεδομένο τη δέσμευση για επίτευξη του “στόχου 30Χ30”, η κυβέρνηση οφείλει να διασφαλίσει επαρκή, μακροχρόνια και σταθερά συστήματα χρηματοδότησης που θα εξασφαλίζουν τη βιώσιμη λειτουργία των ΘΠΠ ανεξαρτήτως ευρωπαϊκών ή άλλων έκτακτων πηγών.
Για τη δική σας πληρέστερη ενημέρωση, επισυνάπτουμε την έκθεση αξιολόγησης που δημοσιοποιήσαμε και αναμένουμε από εσάς προσωπικά να θα προβείτε άμεσα στις δέουσες ενέργειες. Παραμένουμε στη διάθεσή σας για κάθε διευκρίνιση και για να συζητήσουμε τα κρίσιμα αυτά ζητήματα.
Με τιμή,
Οι συνυπογράφοντες περιβαλλοντικοί οργανισμοί
• ΑΡΧΕΛΩΝ
• Blue Marine Foundation
• Cyclades Preservation Fund
• Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία
• Greenpeace
• iSea
• Ίδρυμα Thalassa / ΑΕΝΑΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ
• WWF Ελλάς
Κοινοποίηση:
- κ. Θεόδωρος Σκυλακάκης, Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας
• κ. Κώστας Τσιάρας, Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων
• κ. Χρήστος Στυλιανίδης, Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής
• κ. Πέτρος Βαρελίδης, Γενικός Γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων, ΥΠΕΝ
• κ. Διονυσία – Θεοδώρα Αυγερινοπούλου, Μέλος της Βουλής των Ελλήνων, Πρόεδρος της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Προστασίας Περιβάλλοντος της Βουλής των Ελλήνων
• κ. Κωνσταντίνος Τριάντης, Διευθύνων Σύμβουλος, ΟΦΥΠΕΚΑ
Μέλος του μητρώου
