Τα μυστικά των σκελετών του Φαλήρου

Του Γιώργου Λιάλιου

Ανθρωποι που δούλεψαν σκληρά στη σύντομη ζωή τους. Που καταπονούνταν καθημερινά σε βαριές χειρωνακτικές εργασίες και έτσι συχνά υπέφεραν, παρά το νεαρό της ηλικίας τους, από ασθένειες που σχετίζονται με τον εκφυλισμό του σώματος. Ανθρωποι που υποσιτίστηκαν στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους και τελικά, όταν πέθαναν, τάφηκαν λιτά, φτωχικά, ακριβώς όπως φαίνεται ότι έζησαν.

Εξετάσεις από βιο-αρχαιολόγο

Οι σωστικές ανασκαφές που πραγματοποιούνται από την περασμένη άνοιξη σε ένα αρχαϊκό νεκροταφείο στον Φαληρικό Ορμο και η επισταμένη μελέτη των ευρημάτων μάς δίνουν τη σπάνια πλέον ευκαιρία να ρίξουμε μια ματιά στη ζωή των ανθρώπων που έζησαν σε εκείνη την περιοχή τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν τον Μάιο του 2012 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα, με χρηματοδότηση από το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», όπως και όλο το φιλόδοξο εγχείρημα. Χάρη στην ιδιωτική χρηματοδότηση, όμως, η έρευνα προχωρά και ένα βήμα πιο μακριά. Σημαντικό μέρος των οστών που ανακαλύφθηκαν έχουν εξεταστεί από βιο-αρχαιολόγο, ενώ θα ακολουθήσει χημική έρευνα, ισοτοπικές αναλύσεις, ενδεχομένως και τεστ DNA, που θα μας δώσουν αρκετά ολοκληρωμένες απαντήσεις σε μια σειρά από ερωτήματα: ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι; Ποια ήταν η ποιότητα της ζωής τους; Με τι τρέφονταν και από τι ασθένειες υπέφεραν; Και, εν τέλει, ποια ήταν η αιτία θανάτου τους;

«Μέχρι σήμερα έχουν μελετηθεί 25 σκελετοί ενηλίκων από τους 168 που έχουν ανακαλυφθεί και 15 από τους 76 σκελετούς βρεφών», εξηγεί στην «Κ» η κ. Μαρία Γιαννούρου, βιο-αρχαιολόγος. «Η σκελετική έρευνα ξεκίνησε πριν από τέσσερις μήνες και ήδη καταλήγει σε κάποια πρώτα συμπεράσματα. Κατ' αρχήν, το 50% των σκελετών βρεφών που μελετήθηκαν έχουν σημάδια αβιταμίνωσης και αναιμίας. Το ίδιο ισχύει και για τους ενήλικες, με τη διαφορά ότι φαίνονται στα κόκαλά τους έντονα μυϊκά αποτυπώματα και βλάβες στις ενθέσεις των μυών και των συνδέσμων.

Τα ευρήματα αυτά μάς δείχνουν ποιες ομάδες μυών χρησιμοποιούσαν οι συγκεκριμένοι άνθρωποι στις καθημερινές τους ασχολίες. Ετσι, σε ένα μεγάλο μέρος των περιπτώσεων διαπιστώνουμε έντονη καταπόνηση του κορμού και των άνω άκρων, που υποδεικνύει κουραστική, χειρωνακτική εργασία. Στο ίδιο συμπέρασμα οδηγούν και οι δισκοκήλες ή «όζοι του Σμορλ», εκφυλισμοί που παρατηρούνται σε ανθρώπους που σηκώνουν μεγάλα βάρη. Και οι οποίοι δεν έχουν επέλθει λόγω ηλικίας, καθώς οι συγκεκριμένοι νεκροί είναι συνήθως 25-35 ετών. Επίσης, σε κάποιες περιπτώσεις συναντήσαμε σοβαρούς τραυματισμούς, ακόμα κι έναν ακρωτηριασμό, οι οποίοι δεν φαίνεται να έχουν επέλθει βίαια, αλλά κατά την εργασία. Τέλος, έχουμε δύο περιπτώσεις νεαρών γυναικών 20-25 ετών που παρουσίαζαν οστεοπενία, κάτι πολύ σπάνιο γι' αυτή την ηλικία. Τα οστά τους είναι ελαφρά σαν αφρός. Η οστεοπενία μάς υποδεικνύει χρόνια κακή διατροφή».

Οι ανθρωπολογικές παρατηρήσεις «δένουν» με τα υπόλοιπα ευρήματα. «Από τις ταφές που έχουν ανασκαφεί στο συγκεκριμένο νεκροταφείο, ελάχιστες έχουν κτερίσματα», λέει η κ. Γιαννούρου.

Η ανασκαφή πραγματοποιείται στον χώρο του Κέντρου Πολιτισμού από την ΚΣΤ' ΕΠΚΑ, με επικεφαλής την αρχαιολόγο κ. Στέλλα Χρυσουλάκη. Μέρος του αρχαϊκού νεκροταφείου, που έχει συνολική έκταση 3.000 τ.μ., είχε ανασκαφεί ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. «Οφείλω να τονίσω ότι το αποτέλεσμα οφείλεται στην καλή συνεργασία όλων, από τους αρχαιολόγους και τους συντηρητές έως εμάς και τους ανθρώπους που τηρούν τη βάση δεδομένων», λέει η κ. Γιαννούρου. «Κάθε στάδιο είναι κρίσιμο, γιατί διασώζει τα στοιχεία που μελετούν οι επόμενοι. Και στην περίπτωση αυτή, είμαστε τυχεροί και υπάρχει συνέχεια».

www.kathimerini.gr