Oι πόλεις ως πλατφόρμες πρωτοτυπίας

Του Νίκου Βατόπουλου

Ενας κόκκορας στο μπλέ του κοβαλτίου, έργο της katharina Fritsch στο Λονδίνο.

Αυτό που συμβαίνει στις πόλεις της Δύσης, τα τελευταία χρόνια, προσφέρει άφθονα θέματα στους φωτογράφους. Σαν κινητά σκηνικά και εφήμερες κατασκευές, πολλά γνωστά σημεία πόλεων όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι, αλλάζουν όψη με εικαστικές εγκαταστάσεις ή γλυπτικές παρεμβάσεις προσφέροντας το «σώμα» τους για μια άλλη ανάγνωση των πόλεων.

Η νέα αστική εμπειρία της Δύσης μέσα από τις εκπλήξεις που μπορεί να συναντήσει κανείς στον δρόμο του, ή ακόμη και ως επισκέπτης σε μουσεία, έχει να κάνει με την αντίληψη για τη νέα ρευστότητα, την κινητικότητα και τον επαναπροσδιορισμό της δημοκρατικότητας του δημόσιου χώρου. Η Τραφάλγκαρ Σκουέρ στο Λονδίνο, που κατά κανόνα, προσφέρεται για εφήμερες εικαστικές παρεμβάσεις, είναι ένα σύμβολο αυτής ακριβώς της εμπεδωμένης αντίληψης για τη διάχυση της τέχνης και την αξία του αιφνιδιασμού.

Δεν είναι λίγοι όσοι θεωρούν σημάδια παρακμής την εφήμερη παράδοση σημείων των πόλεων σε καλλιτέχνες, γκαλερί, διαφημιστικές εταιρείες ή ομάδες πολιτών. Η κριτική τους εστιάζει, συνήθως, στο «κακό γούστο» και στην κατάλυση των ορίων. Η αντίδραση αυτή ενισχύεται από πολλές φωνές που μιλούν για τη δικτατορία των πολλών, τάση που εδραιώνεται από τη διάχυση των κοινωνικών δικτύων. Ενα νέο γούστο, ενός καινοφανούς μέσου όρου, τείνει να λάβει το χρίσμα της πρωτοπορίας. Και όταν η πρωτοπορία έχει πίσω της τη συμπαγή αποδοχή, παύει να είναι πρωτοπορία, λέει η κριτική.

Ωστόσο, το φαινόμενο των εφήμερων παρεμβάσεων που ζητούν διαρκώς να δημιουργούν αστικά «επεισόδια» αιφνιδιασμού ούτε καινούργιο είναι αλλά ούτε και μπορεί να χαρακτηριστεί μαζικό. Είναι όμως ένα φαινόμενο που την τελευταία πενταετία έχει πάρει τον χαρακτήρα της διαρκούς επανάληψης και μέσω αυτής της πιεστικής ανανέωσής του. Αναμενόμενη είναι η ποικιλία που προκύπτει, καθώς τα αστικά κέντρα, και όχι μόνο τα μεγάλα, έχουν προ πολλού απολέσει τον συμπαγή κοινωνικό και οικονομικό πυρήνα τους. Τα ραγίσματα στην παλαιά δομή αναπόφευκτα «απειλούν» τη χρήση του δημοσίου χώρου, που στην καλύτερη και ευγενέστερη εκδοχή μετατρέπεται σε playground εικαστικών παρεμβάσεων που έχουν στόχο τον αποσυντονισμό της δογματικής και μονοδιάστατης αντίληψης της αστικής εμπειρίας.

Γίνονται έτσι, σταδιακά, οι πόλεις εργαστήρια και φυτώρια ψευδαισθητικών και σχεδόν ενορατικών σκηνών. Το ευρύ κοινό, κάτοικοι και επισκέπτες, κατά κανόνα ανταποκρίνονται θετικά και έρευνες έχουν δείξει ότι κάθε τι που προκαλεί τη συμμετοχή του κόσμου, ακόμη και αν αυτή είναι «απλώς» ψυχονοητική και όχι ενεργή, τυγχάνει γενικά αποδοχής.

Η πύκνωση αυτών των φαινομένων βγάζουν την τέχνη, ή ό,τι τέλος πάντων αναγνωρίζουμε ως «τέχνη», στον δημόσιο χώρο με έναν τρόπο που «εμπεριέχει» και εκείνον που θα απλώσει το βλέμμα του πάνω στα εφήμερα έργα. Η λογική είναι ότι οι πόλεις δεν είναι στατικές και ότι η ευημερία τους είναι συνάρτηση παραγόντων τόσο αντιφατικών ή απρόβλεπτων που μπορεί να οδηγεί διαρκώς σε εναλλασσόμενα «ξέφωτα» δημιουργικότητας.

Αυτή η διάχυτη δημιουργικότητα, όχι άσχετη από την αναδυθείσα κοινωνία των πολιτών που αλληλεπιδρά πλέον ανοιχτά με τα θεσμικά όργανα, τους μεμονωμένους καλλιτέχνες και τους νέους κάτω των 25, ζητεί πιεστικά χώρο έκφρασης στη δημόσια ζωή. Οχι τόσο γιατί έχει να συμβάλει με κάτι πρωτογενές όσο γιατί ζητεί μερίδιο από αυτό που πάει να γεννηθεί.

www.kathimerini.gr