Στίχους του Κ.Π. Καβάφη, από το ποίημά του «Θάλασσα του πρωϊού» (1915), διαβάζουμε στην αρχή της θεματικής και ιστορικής έκθεσης «Ελληνικές θάλασσες. Ενα φωτογραφικό ταξίδι μέσα στο χρόνο», στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς), που δηλώνουν ότι το θαλασσινό τοπίο και η ζωή μέσα σ' αυτό δεν έπαψε να εμπνέει ποιητές και καλλιτέχνες.
Οι «Ελληνικές θάλασσες», που περιμένουν το κοινό από αύριο έως τις 5 Ιανουαρίου, είναι μια από τις πιο όμορφες, γοητευτικές και χορταστικές εκθέσεις του Μουσείου Μπενάκη, που «πρέπει να γίνει ό,τι είναι δυνατόν για να ταξιδέψει στο εξωτερικό», όπως ανέφερε χθες ο διευθυντής του, Αγγελος Δεληβοριάς. Διακόσια σαράντα καρέ, με την υπογραφή δεκάδων φωτογράφων, Ελλήνων και ξένων, γνωστών και λιγότερο ή καθόλου γνωστών, καλούν τον επισκέπτη να απολαύσει εικόνες από λιμάνια, νησιά, παράκτιες περιοχές, θαλασσογραφίες και σκηνές από τη ζωή των ναυτικών και των ψαράδων, σε ένα τεράστιο χρονικό εύρος από τότε που ανακαλύφθηκε η τέχνη της φωτογραφίας, στα μισά του 19ου αιώνα, έως τις μέρες μας, οπότε η τεχνολογία έχει απογειώσει τις δυνατότητες του μέσου.
Με άλλα λόγια, η έκθεση μας βοηθά να δούμε πάνω σε ένα σαγηνευτικό θέμα την εξέλιξη της φωτογραφικού μέσου, τη διαδοχή των καλλιτεχνικών ρευμάτων και την αισθητική κάθε εποχής.
Τρεις επιμελητές, η Αλίκη Τσίργιαλου και η Φανή Κωνσταντίνου, νυν και πρώην αντίστοιχα υπεύθυνες του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη, και ο Κωστής Αντωνιάδης, καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας, ύστερα από αναδίφηση σε αρχεία (Μπενάκη, ΕΛΙΑ) και ιδιωτικές συλλογές, σταχυολόγησαν τις φωτογραφίες της έκθεσης παρουσιάζοντας ένα πλούσιο οπτικό θησαυρό όπου κυριαρχεί το στοιχείο της θάλασσας και η ζωή σε σχέση με το υδάτινο στοιχείο.
Περιηγητές
Με βάση το πώς οι Ελληνες φωτογράφοι και οι ξένοι συνάδελφοί τους προσέγγισαν φωτογραφικά τις ελληνικές θάλασσες, η έκθεση αναπτύσσεται σε πέντε ενότητες, αρχίζοντας με τις φωτογραφίες του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα.
Η ανακάλυψη της φωτογραφίας συμπίπτει με τον περιηγητισμό και τους εκπροσώπους του που έχουν στραμμένη την προσοχή τους στα αρχαία μνημεία και οι θάλασσες αποτελούν «πάρεργο», γι' αυτό και η συγκεκριμένη ενότητα είναι μικρή, αλλά χαρακτηριστική, καθώς η νεότευκτη τέχνη αδυνατεί ακόμη να καταγράψει την κίνηση και να αποτυπώσει για παράδειγμα τον κυματισμό ή τη ζωή στις αποβάθρες.
Η μαγεία του στιγμιότυπου και η ζωή που σφύζει στα λιμάνια εμφανίζονται χάρη στην τεχνολογική εξέλιξη στις αρχές του 20ού αιώνα και στη δεύτερη ενότητα. Μαζί και οι πρώτοι ερασιτέχνες φωτογράφοι, ενώ οι ξένοι, απαλλαγμένοι από την αρχαιολατρία, απαθανατίζουν στις ελληνικές θάλασσες με ατμόπλοιο ή καΐκι σκηνές από τη ζωή των νησιωτών.
Για πρώτη φορά προβάλλεται στο εξωτερικό η εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας, μέσα από τον φακό του Ελβετού φωτογράφου Φρεντ Μπουασονά, το έργο του οποίου αποτελεί σημείο αναφοράς για την επόμενη ενότητα: Η φωτογραφική αποτύπωση της θάλασσας στον Μεσοπόλεμο και οι απόπειρες καλλιτεχνικής έκφρασης. Παρά την πολιτική αστάθεια και την ταραγμένη περίοδο, παρατηρείται μια έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα.
Οι φωτογράφοι εφαρμόζουν νέες ιδέες και τολμούν νεωτερικά στοιχεία, ιδρύονται ερασιτεχνικοί σύλλογοι, γίνονται εκθέσεις από τις οποίες αναδύεται το Αιγαίο ως διαχρονικό σύμβολο και κυριαρχούν.
Η ίδρυση του ΕΟΤ το 1929 συμβάλλει στην ανάπτυξη της φωτογραφίας, καθώς οι φωτογράφοι καλούνται να φωτογραφήσουν τη χώρα και να την προβάλουν στο εξωτερικό. Εδώ συναντούμε την Nelly's, τους Αντώνη Οικονομίδη, Π. Γεραλή κ.ά.
Στη μεταπολεμική περίοδο, μέσα στην προσπάθεια της χώρας να σταθεί στα πόδια της, το Αιγαίο καταγράφεται στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη. Το τοπίο της θάλασσας επικρατεί στις προτιμήσεις του φακού, μαζί με τα γνωστά στερεότυπα (ανεμόμυλος, ξωκκλήσι, ψαράς, ακρογιάλι, λουόμενοι). Η τουριστική προβολή στιγματίζει τη μεταπολεμική εποχή της φωτογραφίας.
Μεγάλοι εκπρόσωποι της περιόδου είναι οι Βούλα Παπαϊωάννου και Δημήτρης Χαρισιάδης, πολλές φωτογραφίες των οποίων περιλαμβάνονται στην έκθεση. Επίσης, ο Ελληνοαμερικανός Κωνσταντίνος Μάνος, ο Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ, αλλά και ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος, ο ζωγράφος Γιώργος Μανουσάκης κ.ά.
Η τελευταία ενότητα, και μοναδική σχεδόν έγχρωμη, εξετάζει το θέμα και την ελληνική φωτογραφία από τη δεκαετία του '80 κι έπειτα, από τότε που οι φωτογράφοι κρατούν σε μακρινή θέα τη θάλασσα, αφού ενδιαφέρονται περισσότερο για το πώς απεικονίζουν κάτι κι όχι τι απεικονίζουν, μέχρι την τελευταία δεκαετία που επιστρέφουν τρόπον τινά στην περιγραφική φωτογραφία. Οι «Ελληνικές θάλασσες» είναι «μια από τις εκθέσεις που χαίρεσαι να βλέπεις, έχει επιστημονική έρευνα και απευθύνεται σε πολλαπλά κοινά», σύμφωνα με τον Ηρακλή Παπαϊωάννου, διευθυντή του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.
Η έκθεση οφείλεται σε μια ιδέα της εκδότριας Αννυς Ραγιά (Μέλισσα) και αποτελεί φυσική συνέχεια του ομότιτλου τόμου που μόλις βγήκε από το τυπογραφείο.
Στη φωτογραφία της Μαίρης Παρασκευά:
Σκηνή από το λιμάνι της Μυκόνου το 1905
www.ethnos.gr
Μέλος του μητρώου
