Πού οφείλονται οι μαθησιακές δυσκολίες;

Οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να είναι αποτέλεσμα των παρακάτω παραγόντων:

■Αισθητηριακά προβλήματα (π.χ. σωματική αναπηρία, όπως δυσκολία στην ακοή ή την όραση)

■Χαμηλή νοημοσύνη

■Ψυχο-συναισθηματικά προβλήματα (π.χ. θλίψη λόγω του διαζυγίου των γονέων)

■Προβλήματα συμπεριφοράς (π.χ. επιθετικότητα)

■Διαταραχές οργανικής αιτιολογίας (π.χ. διάσπαση προσοχής, δυσλεξία)

Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν το παιδί αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες;

Ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκει το παιδί, υπάρχουν διαφορετικές ενδείξεις που θα πρέπει να μας προβληματίσουν.

Νηπιακή ηλικία:

- καθυστέρηση στην έναρξη της ομιλίας (με έναρξη μετά τα 3 έτη)

- δυσκολία στην προφορά λέξεων (π.χ. προβλήματα άρθρωσης)

- σύγχυση ακουστικά όμοιων λέξεων (π.χ. πέρας – τέρας) και λέξεων που δηλώνουν κατεύθυνση (π.χ. μέσα-έξω)

- δυσκολία στην εκτέλεση οδηγιών / εντολών

- αδιαφορία για ό, τι απαιτεί συζήτηση και ακουστική κατανόηση

- δυσκολία στην απομνημόνευση ποιημάτων και τραγουδιών με ομοιοκαταληξία

- δυσκολία στο συγχρονισμό κινήσεων (π.χ. παραπάτημα)

Νηπιαγωγείο – Α' Δημοτικού:

- δυσκολία στην προφορά λέξεων, ανάγνωση, ορθογραφία, αντιγραφή, σύνταξη

- δυσκολία στην αναγνώριση, γραφή και φορά των γραμμάτων

- δυσκολία στη διάκριση ακουστικά όμοιων λέξεων (π.χ. κόρα – χώρα)

- δυσκολία στην εκτέλεση οδηγιών / εντολών

- δυσκολία στην επανάληψη πολυσύλλαβων λέξεων, σύνθετων προτάσεων και σειρών από αριθμούς

- δισταγμός στην επιλογή χεριού (δεξί ή αριστερό;)

- αδεξιότητα στις κινήσεις και δυσκολία στις λεπτές κινήσεις (π.χ. χειρισμός ψαλιδιού, δέσιμο κορδονιών)

- ακαταστασία, απώλεια προσωπικών αντικειμένων, αφηρημάδα

Β' – Στ' Δημοτικού

- δυσκολία στην ανάγνωση: αργός ρυθμός, κόμπιασμα στην ανάγνωση δίψηφων συμφώνων (π.χ. μπ, ντ), συμφωνικών συμπλεγμάτων (π.χ. στρ, πρ) και πολυσύλλαβων λέξεων

- δυσκολία στο γραπτό λόγο: παραλείψεις γραμμάτων/λέξεων/προτάσεων, αντικαταστάσεις, αντιστροφές, ορθογραφικά λάθη, σημεία στίξης

- δυσκολία στην κατανόηση και απομνημόνευση κειμένων, κανόνων, συμβόλων (π.χ. προπαίδεια)

- υψηλή προφορική επίδοση, αλλά χαμηλή γραπτή επίδοση

- δυσκολία συγκέντρωσης

- έλλειψη οργάνωσης και τάξης

- δυσκολία στο συγχρονισμό κινήσεων

- δυσκολία στις ξένες γλώσσες

Γυμνάσιο – Λύκειο

- αργός ρυθμός ανάγνωσης και δυσκολία κατανόησης του περιεχομένου

- δυσκολία εύρεσης των κύριων σημείων σε κείμενο

- ορθογραφικά λάθη και δυσκολία αντιγραφής

- παραλείψεις λέξεων/συλλαβών/γραμμάτων στο γραπτό λόγο

- αδυναμία στη γραπτή έκφραση - Έκθεση (οργάνωση, ροή, λεξιλόγιο)

- δυσκολία στις ξένες γλώσσες

Γιατί είναι σημαντική η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση;

Όσο πιο νωρίς γίνει αντιληπτό το πρόβλημα, τόσο πιο εύκολη και αποτελεσματική είναι η αντιμετώπισή του, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δε μπορούμε να παρέμβουμε και στα μεγαλύτερα παιδιά. Σίγουρα, κάθε βοήθεια είναι δεκτή και αποτελεσματική, απλώς θα αποδώσει καρπούς σε πιο αργούς ρυθμούς και υπάρχει ο κίνδυνος να αναπτυχθούν και δευτερογενή προβλήματα.

Η παρατεταμένη σχολική αποτυχία γεννά πλήθος ψυχολογικών και συμπεριφορικών προβλημάτων, που εκδηλώνονται με άγχος, καταθλιπτικά συμπτώματα, θυμό και επιθετική συμπεριφορά. Κάποιοι μαθητές δυσκολεύονται να δεχτούν τις συνεχείς αποτυχίες και παραιτούνται από περαιτέρω προσπάθεια. Θεωρούν τους εαυτούς τους ανίκανους να αλλάξουν την κατάσταση και καταλήγουν με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Άλλοι πάλι, βλέποντας πως δεν μπορούν να διακριθούν μέσα στην τάξη χάρη στο μαθησιακό τους προφίλ, προσπαθούν να αναδειχθούν μέσα από μη αποδεκτές πράξεις και υιοθετούν αντικοινωνικές συμπεριφορές, όπως είναι η επιθετικότητα και ο έντονος θυμός.

Πότε και πώς γίνεται η διάγνωση των μαθησιακών δυσκολιών;

Από την προσχολική κιόλας ηλικία, είναι δυνατόν να γίνει έγκαιρη ανίχνευση των μαθησιακών δυσκολιών και να εντοπιστούν τα παιδιά που είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Ωστόσο, δε δίνεται σαφής διάγνωση πριν από την ηλικία των 7-8 ετών, πριν από την ολοκλήρωση, δηλαδή, της δευτέρας δημοτικού. Το χρονικό αυτό σημείο είναι καθοριστικό, καθώς αναμένεται πως έχει επέλθει πνευματική ωρίμανση και βάση του σχολικού προγράμματος, έχει ολοκληρωθεί η διδασκαλία και η αυτοματοποίηση των βασικών δεξιοτήτων ανάγνωσης και ορθογραφημένης γραφής. Συνεπώς, σε αυτή την ηλικία, περιμένουμε ότι το παιδί θα έπρεπε να διαβάζει και να γράφει σε ικανοποιητικό βαθμό.

Στην πρώτη συνάντηση με τους γονείς, συγκεντρώνονται βασικές πληροφορίες για την ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού, το οικογενειακό περιβάλλον, τη συναισθηματική του κατάσταση και τις κοινωνικές του σχέσεις.

Στις επόμενες συνεδρίες, προσέρχεται το παιδί και μέσω ψυχομετρικών δοκιμασιών, γίνεται αξιολόγηση των μαθησιακών ικανοτήτων και της νοημοσύνης του.

Μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης, γίνεται εκ νέου συνάντηση με τους γονείς, όπου ανακοινώνονται τα αποτελέσματα του μαθησιακού ελέγχου και προγραμματίζεται από κοινού το πρόγραμμα παρέμβασης, εφόσον γίνει διάγνωση μαθησιακών δυσκολιών.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί όταν γίνει διάγνωση μαθησιακών δυσκολιών;

Όταν διαγνωστούν μαθησιακές δυσκολίες, κρίνεται απαραίτητο να παρακολουθήσει το παιδί όσο πιο άμεσα γίνεται κάποιο πρόγραμμα αποκατάστασης. Το κατά πόσο θα μπορέσει τελικά να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες του, εξαρτάται από το πότε έγινε η διάγνωση και το πότε ξεκίνησε η παρέμβαση. Διάγνωση και αποκατάσταση, λοιπόν, είναι δυο διαδικασίες αλληλένδετες, καθώς το πρόγραμμα αποκατάστασης στηρίζεται στα αποτελέσματα της αξιολόγησης και λαμβάνει υπόψη τις αδυναμίες, αλλά και τις δυνατότητες του παιδιού. Πολλά από τα ταμεία ασφάλισης εγκρίνουν τέτοιου είδους θεραπείες κι έτσι ένα σημαντικό μέρος του κόστους των μαθημάτων αποκατάστασης καλύπτεται.

Επειδή κάθε παιδί είναι μια ξεχωριστή περίπτωση, κάθε πρόγραμμα αποκατάστασης είναι εξατομικευμένο. Τα ειδικά μαθήματα πρέπει να πραγματοποιούνται από ειδικευμένο ψυχολόγο ή ειδικό παιδαγωγό και όχι απλώς δάσκαλο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς οι δραστηριότητες δεν έχουν σχέση με τα μαθήματα του σχολείου ούτε ακολουθούν τη σχολική ύλη. Σκοπός της παρέμβασης είναι να διδάξει στο παιδί πώς να επεξεργάζεται καλύτερα τα ερεθίσματα και να αναπτύσσει νέες στρατηγικές, περισσότερο αποδοτικές. Με λίγα λόγια, στόχος είναι να μάθει το παιδί να λειτουργεί σε καλύτερο βαθμό.

Θα πρέπει, όμως, να γνωρίζουμε πως από τη στιγμή που οι μαθησιακές δυσκολίες δεν είναι ένα ιατρικό, αλλά παιδαγωγικό πρόβλημα, η ίαση δεν είναι απόλυτη και η αντιμετώπιση συντελείται σταδιακά. Ωστόσο, τα περισσότερα παιδιά που ξεκινούν μαθήματα αποκατάστασης εγκαίρως έχουν πολύ θετική πρόγνωση. Τα παιδιά που οι μαθησιακές δυσκολίες οφείλονται σε νοητική αδυναμία, συνήθως καταφέρνουν να ολοκληρώσουν το Γυμνάσιο και να παρακολουθήσουν κάποια επαγγελματική σχολή, ενώ τα παιδιά με φυσιολογική νοημοσύνη, συνήθως ολοκληρώνουν επιτυχώς όλες τις τάξεις, συχνά ακολουθούν πανεπιστημιακή εκπαίδευση και καταξιώνονται επαγγελματικά.

Πώς καλύπτονται νομοθετικά τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες;

Το νομοθετικό μας σύστημα έχει προνοήσει για μια μόνο μερίδα του μαθητικού πληθυσμού, καθώς οι νομοθετικές διατάξεις αφορούν μόνο σε μαθητές που έχουν λάβει αποκλειστικά τη διάγνωση δυσλεξίας. Και όταν λέμε δυσλεξία, αναφερόμαστε στα παιδιά εκείνα που, ενώ έχουν μέση ή ανώτερη του φυσιολογικού νοημοσύνη και δεν έχουν κάποιο αισθητηριακό ή ψυχο-συναισθηματικό πρόβλημα, παρουσιάζουν επιδόσεις χαμηλότερες του αναμενόμενου, οι οποίες εκδηλώνονται κυρίως ως αδυναμίες στην ανάγνωση και την ορθογραφημένη γραφή.

Βάση νόμου, οι δυσλεξικοί μαθητές απαλλάσσονται από όλες τις γραπτές εξετάσεις και εξετάζονται μόνο προφορικά στα διαγωνίσματα, καθώς και στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Αυτό ισχύει κυρίως για τα παιδιά του Γυμνασίου και Λυκείου, που η επίδοσή τους ελέγχεται με γραπτές εξετάσεις τόσο κατά τη διάρκεια, όσο και στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Για τα παιδιά Δημοτικού που έχουν λάβει διάγνωση δυσλεξίας, οι δημόσιες υπηρεσίες συνήθως δε χορηγούν απαλλακτικό, ωστόσο συντάσσουν εκθέσεις ενημερωτικές προς τους εκπαιδευτικούς, όπου συστήνεται επιεικής αντιμετώπιση, καθώς και περισσότερος χρόνος για την ολοκλήρωση των ασκήσεων.

Δυστυχώς, για τα υπόλοιπα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες δεν υπάρχει κάποια άλλη ειδική μέριμνα. Η ευθύνη πέφτει αποκλειστικά στη διάθεση και την ικανότητα του ίδιου του εκπαιδευτικού να δείξει κατανόηση και να βοηθήσει το παιδί με ιδιαίτερες εκπαιδευτικές ανάγκες. Για το λόγο αυτό, κρίνεται ιδιαίτερα αναγκαία η στενή συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών.

ΒΑΡΒΑΡΑ ΜΠΕΛΕΣΙΩΤΗ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ, MSc
{plusone lang=el}