Για τα παιδιά, ο ύπνος γίνεται ακόμα πιο σημαντικός, αφού επιπλέον βοηθά στην ανάπτυξή τους. Κατά τη διάρκειά του εκκρίνεται η αυξητική ορμόνη και επιτελούνται άλλες βασικές λειτουργίες που συμβάλλουν στην ωρίμανση του νευρικού συστήματος. Συνεπώς, ο ύπνος αποτελεί βασική προϋπόθεση της ίδιας της ζωής, όπως ακριβώς και η τροφή.

Πόσες ώρες είναι φυσιολογικό να κοιμάται ένα παιδί;

Οι ανάγκες για ύπνο ποικίλουν από παιδί σε παιδί, καθώς εξαρτώνται άμεσα από την ηλικία του, αλλά και το βαθμό ωριμότητας του νευρικού του συστήματος. Ακολουθεί ένας ενδεικτικός μέσος όρος ύπνου για κάθε ηλικία:

- Νεογέννητα: 14 με 16 ώρες.

- Τέλος πρώτου έτους: 12 με 13 ώρες. Το βρέφος αρχίζει πλέον να κοιμάται τη νύχτα χωρίς αφυπνίσεις και να παίρνει 1-2 «σύντομους υπνάκους» κατά τη διάρκεια της ημέρας.

- Προσχολική ηλικία: 11 με 12 ώρες. Σταδιακά, μειώνονται στο ελάχιστο ή εξαφανίζονται εντελώς οι μεσημεριανές ώρες ξεκούρασης, χωρίς αυτό να πρέπει να μας ανησυχήσει. Ο μεσημεριανός ύπνος δεν ξεκουράζει τόσο πολύ και δεν είναι το ίδιο αναζωογονητικός με τον νυχτερινό, επομένως, δεν είναι απαραίτητο να πιέζουμε το παιδί να κοιμηθεί και το μεσημέρι, εφόσον δεν το επιζητά.

- Σχολική ηλικία: 9 με 10 ώρες.

- Εφηβεία: 8 με 9 ώρες.

- Ενήλικες: 6 με 8 ώρες.

Όπως είναι φανερό, όσο μεγαλώνει το παιδί, οι ώρες του ύπνου μειώνονται. Σε κάθε περίπτωση, όμως, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι, ανάλογα με το παιδί, ακόμα και οι 4 ή 5 ώρες ύπνου μπορεί να είναι αρκετές, ώστε να καλύψει τις βασικές του ανάγκες. Συνεπώς, δε χρειάζεται να ανησυχούμε αν το παιδί αποκλίνει από το φυσιολογικό μέσο όρο της ηλικίας του, εφόσον όμως απολαμβάνει έναν ήσυχο και αδιάσπαστο ύπνο και ξυπνάει το πρωί ξεκούραστο και ήρεμο.

Ποιες είναι οι πιο συνήθεις διαταραχές ύπνου με ψυχολογικό υπόβαθρο;

Α/ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

1) Δυσκολία να πάει για ύπνο: Το παιδί αντιδρά όταν θέλουμε να το βάλουμε στο κρεβάτι. Γκρινιάζει, κλαίει, βρίσκεται σε υπερδιέγερση και αυξημένη κινητικότητα και επικαλείται ένα σωρό δικαιολογίες. Συνήθως, η αντίσταση αυτή συνδέεται με ακανόνιστο ωράριο ύπνου, απουσία συγκεκριμένων κανόνων και λανθασμένους χειρισμούς από μέρους μας, όπως το να αφήνουμε το παιδί να κοιμάται μαζί μας ή να χρησιμοποιούμε τον ύπνο ως τιμωρία.

2) Καθυστέρηση στην έλευση του ύπνου: Ενώ το παιδί έχει δεχτεί να ξαπλώσει σε μια συγκεκριμένη ώρα, η έλευση του ύπνου καθυστερεί. Το πρόβλημα αυτό συνδέεται κυρίως με φόβους, π.χ. ο φόβος του σκοταδιού ή ένα αίσθημα ανασφάλειας ότι κάτι κακό θα συμβεί άμα αποκοιμηθεί, π.χ. ότι μπορεί να εξαφανιστούμε ή να το εγκαταλείψουμε, να μπουν κλέφτες, να το απαγάγουν κ.ά.

Β/ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΚΟΠΤΟΥΝ ΤΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΡΟΗ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

1) Επαναλαμβανόμενα ξυπνήματα κατά τη διάρκεια της νύχτας και ακολούθως δυσκολία να ξανακοιμηθεί: Το παιδί ξυπνάει πάνω από τρεις φορές κάθε βράδυ, αδυνατεί να ξανακοιμηθεί μόνο του, πετάγεται με τον παραμικρό θόρυβο και τελικά καταλήγει να κοιμάται λιγότερες ώρες από αυτό που ορίσαμε ως φυσιολογικό. Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην εμφάνιση αυτής της δυσκολίας, όπως κάποια σωματική ή διατροφική ενόχληση, αλλά και ψυχολογικές συνιστώσες, όπως είναι η υπερβολική έκθεση σε αγχώδεις καταστάσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας, που προκαλούν ένταση και διακόπτουν τον ύπνο. Επίσης, θα μπορούσε να αποδοθεί και στην προσπάθειά του να διεκδικήσει την προσοχή μας, ιδίως άμα στο παρελθόν είχαμε σπεύσει να το παρηγορήσουμε στη μέση της νύχτας (π.χ. όταν ήταν άρρωστο).

2) Εφιάλτες: Το παιδί ξυπνά έντρομο, αλλά έχει άριστη επαφή με το περιβάλλον, είναι σε θέση να αναπαράγει με λεπτομέρειες το περιεχόμενο του κακού ονείρου και ανακουφίζεται εύκολα. Οι εφιάλτες συνδέονται συνήθως με τρομακτικές εμπειρίες που προκάλεσαν άγχος κατά τη διάρκεια της ημέρας.

3) Νυχτερινοί τρόμοι: Ενώ το παιδί κοιμάται, ξαφνικά πετάγεται, βγάζει κραυγές, αναπνέει γρήγορα και έχει έντονη ταχυκαρδία. Δεν έχει ξυπνήσει τελείως, δεν έχει πλήρη επαφή με την πραγματικότητα και δύσκολα μπορεί κανείς να το καθησυχάσει. Μετά από λίγο ηρεμεί και συνεχίζει ανενόχλητο τον ύπνο του, μόνο που το πρωί δε θυμάται τίποτα. Οι νυχτερινοί τρόμοι συνήθως συνδέονται με κούραση.

4) Υπνοβασία: Το παιδί σηκώνεται από το κρεβάτι του και αρχίζει να περιφέρεται άσκοπα, με τα μάτια ανοιχτά και με πρόσωπο ανέκφραστο, χωρίς όμως να βλέπει. Καθοδηγείται με τη μνήμη και γι' αυτό αυξάνονται οι πιθανότητες να έχει κάποιο μικροατύχημα. Είναι πολύ δύσκολο να το ξυπνήσει κάποιος και συνήθως επιστρέφει μόνο του στο κρεβάτι και συνεχίζει τον ύπνο. Η υπερβολική κούραση, η ένταση και το άγχος κατά τη διάρκεια της ημέρας θεωρούνται υπεύθυνα για περιστατικά υπνοβασίας, ενώ συνήθως υπάρχει και θετικό ιστορικό στην οικογένεια. Πάντως, η υπνοβασία κατά κανόνα υποχωρεί με την πάροδο της ηλικίας.

5) Τρίξιμο των δοντιών: Οφείλεται σε κινήσεις της γνάθου και κάποιες φορές όταν είναι έντονο και συχνό δημιουργεί ακόμα και οδοντιατρικά προβλήματα. Το ψυχολογικό στρες και η συναισθηματική ένταση κατά τη διάρκεια της ημέρας φαίνεται πως έχουν μερίδιο στην εμφάνισή του.

6) Νυχτερινή ενούρηση: Είναι η επαναλαμβανόμενη ούρηση κατά τη διάρκεια του νυχτερινού ύπνου, χωρίς την ύπαρξη οργανικού αιτίου και χωρίς να είναι συμβατή με τη νοητική ηλικία του παιδιού. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, μέχρι την ηλικία των 5 ετών κάθε παιδί έχει επιτύχει τον έλεγχο της κύστης. Ιδιαιτέρως σε περιπτώσεις όπου η ενούρηση είναι δευτεροπαθής (όταν εμφανίζεται ξαφνικά, ενώ το παιδί είχε μάθει για κάποιο διάστημα να ελέγχει την κύστη του), αποδίδεται σε ψυχοσυναισθηματικούς παράγοντες, καταστάσεις έντασης, φόβους και ανασφάλειες, όπως είναι η έλευση ενός νέου μέλους στην οικογένεια, το διαζύγιο, ο θάνατος ή η εμπειρία κάποιου τραυματικού γεγονότος, όπως είναι η νοσηλεία. Συχνά, υπάρχει οικογενειακή προδιάθεση, αλλά η νυχτερινή ενούρηση σταματά, καθώς πλησιάζουμε στην εφηβεία. Η ενούρηση οδηγεί συχνά στην εμφάνιση και δευτερογενών συναισθηματικών διαταραχών, όπως είναι η ντροπή, οι ενοχές του παιδιού και ο θυμός των γονέων.

Τι πρέπει να κάνω αν διαπιστώσω ότι το παιδί μου αντιμετωπίζει κάποια διαταραχή ύπνου;

Οι περισσότερες από τις διαταραχές ύπνου είναι μικρής σημασίας και δε χρήζουν θεραπευτικής παρέμβασης. Ωστόσο, όταν δούμε ότι επιμένουν και δρουν αρνητικά στην ξεκούραση και την ανάπτυξη του παιδιού, θα πρέπει να σκεφτούμε και το ενδεχόμενο ψυχολογικής θεραπευτικής παρέμβασης, αφού πρώτα αποκλείσουμε κάθε οργανική αιτιολογία (π.χ. κάποιο πρόβλημα στα νεφρά μπορεί να είναι υπεύθυνο για τη νυχτερινή ενούρηση).

Αρχικά, ο ψυχολόγος συναντά τους γονείς μόνους χωρίς το παιδί, ώστε να κρατήσει ένα λεπτομερές ιστορικό και να εκφράσουν οι γονείς ελεύθερα τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς τους. Στη συνέχεια, εφόσον κρίνει ότι είναι αναγκαίο, συναντά το παιδί, προκειμένου να αξιολογήσει την κατάστασή του και να ανιχνεύσει τι μπορεί να κρύβεται πίσω από τη διαταραχή (π.χ. στρες, τραυματικό γεγονός, συναισθηματικές εντάσεις).

Όταν ολοκληρωθεί η αξιολόγηση, ο ειδικός ενημερώνει τους γονείς και συνήθως προτείνει συνεδρίες συμβουλευτικής, που στόχο έχουν την ενημέρωση γύρω από το πρόβλημα, τη βαθύτερη κατανόησή του και την παροχή πρακτικών συμβουλών σε επίπεδο χειρισμού της κατάστασης. Σε σπάνιες περιπτώσεις, συστήνεται θεραπεία και του παιδιού, κυρίως σε διαταραχές που συνδέονται με τραυματικές εμπειρίες ή όταν συνυπάρχουν διαταραχές συμπεριφοράς. Κατά τη διάρκεια αυτών των συνεδριών, ο ειδικός δεν επικεντρώνεται στα προβλήματα ύπνου, αλλά θέτει ως στόχο την αντιμετώπιση των συνθηκών που το προκάλεσαν (π.χ. συναισθηματική αποφόρτιση του παιδιού).

ΒΑΡΒΑΡΑ ΜΠΕΛΕΣΙΩΤΗ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ, MSc
{plusone lang=el}