του ένα παιδί, καθώς στην ουσία ενεργοποιεί μια άτυπη διαδικασία πένθους. Το παιδί καλείται να αποδεχτεί μια σημαντική απώλεια, αφού δε χάνει μόνο τη συνεχή φυσική παρουσία του ενός γονέα, αλλά και την εικόνα της οικογένειας, όπως την ήξερε και τη ζούσε έως τότε.

Ένα διαζύγιο επιφέρει πολλές αλλαγές στην καθημερινότητα. Κάποια παιδιά καταφέρνουν να ξεπεράσουν αυτή την άσχημη εμπειρία ζωής και να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Υπάρχουν, όμως, και άλλα που βιώνουν με πιο επώδυνο τρόπο κάποια φάση (αν όχι όλες) της διαδικασίας του διαζυγίου.

Ωστόσο, δεν είναι το ίδιο το διαζύγιο ως γεγονός που μπορεί να γεννήσει συναισθηματικά και ψυχοκοινωνικά προβλήματα στο παιδί, αλλά ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς θα το διαχειριστούν.

Πώς αντιλαμβάνεται και διαχειρίζεται ένα παιδί το διαζύγιο;

Το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται ένα παιδί καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο αντίληψης του χωρισμού, τις ψυχολογικές αντιδράσεις, αλλά και τον τρόπο αντιμετώπισης των αλλαγών που επιφέρει ένα διαζύγιο.

Α) Προσχολική ηλικία (2-6 χρονών):

Αν και ένα παιδί προσχολικής ηλικίας δεν είναι σε θέση να κατανοήσει γνωστικά τις αιτίες του διαζυγίου και τις επιπτώσεις που αυτό επιφέρει στην καθημερινότητά του, σίγουρα βιώνει το φόβο εγκατάλειψης και την απουσία του ενός γονέα. Μάλιστα, επειδή κατά το αναπτυξιακό αυτό στάδιο κυριαρχεί ο εγωκεντρισμός και οι φαντασιώσεις, το νήπιο οδηγείται συχνά σε λανθασμένες ερμηνείες, που μπορεί να πάρουν τη μορφή της αυτοκατηγορίας και των ενοχών (π.χ. «αν είχα μαζέψει το δωμάτιό μου, αν ήμουν καλό παιδί, οι γονείς μου δε θα είχαν χωρίσει»). Παράλληλα, κυριαρχούν ανυπόστατες ελπίδες συμφιλίωσης των γονέων, λόγω της ελλιπούς κατανόησης γύρω από την οριστικότητα του χωρισμού.

Συναισθηματικά, εναλλάσσονται περίοδοι με δάκρυα και θυμό και περίοδοι αδιαφορίας. Κάποιες φορές, το νήπιο εκδηλώνει άγχος αποχωρισμού. Από φόβο μήπως χάσει και τον άλλο γονέα, αρνείται να πάει στο σχολείο ή σε δραστηριότητες που θα το κρατήσουν εκτός σπιτιού. Μπορεί, επίσης, να παρατηρηθούν διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή, σωματικές αντιδράσεις (π.χ. συχνό κλάμα, ευερεθιστότητα, γαστρεντερικά προβλήματα), επιθετικότητα και ευερεθιστότητα, προσκόλληση στον ένα γονέα και παλινδρόμηση σε παλαιότερες συμπεριφορές και αναπτυξιακά στάδια που είχε ήδη κατακτήσει (π.χ. ξαφνικά μιλάει πάλι μωρουδίστικα, παρουσιάζει ημερήσια ή/και νυχτερινή ενούρηση, θέλει να κοιμηθεί στο κρεβάτι του γονέα).

Β) Σχολική ηλικία (6-11 χρονών):

Το παιδί της σχολικής ηλικίας εξακολουθεί να είναι ανώριμο γνωστικά, για να μπορέσει να κατανοήσει πλήρως τις αιτίες ενός διαζυγίου κι έτσι, εκφράζει συνήθως θλίψη και θυμό απέναντι στο γονέα που φεύγει από το σπίτι. Το σημαντικό, βέβαια, είναι ότι παύει να ρίχνει τις ευθύνες στον εαυτό του και να βιώνει το διαζύγιο ως απόρριψη προς το ίδιο.

Ο φόβος εγκατάλειψης και οι υπερβολικές ελπίδες συμφιλίωσης εξακολουθούν να υφίστανται, ιδίως κατά την πρώτη σχολική ηλικία (6-8 ετών). Το παιδί ενδέχεται να εκδηλώσει άγχος αποχωρισμού, από φόβο μήπως χάσει και τον άλλο γονέα. Έτσι, μπορεί να αρνείται να πάει στο σχολείο ή σε κάποια άλλη δραστηριότητα εκτός σπιτιού. Από την άλλη πλευρά, η διαρκής ενασχόληση με την εύρεση τρόπων επανένωσης των γονέων ευθύνεται συχνά για τα προβλήματα συγκέντρωσης και την κατακόρυφη πτώση της σχολικής επίδοσης. Το παιδί απομακρύνεται τελικά από τους συνομηλίκους, απομονώνεται κοινωνικά ή ενδέχεται να καταφύγει ακόμα και σε μη αποδεκτές συμπεριφορές (π.χ. ψέματα, παραβατικότητα), σε μια προσπάθεια να τραβήξει την προσοχή των γονέων, με στόχο την επανασύνδεση. Μάλιστα, μπορεί να φτάσει στο σημείο να επιστρατεύσει ακόμα και σωματικά συμπτώματα (π.χ. κεφαλαλγίες, κοιλιακό άλγος), που ίσως ενώσουν τους γονείς έστω και προσωρινά.

Γ) Εφηβεία (11-18χρονών):

Γνωστικά, ο έφηβος είναι σε θέση πια να κατανοήσει πλήρως τα θέματα γύρω από το διαζύγιο. Επομένως, έχει την ικανότητα να ανταπεξέλθει πιο αποτελεσματικά στις αλλαγές που αυτό συνεπάγεται.

Ωστόσο, επειδή η εφηβεία από μόνη της αποτελεί μια ήδη βεβαρημένη συναισθηματικά περίοδο, σε ορισμένες περιπτώσεις, ο χωρισμός των γονέων βιώνεται πιο έντονα και ενδέχεται να εκδηλωθούν συμπτώματα κατάθλιψης (π.χ. θλίψη, ευερεθιστότητα, δυσκολίες στη συγκέντρωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσκολίες στον ύπνο ή/και τη διατροφή).

Ο έφηβος σπεύδει να βρει καταφύγιο στις παρέες των συνομηλίκων και απομακρύνεται από την οικογένεια. Ο θυμός κυριαρχεί ως συναίσθημα (π.χ. θυμώνει με το γονέα που θεωρεί υπεύθυνο) και είναι πιθανόν να εμφανιστούν ακόμα και συμπεριφορές παραβατικότητας (π.χ. καταχρήσεις, ένταξη σε συμμορίες).

Ποιος είναι ο ρόλος του ειδικού;

Σε περιπτώσεις διαζυγίου, ο ρόλος του ειδικού είναι προληπτικός και συμβουλευτικός, καθώς ο τρόπος που θα χειριστούν οι γονείς το χωρισμό καθορίζει και το πόσο καλή θα είναι τελικά η προσαρμογή του παιδιού στις αλλαγές.

Κάποιες φορές, οι γονείς είτε είναι απασχολημένοι με τη μεταξύ τους δικαστική διαμάχη και «αδιαφορούν» για το παιδί είτε προσκολλώνται υπερβολικά επάνω του, ώστε να καλύψουν τα δικά τους κενά, παραμελώντας συχνά τις δικές του ανάγκες.

Έχει παρατηρηθεί, λοιπόν, πως όταν υπάρχει παράλληλη συμβουλευτική στήριξη, τόσο στο παιδί, όσο και τους γονείς, το παιδί αντιμετωπίζει αρκετά καλά το διαζύγιο ως πραγματικότητα.

Επομένως, ο ειδικός παρεμβαίνει σε δύο επίπεδα:

α) Βοηθά τους γονείς, προσφέροντας πρακτικές συμβουλές γύρω από θέματα, όπως είναι ο τρόπος ανακοίνωσης της οριστικής απόφασης χωρισμού στο παιδί, η διαχείριση των διαπροσωπικών τους συγκρούσεων, η προετοιμασία του παιδιού για τις αλλαγές που πρόκειται να επέλθουν ή έχουν ήδη επέλθει στη ζωή της οικογένειας, η είσοδος ενός νέου/μιας νέας συντρόφου στη ζωή του ενός γονέα και η προοπτική ενός νέου γάμου.

β) Βοηθά το παιδί, ώστε μέσα σε ένα ασφαλές και ουδέτερο περιβάλλον να εκφράσει ελεύθερα αυτό που πραγματικά αισθάνεται. Το παιδί, ανάλογα με την ηλικία του, ενθαρρύνεται να εκφραστεί μέσα από τον προφορικό λόγο, το παιχνίδι, τη ζωγραφική ή άλλες δραστηριότητες. Με αυτούς τους τρόπους, εξερευνά τα συναισθήματα, τους φόβους και τις ανησυχίες του, που μέχρι εκείνη τη στιγμή μπορεί να καταπίεζε (π.χ. από φόβο μήπως δυσαρεστήσει ή χάσει κάποιον από τους γονείς)

ΒΑΡΒΑΡΑ ΜΠΕΛΕΣΙΩΤΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ, MSc