διαταραχές) ή που πρωτοεμφανίστηκαν στην προσχολική ηλικία (π.χ. διάσπαση προσοχής, δυσκολίες στον προφορικό λόγο) ενδέχεται να εκδηλωθούν σε αυτή τη φάση με πολύ μεγαλύτερη ένταση και να γίνουν ακόμα πιο εμφανή, δεδομένου ότι οι απαιτήσεις μεγαλώνουν και το παιδί δυσκολεύεται να ανταποκριθεί επαρκώς.

Όσο πιο νωρίς εντοπίζεται ένα πρόβλημα, τόσο πιο εύκολα και αποτελεσματικά αντιμετωπίζεται. Έτσι, αποτρέπεται η διαιώνισή του, μειώνεται η ένταση, προλαμβάνονται σοβαρότερες επιπλοκές και περιορίζονται τυχόν δευτερογενή προβλήματα, που μπορεί να εξελιχθούν σε πιο επικίνδυνες από το αρχικό πρόβλημα καταστάσεις.

Αν, λοιπόν, διαπιστώσουμε ότι το παιδί παρουσιάζει κάποια από τα ανησυχητικά σημάδια που περιγράφονται στη συνέχεια, θα ήταν σκόπιμο να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό.

1. Γνωστικές δεξιότητες

◾Αργός ρυθμός στην απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων.

◾Αδυναμία κατανόησης των εννοιών του χώρου (π.χ. δεξιά – αριστερά) και του χρόνου (π.χ. πριν - μετά, διαδοχή γεγονότων, ημέρες της εβδομάδας, ώρα).

◾Αδυναμία στην απομνημόνευση πολυσύλλαβων λέξεων, σύνθετων προτάσεων, σειρών από αριθμούς, κειμένων, κανόνων.

◾Συνεχής διάσπαση προσοχής, είτε από εξωτερικά ερεθίσματα (π.χ. χαζεύει έξω από το παράθυρο την ώρα της μελέτης) είτε από σκέψεις (π.χ. ονειροπολεί).

◾Αποφυγή δραστηριοτήτων που απαιτούν πνευματική προσπάθεια.

◾Δυσανάλογη σχέση νοημοσύνης και σχολικής επίδοσης.

◾Αισθητά υψηλότερη επίδοση σε ό,τι απαιτεί προφορικό λόγο και χαμηλότερη στον γραπτό λόγο.

2. Παραγωγή και κατανόηση του προφορικού λόγου

◾Εμφανής ανωριμότητα στην ανάπτυξη του λόγου.

◾Δυσκολίες στην άρθρωση (π.χ. δε μπορεί να πει το ρ).

◾Δυσκολίες στη φωνολογία (π.χ. συγχέει ακουστικά όμοιες λέξεις, όπως βάρος – φάρος).

◾Προβλήματα στη σύνταξη (π.χ. δε χρησιμοποιεί σωστά τα μέρη του λόγου, τα πρόσωπα, τις πτώσεις κ.τ.λ.).

◾Αδυναμίες στην έκφραση και το λεξιλόγιο (π.χ. φτωχή έκφραση, περιορισμένο λεξιλόγιο, δυσκολία στην περιγραφή δραστηριοτήτων, αδυναμία διατήρησης του διαλόγου, δυσκολία στην ανάκληση ή ονομάτιση της σωστής λέξης).

◾Αδυναμία επιτυχημένης εκτέλεσης σύνθετων προφορικών οδηγιών (π.χ. αδυνατεί να ακολουθήσει οδηγίες με 2 ή περισσότερα σκέλη).

◾Μονότονος και μηχανικός ρυθμός ομιλίας, χωρίς μουσικότητα και χρωματισμό (σαν ρομπότ).

◾Τραυλισμός. Επανάληψη (π.χ. α-αύριο) ή επιμήκυνση ήχων/ συλλαβών/λέξεων (π.χ. κάπουου). Δισταγμοί και παύσεις (π.χ. εμμμ) που διακόπτουν τη ροή του λόγου.

3. Παραγωγή και κατανόηση του γραπτού λόγου

◾Φωνολογικά λάθη στην αντιγραφή, την καθ' υπαγόρευση ή αυθόρμητη γραφή. Παραλείψεις, αντικαταστάσεις, αντιστροφές γραμμάτων/συλλαβών/λέξεων/προτάσεων.

◾Λάθη θεματικής (π.χ. φοτιά) και καταληκτικής ορθογραφίας (π.χ. παίζο).

◾Απουσία ή μη συνεπής χρήση των σημείων στίξης, των κεφαλαίων γραμμάτων και των μαθηματικών συμβόλων.

◾Μη τήρηση των απαιτούμενων αποστάσεων μεταξύ των λέξεων μιας πρότασης (π.χ. ο φίλοςμου). Μουτζούρες, σβησίματα, υπέρβαση των ορίων του τετραδίου ή της γραμμής.

◾Εξαιρετικά δυσανάγνωστα γράμματα. Εναλλαγή κεφαλαίων – πεζών γραμμάτων μέσα στη λέξη.

◾Αδυναμίες στη γραπτή έκφραση (π.χ. περιορισμένο λεξιλόγιο, επιλογή μόνο λέξεων που γνωρίζει πώς γράφονται, δυσκολία στην περιγραφή, σύντομη ανάπτυξη του θέματος, απουσία παραγράφων).

◾Δυσκολίες κατά την ανάγνωση. Αργός αναγνωστικός ρυθμός, κόμπιασμα στην ανάγνωση δύσκολων λέξεων (π.χ. πολυσύλλαβες, λέξεις με συμφωνικά συμπλέγματα), παρατονισμός, αντικατάσταση λέξεων με οπτικά παρεμφερείς (π.χ. προτομή – προκοπή) ή συνώνυμες (π.χ. κοιτάζουν – βλέπουν).

◾Δυσκολίες στα μαθηματικά (π.χ. αντιστροφή αριθμών, παράλειψη των κρατουμένων, κατανόηση των εννοιών «λίγο-πολύ»/»μεγάλο-μικρό», απομνημόνευση τύπων/κανόνων/ προπαίδειας, διαχωρισμός δεδομένων-ζητούμενων).

4. Κοινωνικές δεξιότητες

◾Σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις με τους συνομηλίκους (π.χ. δε γνωρίζει πώς να τους πλησιάσει ή πώς να εκφράσει τα συναισθήματά του, αδιαφορεί για τις ομαδικές δραστηριότητες, απομονώνεται ή γίνεται διαχυτικό).

◾Αδυναμία τήρησης της σειράς (π.χ. είναι ανυπόμονο και δεν περιμένει τη σειρά του στο παιχνίδι).

◾Έλλειψη ενδιαφέροντος για κοινωνική αλληλεπίδραση.

◾Αποφυγή της βλεμματικής επαφής.

◾Δυσκολία στην κατανόηση της μη λεκτικής επικοινωνίας (π.χ. αδυνατεί να αποκωδικοποιήσει τη σημασία που έχουν οι χειρονομίες, οι εκφράσεις του προσώπου, με αποτέλεσμα να οδηγείται συνήθως σε λανθασμένες κοινωνικές αντιδράσεις, π.χ. προσβάλλοντας το συνομιλητή).

◾Αδυναμία στην κατανόηση του χιούμορ, της ειρωνείας, του μεταφορικού λόγου (π.χ. τα ερμηνεύει όλα κυριολεκτικά).

5. Παιχνίδι

◾Αδόμητο παιχνίδι (π.χ. πετάγεται διαρκώς από το ένα παιχνίδι στο άλλο, χωρίς να μπορεί να εστιάσει και να οργανώσει μια συγκεκριμένη δραστηριότητα).

◾Απουσία αυθόρμητου συμβολικού παιχνιδιού (π.χ. αποφεύγει ή αρνείται να συμμετάσχει σε παιχνίδια που απαιτούν παίξιμο ρόλων ή κοινωνική μίμηση.

◾Στερεοτυπικό παιχνίδι (π.χ. ασχολείται επίμονα με τμήματα αντικειμένων, όπως οι ρόδες, επαναλαμβάνει πάντοτε ένα συγκεκριμένο μοτίβο και αρνείται να το αλλάξει).

◾Επαναλαμβανόμενη αναπαραγωγή ενός τραυματικού γεγονότος μέσα στο παιχνίδι (π.χ. αναπαριστά σκηνές ενός δυστυχήματος, που γνωρίζουμε ότι πράγματι συνέβη).

6. Συμπεριφορά

◾Σωματική ή/και λεκτική επιθετικότητα (π.χ. χτυπάει, σπρώχνει, δαγκώνει, βρίζει, αντιμιλάει, κακομεταχειρίζεται τα ζώα, καταστρέφει σκόπιμα αντικείμενα).

◾Αντιδραστική συμπεριφορά, ευερεθιστότητα, απογοήτευση και παραίτηση από την προσπάθεια, όταν το παιδί βρεθεί αντιμέτωπο με μια δυσκολία.

◾Ξεσπάσματα θυμού, όταν βρεθεί αντιμέτωπο με ματαίωση (π.χ. αν ηττηθεί στο παιχνίδι).

◾Άρνηση υπακοής στους κανόνες του σπιτιού/της τάξης ή την τήρηση των κανόνων του παιχνιδιού.

◾Ξαφνική αλλαγή στη συμπεριφορά. Είτε κλείνεται στον εαυτό του (π.χ. χάνεται στις σκέψεις του, δεν παίζει) είτε υιοθετεί επιθετικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές (π.χ. σπάει ή πετάει πράγματα, εμπλέκεται σε καβγάδες με τους συνομηλίκους).

◾Σχολική φοβία ή άρνηση (φωνές και κλάματα τη στιγμή του αποχωρισμού από το πρόσωπο που το φέρνει το σχολείο, τακτικά παράπονα για σωματικές ενοχλήσεις χωρίς εμφανή οργανική αιτιολογία, παρακλήσεις για επιστροφή στο σπίτι ή παρατεταμένη απουσία από το σχολείο). Το άγχος αποχωρισμού αποτελεί φυσιολογική αντίδραση κατά την έναρξη του σχολικού έτους, ιδίως για τους μαθητές της Α' τάξης. Όταν, όμως, είναι υπερβολικό σε ένταση και δεν εξασθενεί με το πέρασμα των ημερών ή όταν εμφανίζεται ξαφνικά στη μέση της σχολικής χρονιάς, τότε χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση.

◾Έντονες αντιδράσεις όταν υπάρχουν αλλαγές στην καθημερινή ρουτίνα (π.χ. αν έστω και προσωρινά αντικατασταθεί ο δάσκαλος/η δασκάλα).

◾Παρορμητικότητα. Πετάγεται διαρκώς, απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση, διακόπτει και ενοχλεί με την παρουσία του τους άλλους (π.χ. παρεμβαίνει σε συζητήσεις ή παιχνίδια), μιλάει ακατάπαυστα.

◾Ακαταστασία, Τακτική απώλεια προσωπικών αντικειμένων, έλλειψη οργάνωσης και τάξης στο τετράδιο, τη σάκα κ.τ.λ.

7. Κινητικές δεξιότητες

◾Δισταγμός στην επιλογή χεριού (πλευρίωση).

◾Εμφανής ανωριμότητα στην αδρή κινητικότητα (π.χ. ασυντόνιστο τρέξιμο, αδεξιότητα, εύκολη απώλεια της ισορροπίας, επιρρέπεια σε μικροατυχήματα, δυσκολία στο πέταγμα της μπάλας κ.ά.).

◾Εμφανής ανωριμότητα στη λεπτή κινητικότητα (π.χ. ανώριμη λαβή μολυβιού, δυσκολία στο κόψιμο με ψαλίδι).

◾Υπερβολικά έντονη κινητική δραστηριότητα, σε περιστάσεις που απαιτούν να είναι καθιστό (π.χ. βρίσκει δικαιολογίες για να σηκωθεί στην τάξη). Νευρικότητα, όταν παραμείνει καθιστό (π.χ. χτυπάει νευρικά τα χέρια ή τα πόδια).

◾Στερεοτυπίες (π.χ. ρυθμική κίνηση του σώματος μπρος-πίσω, επίμονο τσίμπημα του δέρματος).

◾Κινητικά τικ (ακούσιες και επαναλαμβανόμενες συσπάσεις σε διάφορες μυϊκές ομάδες, π.χ. ανοιγοκλείσιμο ματιών, τίναγμα κεφαλιού, ανασήκωμα ώμων, μορφασμοί στο πρόσωπο) ή φωνητικά μυοσπάσματα (π.χ. καθάρισμα λαιμού, βήχας, ρούφηγμα μύτης, ηχολαλία).

8. Άλλα προβλήματα

◾Προβλήματα ενούρησης ή/και εγκόπρισης, εφόσον δεν υπάρχει οργανική αιτιολογία.

◾Προβλήματα ύπνου (π.χ. δυσκολεύεται να κοιμηθεί, ξυπνάει τακτικά, βλέπει συχνούς εφιάλτες ή έχει νυκτερινούς τρόμους, παρουσιάζει νυχτερινή ενούρηση ή υπνοβασία).

Βαρβάρα Μπελεσιώτη, Ψυχολόγος MSc.

Πλατεία Εκατονταπυλιανής, Παροικιά.