«Ο Ουμπέρτο Eκο υπήρξε μια σημαντική παρουσία στην ιταλική πολιτιστική ζωή των τελευταίων 50 ετών, αλλά το όνομά του παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένο, σε διεθνές επίπεδο, με την τεράστια επιτυχία του μυθιστορήματός του ''Το όνομα του Ρόδου''».
«Ο κόσμος έχασε έναν από τους σημαντικότερους ανθρώπους του σύγχρονου πολιτισμού», αναφέρει στον δικό της ιστότοπο η «Ρεμπούπλικα»: «Θα μας λείψει η ματιά του στον κόσμο». Κι αυτομάτως η είδηση μεταδόθηκε σε όλο τον κόσμο.
Ο γνωστός μας σε όλους Ιταλός φιλόσοφος και συγγραφέας, που αγάπησε την Ελλάδα και συνέδεσε τον Αριστοτέλη με «Το όνομα του ρόδου», το δημοφιλέστερο έργο του, πατέρας της Σημειολογίας και ειδικός στην κουλτούρα της μάζας, πέθανε στο σπίτι του, στο Μιλάνο, σε ηλικία 84 χρόνων. Ανάμεσα στους δικούς του. Eπασχε από καρκίνο.
Αναγεννησιακή φυσιογνωμία, από τις ελάχιστες, αν όχι η μόνη, εναπομείνασα της εποχής, υπήρξε πολλά: από ακαδημαϊκός και καθηγητής έως σπουδαίος δοκιμιογράφος, αριστερός διανοούμενος που τον αφορούσαν οι άνθρωποι και η εποχή, ο κόσμος και η πολιτική, σπουδαίος κριτικός και διάσημος μυθιστοριογράφος, τα βιβλία του όλοι τα ξέρουν. Ακόμα κι εκείνοι που δεν έχουν διαβάσει ποτέ ούτε γραμμή. Παρότι, όπως ισχυριζόταν χαριτολογώντας, υπήρξε μυθιστοριογράφος του Σαββατοκύριακου: «Εγώ είμαι σαν ένας ποδηλάτης που παίρνει μέρος και σε ράλι αυτοκινήτων. Δεν υπάρχει καμία σχέση ανάμεσα στη μυθιστοριογραφική μου δραστηριότητα και τη δραστηριότητά μου ως φιλοσόφου και ιστορικού της φιλοσοφίας».
Ο Ουμπέρτο Εκο σε μία από τις πολλές επισκέψεις του στην Αθήνα, ατενίζει το Ηρώδειο...
Ο Ουμπέρτο Εκο σε μία από τις πολλές επισκέψεις του στην Αθήνα, ατενίζει το Ηρώδειο...
Για να επανέλθει, ακόμα πιο σαφής: «Λίγο πριν από τα πενήντα μου, άρχισα να γράφω ένα μυθιστόρημα. Γιατί; Με ρώτησαν σε δέκα χιλιάδες συνεντεύξεις και η απάντηση που έδινα ήταν: εκείνη την εποχή, ένας κύριος ο οποίος είχε γευτεί όλες τις ικανοποιήσεις που θα μπορούσε να γευτεί, τι θα μπορούσε άλλο να κάνει; Να το σκάσει με μια Κουβανέζα χορεύτρια και να πάει να ζήσει μια άλλη ζωή στο Ακαπούλκο; Επειδή κόστιζε πολύ να φύγω με μια Κουβανέζα χορεύτρια και να πάω στο Ακαπούλκο (άλλωστε το Ακαπούλκο δεν είναι και κάτι το σπουδαίο), άρχισα να γράφω ένα μυθιστόρημα».
Ως «ποδηλάτης» στο μεταξύ: Γεννήθηκε στην Αλεσάντρια του Πιεμόντε στις 5 Ιανουαρίου του 1932. Φημολογείται ότι το επώνυμο «Εκο» είναι το αρκτικόλεξο των λέξεων «Ex Caelis Oblatus», που σημαίνει «θεϊκό δώρο» και ευθύς εξαρχής ξεκινά η «Σημειολογία».
Ακολούθησε σπουδές Μεσαιωνικής Φιλοσοφίας και Λογοτεχνίας και έκανε το διδακτορικό του στη Φιλοσοφία το 1954, ολοκληρώνοντας τη διατριβή του για τον Θωμά Ακινάτη.
Από το 1988 ήταν πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο. Το 1965 εξελέγη καθηγητής Οπτικών Επικοινωνιών στη Φλωρεντία και το 1966 καθηγητής της Σημειολογίας στο Μιλάνο. Το 1971 το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια του προσέφερε τη θέση του τακτικού καθηγητή της Σημειολογίας και το 1974 ο Εκο οργάνωσε τον Διεθνή Σύνδεσμο Μελετών. Επίσης ήταν διευθυντής του περιοδικού «VS».
Στη διάρκεια της δεκαετίας του '70, άρχισε να γράφει τα μυθιστορήματά του, κάνοντας την αρχή με «Το όνομα του Ρόδου», που τιμήθηκε με το βραβείο Strega το 1981 και το Medicis Etranger το 1982, ενώ πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο.
Ο Εκο περνούσε τον καιρό του με τη γυναίκα του και δύο παιδιά τους ανάμεσα στο σπίτι του στο Μιλάνο (ένα διαμέρισμα-λαβύρινθο με μια βιβλιοθήκη 30.000 βιβλίων) και στο εξοχικό του στο Ρίμινι. Γνώριζε άπταιστα πέντε γλώσσες, μεταξύ των οποίων Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά, που χρησιμοποιούσε πολύ συχνά στα βιβλία του, επιστημονικά και λογοτεχνικά. Είχε κερδίσει πολλές τιμητικές διακρίσεις και έχει κάνει δεκάδες εκδοτικές επιτυχίες.
Ανάμεσα στα δεκάδες βιβλία του που έχουν κυκλοφορήσει στα Ελληνικά και τα: «Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις», «Η ποιητική του Τζαίημς Τζόυς», «Τέχνη και κάλλος στην αισθητική του Μεσαίωνα», «Τα όρια της ερμηνείας», «Κήνσορες και θεράποντες», «Σημειώματα σημειολογίας κ.ά.», «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη», «Εξι περιπλανήσεις στο δάσος της αφήγησης», «Πέντε ηθικά κείμενα», «Η αναζήτηση της τέλειας γλώσσας», «Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή», «Μεταξύ ψεύδους και ειρωνείας», «Αναμνήσεις επί χάρτου», «Από το δέντρο στον λαβύρινθο», «Η ιστορία της ασχήμιας», το παιδικό «Οι λογοδοσμένοι», καθώς και τα έξι μυθιστορήματα: «Το όνομα του Ρόδου», «Το νησί της προηγούμενης μέρας», «Το εκκρεμές του Φουκώ», Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα», «Μπαουντολίνο», «Το κοιμητήριο της Πράγας», «Φύλλο μηδέν», που αφορούσε την κρίση στον Τύπο.
Αντί νεκρώσιμης ακολουθίας, μια μη θρησκευτική, λαϊκή τελετή πρόκειται να οργανωθεί αύριο στο κάστρο Καστέλο Σφορτσέσκο του Μιλάνου για το στερνό «αντίο». Πρόκειται για επιθυμία του ιδίου, ο οποίος, όπως είπε ο Μάριο Αντεόζε, που έχει επιμεληθεί τα βιβλία του: «Ηταν βαθιά λαϊκός, μη θρησκευτικός σ' όλη του τη ζωή». Εξάλλου «όταν οι άνθρωποι σταματούν να πιστεύουν στον Θεό, δεν είναι ότι δεν πιστεύουν πια τίποτα. Πιστεύουν στα πάντα», συνήθιζε να λέει.
Η σημειολογία της εποχής
«Μου φτάνει που ξέρω να διαβάζω, γιατί έτσι μαθαίνω»
Πατέρας της Σημειολογίας, ειδικός στην κουλτούρα της μάζας, συγγραφέας αιχμηρών δοκιμίων και διακειμενικών μυθιστορηματικών βιβλίων, ο Εκο υπήρξε κατά κάποιον τρόπο και ο σημειολόγος της εποχής. Αποκωδικοποιώντας την.
Με φράσεις καθοριστικές και αποφθεγματικές, όπως:
• «Η ζωή είναι σύντομη, η τέχνη απέραντη, η ευκαιρία στιγμιαία και το μέλλον αβέβαιο».
• «Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση».
• «Μου φτάνει που ξέρω να διαβάζω, γιατί έτσι μαθαίνω αυτά που δεν ξέρω, ενώ όταν γράφεις, γράφεις μόνο αυτά που ξέρεις ήδη».
• «Τίποτε δεν δίνει σ' έναν φοβισμένο άνθρωπο περισσότερο κουράγιο από τον φόβο ενός άλλου».
• «Να φοβάσαι τους προφήτες κι αυτούς που είναι έτοιμοι να πεθάνουν για την αλήθεια, επειδή κατά κανόνα κάνουν και άλλους να πεθάνουν μαζί τους, μερικές φορές πριν από αυτούς και καμιά φορά αντί για αυτούς».
• «Ο πολιτισμός δεν ακυρώνει τη βαρβαρότητα, αλλά, πολλές φορές, την επικυρώνει. Οσο πιο πολιτισμένος είναι ένας λαός, τόσο πιο βάρβαρος και καταστροφικός μπορεί να γίνει».
• «Το Ρόδο είναι τόσο πλούσιο σε νοήματα, που δεν του έχει μείνει πια σχεδόν κανένα νόημα».
• «Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν το δικαίωμα να μιλάνε σε λεγεώνες ηλιθίων που άλλοτε δεν μίλαγαν παρά μόνο σε μπαρ, αφού είχαν πιει κανένα ποτήρι κρασί, χωρίς να βλάπτουν την κοινότητα».
Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ
Τα Αρχαία Ελληνικά, ο Αριστοτέλης και η Πάτμος
Μιλούσε Αρχαία Ελληνικά και κατ' επανάληψη έλεγε πως πάντοτε «ονειρεύεται να επιστρέφει στην Ελλάδα». Εξάλλου είχε έρθει πολλές φορές, για να επισκεφθεί την Αθήνα και την Ακρόπολη αλλά και για να γίνει επίτιμος διδάκτορας του ελληνικού Πανεπιστημίου.
Ο Σταυρός των Δωδεκανήσων, με τον οποίο τιμήθηκε στο σπήλαιο της Πάτμου, ήταν η συνεχής αναφορά του σε κάθε βράβευση και η σκιά του νησιού υπήρξε εμφανής στο έργο του. Οχι μονάχα στη δική του «Αποκάλυψη του Ιωάννη», αλλά και στα δύο από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματά του: Στο «Ονομα του Ρόδου» και στο «Κοιμητήριο της Πράγας».
Στα μυθιστορηματικά μοναστήρια του το μεγάλο μοναστήρι της Πάτμου περιέγραφε. Και την πλοκή του στο πρώτο τη στήριζε φιλοσοφικά στο «Περί Κωμωδίας» του Αριστοτέλη: «Το 1980 κυκλοφόρησε στην Ιταλία ένα μυθιστόρημα που θα γινόταν μέσα σε λίγα χρόνια μία από τις μεγαλύτερες εκδοτικές επιτυχίες.
Τίτλος του «Το όνομα του ρόδου» και συγγραφέας του ο Ουμπέρτο Εκο», γράφει ο Αναστάσης Βιστωνίτης σε άρθρο του που έχει για τίτλο «Πώς ο δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι στην πραγματικότητα, ακόμη και σήμερα, ο μεγάλος δάσκαλος της Ευρώπης»: «Ηταν ένα μυθιστόρημα ασυνήθιστο και η επιτυχία του, λένε, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη σοφή αστυνομική πλοκή του, στο ότι οι χαρακτήρες του είναι τόσο φανταστικά όσο και πραγματικά πρόσωπα, δίνοντάς μας μια εντυπωσιακή εικόνα της μεσαιωνικής Ευρώπης μέσω της μυθοπλασίας.
Πέραν όμως αυτών, με το βιβλίο του ο ευφυέστατος Ιταλός είχε την ευκαιρία, διεισδύοντας στη μεσαιωνική σκέψη, να μας παρουσιάσει τη μέθοδο των σχολαστικών: του Φραγκίσκου της Ασίζης, του Θωμά Ακινάτη και άλλων, δηλαδή εκείνων που μελέτησαν και ερμήνευσαν το έργο του Αριστοτέλη.
Αλλωστε, η υπόθεση του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στις αρχές του 14ου αιώνα σε ένα μοναστήρι Βενεδικτίνων, στο οποίο βρισκόταν το χαμένο χειρόγραφο του δεύτερου μέρους της ''Ποιητικής'' του Αριστοτέλη - ενώ το διασωζόμενο πρώτο αναφέρεται στην τραγωδία, το δεύτερο αφορά την κωμωδία [...].
Πέρα από αυτά τα συναρπαστικά, προκύπτει και ένα άλλο συμπέρασμα: ότι η Ευρώπη καθ' όλη τη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα υπήρξε αριστοτελική. Αλλά σε μεγάλο βαθμό και αργότερα, έως τα τέλη του 16ου αιώνα, όπως μπορεί να διαπιστώσει ο καθένας, αν ανατρέξει στις σχετικές μελέτες».
Ομως ο Εκο, εκτός από την αρχαία ελληνική γραμματεία αναφερόταν συχνά στην αρχαία ελληνική μυθολογία και την αρχαία ελληνική τραγωδία, ιδιαιτέρως στη Μήδεια. Την οποία θεωρούσε σπουδή στη γυναικεία και την ανθρώπινη φύση, στον έρωτα, στην παραφορά και τη ζήλια.
www.ethnos.gr
Μέλος του μητρώου
