Ενοπλοι επαναστάτες του Φεβρουαρίου με στραμμένα τα όπλα εναντίον εστίας των τσαρικών δυνάμεων. Αρχικοί στόχοι ήταν τα αστυνομικά τμήματα και τα διοικητικά κέντρα της πρωτεύουσας. Μεταξύ των πρώτων η έδρα της διαβόητης μυστικής αστυνομίας.
Συνήθως στην Ιστορία η εξέγερση (Φεβρουαριανή λόγω του ισχύοντος παλαιού ημερολογίου, αλλά σύμφωνα με το νέο έγινε τον Μάρτιο) θεωρείται ως πρώτη φάση της μακρότερης επαναστατικής διαδικασίας. Ως το αστικοδημοκρατικό στάδιο της σοσιαλιστικής επανάστασης, που ακολούθησε τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς.
Το άμεσο αποτέλεσμα της επανάστασης του Φεβρουαρίου-Μαρτίου 1917 ήταν η ανατροπή του απολυταρχικού καθεστώτος. Ο τσάρος Νικόλαος Β' παραιτήθηκε, εκθρονίστηκε και συνελήφθη. Σε τέσσερις μέρες σαρώθηκε το απολυταρχικό καθεστώς των Ρομανόφ και εγκαθιδρύθηκε μια δυαδική εξουσία. Με φορείς μια Προσωρινή Κυβέρνηση, όπου πλειοψηφούσαν οι φιλελεύθεροι αστοί και τα Σοβιέτ, με τους εκπροσώπους των εργατών, αγροτών και επαναστατημένων στρατιωτών. Αρχικώς στο Πέτρογκραντ και ενώ εξελισσόταν η επανάσταση σε άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας των 150 εκατομμυρίων.
H έκρηξη
Στη Ρωσία του Α' Παγκοσμίου Πολέμου από την προηγούμενη χρονιά άρχισε να προκύπτει επαναστατική κατάσταση. Υπήρχαν όλες οι συνθήκες για επανάσταση, αλλά όχι και οι ικανοί φορείς, οι οποίοι θα την επέβαλλαν και θα την έφεραν εις πέρας.
Οι αποτυχίες στα μέτωπα, οι ανυπολόγιστες απώλειες σε έμψυχο και πολεμικό υλικό, η παράλυση της οικονομίας και το φάσμα της πείνας επιτάχυναν την ιστορία. Επαληθεύοντας τις θεωρητικές προβλέψεις του Λένιν ότι ο παγκόσμιος πόλεμος σηματοδοτούσε τις παραμονές της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Συσσωρευτικά πολλαπλοί παράγοντες έπαιξαν ρόλο στην έκρηξή της. Σύμφωνα με μια κλασική περιγραφή των ημερών εκείνου του Φεβρουαρίου «το χάος είχε επεκταθεί ραγδαία με οργανωμένες απεργίες, αυθόρμητες λαϊκές εκδηλώσεις, στρατιώτες που έστρεφαν τα όπλα εναντίον των αξιωματικών τους, πολιτικούς που λοιδορούσαν μια κυβέρνηση ανίκανη να διοικήσει τη χώρα. Τα τρόφιμα λιγόστευαν συνεχώς, ο πεινασμένος ρωσικός πληθυσμός είχε ήδη αρχίσει να επηρεάζεται από την αντιπολεμική προπαγάνδα. Στα μέσα του μηνός στη δημόσια αποθήκη σιτηρών του Πέτρογκραντ είχαν απομείνει προμήθειες σε αλεύρι που αρκούσαν μόνο για δέκα μέρες. Οταν οι στρατιωτικές Αρχές ανακοίνωσαν την έναρξη της χρήσης δελτίων, οι άνθρωποι περίμεναν στην ουρά για ώρες μπροστά από τα καταστήματα ή τα έβρισκαν άδεια, όταν τελικά έφθαναν...».
Το πλήρες αδιέξοδο, η ακρίβεια και η σπανιότητα τροφίμων, η εξαθλίωση ιδιαίτερα των εργατών της πολεμικής βιομηχανίας οδηγούν ταχύτατα σε εκρηκτικές καταστάσεις. Από τον Ιανουάριο ακόμη ξεσπά ένα πρωτοφανές απεργιακό κύμα, που κορυφώνεται με γενική πολιτική απεργία στην Πετρούπολη. Στις κινητοποιήσεις αρχίζουν να μετέχουν στρατιωτικά τμήματα.
Στις 27 Φεβρουαρίου (12 Μαρτίου) στον επαναστατημένο λαό προσχωρούν δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες. Οι εξεγερμένοι αρχίζουν να αφοπλίζουν την αστυνομία και τους χωροφύλακες. Επικεφαλής τους βρίσκονται κυρίως μέλη των παράνομων σοσιαλιστικών οργανώσεων. Καταλαμβάνουν τα Χειμερινά Ανάκτορα και άλλες κρίσιμες θέσεις, ενώ εξοπλίζονται από το κρατικό οπλοστάσιο. Συλλαμβάνουν υπουργούς του τσάρου και απελευθερώνουν πολιτικούς κρατούμενους.
Η πρωτεύουσα βρίσκεται στα χέρια των εξεγερμένων και της επαναστατημένης Φρουράς της Πετρούπολης.Συγκροτείται Προσωρινή Εκτελεστική Επιτροπή και παράλληλα αναβιώνουν τα Σοβιέτ (Συμβούλια), που είχαν πρωτοεμφανιστεί στην επανάσταση του 1905. Ανάλογες διεργασίες γίνονται και στη Δούμα (Κοινοβούλιο), όπου σχηματίζεται μια Επιτροπή Αποκατάστασης της Τάξης για να διαχειριστεί την κατάσταση. Την προηγούμενη μέρα ο τσάρος είχε αναχωρήσει για το πολεμικό μέτωπο, όπου νόμιζε ότι θα βρει καταφύγιο και δυνάμεις για να επιβληθεί. Την αντίληψη που υπήρχε ακόμη στα ανάκτορα για την κατάσταση εκφράζει ο υπουργός Εσωτερικών: Αν είναι να γίνει επανάσταση στη Ρωσία, αυτό δεν πρόκειται να συμβεί πριν περάσουν πενήντα χρόνια!
Το βράδυ της 27ης Φεβρουαρίου συγκροτείται, με εκλογές μεταξύ αντιπροσώπων, το Σοβιέτ εργατών και στρατιωτών της Πετρούπολης. Αντλώντας τη δύναμη από τα ένοπλα λαϊκά σώματα κατέχει την πραγματική εξουσία.
Προσωρινή κυβέρνηση
Την ασκεί με πρώτα μέτρα τη δημιουργία πολιτοφυλακής και την εξουδετέρωση των αντεπαναστατικών εστιών στον στρατό. Στο Σοβιέτ πλειοψηφούσαν σοσιαλιστές επαναστάτες (μενσεβίκοι αποσπασθέντες την προηγούμενη περίοδο από το Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα και εσέροι του Σοσιαλ-Επαναστατικού Κόμματος). Οι θέσεις των μπολσεβίκων για σχηματισμό λαοκρατικής κυβέρνησης, άμεσο τερματισμό του πολέμου, δήμευση των τσιφλικιών κ.ά. μειοψηφούσαν.
Το Σοβιέτ και η Δούμα συμφωνούν στη συγκρότηση Προσωρινής Κυβέρνησης, με επικεφαλής τον πρίγκιπα Γκ. Λβοφ. Η νέα κυβέρνηση δεσμεύτηκε για την υλοποίηση δέσμης δημοκρατικών μέτρων και την κατοχύρωση των αστικών ελευθεριών. Παραχώρησε αμνηστία και ανέλαβε να προκηρύξει εκλογές για τη σύγκληση Συντακτικής Συνέλευσης, η οποία θα αποφάσιζε για τη μορφή του πολιτεύματος. Εμεινε, όμως, προσηλωμένη στη συνέχιση του πολέμου, ενώ δεν πήρε μέτρα για τη βελτίωση του άθλιου βιοτικού επιπέδου του λαού.
Η μαρτυρία του Κερένσκι
«Παντού ξεχύνονται στους δρόμους»
«...Οι στρατιώτες από τα διάφορα συντάγματα άρχισαν να ξεχύνονται στους δρόμους, χωρίς τους αξιωματικούς. Από τους τελευταίους μερικοί είχαν συλληφθεί και σημειώθηκαν λίγες περιπτώσεις φόνων. Αλλοι το έσκασαν μπροστά στη φανερή εχθρότητα και δυσπιστία των στρατευμένων και παράτησαν τις μονάδες τους.
Παντού πολίτες ενώνονταν με τον στρατό. Μεγάλα πλήθη από εργάτες ήρθαν από τα περίχωρα πλημμυρίζοντας τους δρόμους και σε μερικές περιοχές είχε ανάψει το τουφεκίδι. Δεν άργησαν να φθάσουν οι πρώτες πληροφορίες για συγκρούσεις με την αστυνομία. Από στέγες και καμπαναριά αστυνομικοί με πολυβόλα χτυπούσαν τον κόσμο...
Στις 27 Φεβρουαρίου τα επαναστατημένα στρατεύματα είχαν έως το δειλινό κυριαρχήσει σε όλο το Πέτρογκραντ. Ο τσαρικός κυβερνητικός μηχανισμός δεν λειτουργούσε πια, μερικά υπουργεία και δημόσια γραφεία τα είχαν κυριέψει οι επαναστάτες. Σε ορισμένα κτίρια, όπως στη διοίκηση της μυστικής αστυνομίας, στα αστυνομικά τμήματα και στα δικαστήρια, είχαν βάλει φωτιά.
Το μέγαρο της Ταυρίδας έμοιαζε να τρίζει και να κλονίζεται από την ορμητική ταραγμένη ανθρωποθάλασσα. Απέξω θα το έπαιρνε κανείς για στρατιωτικό κατακλυσμό, όχι για νομοθετικό σώμα. Εβλεπες παντού κιβώτια με πυρομαχικά, πυραμίδες από όπλα, χειροβομβίδες και πολυβόλα. Σε κάθε ελεύθερη γωνιά είχαν εγκατασταθεί στρατιώτες... Είχαμε πια προχωρήσει τόσο, ώστε να είναι αδύνατη η επιστροφή στο παρελθόν...»
(Από το βιβλίο του Α. Κερένσκι «Η επανάσταση όπως την έζησα», ο οποίος πρωταγωνίστησε στα γεγονότα ως βουλευτής της Δούμας, αντιπρόεδρος του Σοβιέτ και υπουργός στην Προσωρινή Κυβέρνηση)
Η περιγραφή του Τρότσκι
«Ορμητικοί χείμαρροι...»
«...Κάτω από τη σημαία της Ημέρας της Γυναίκας, στις 23 Φεβρουαρίου ξέσπασε μια εξέγερση, ώριμη από καιρό, συγκρατημένη από καιρό, των εργατικών μαζών της Πετρούπολης. Πρώτη φάση ήταν η απεργία. Μέσα σε τρεις μέρες επεκτάθηκε σε σημείο να γίνει πραγματικά γενική... Η απεργία, παίρνοντας χαρακτήρα ολοένα και πιο επιθετικό και έντονο, συνδυάστηκε με διαδηλώσεις που έφεραν αντιμέτωπα τα επαναστατημένα πλήθη με τον στρατό... Το πρόβλημα στο σύνολό θα λυνόταν με την ένοπλη δύναμη...
Από το πρωί (27 Φεβρουαρίου) οι εργάτες συρρέουν προς τα εργοστάσια και αποφασίζουν σε γενικές συνελεύσεις να συνεχίσουν τον αγώνα... Να συνεχίσεις τον αγώνα είναι πια σήμερα σαν να καλείς στην ένοπλη εξέγερση. Ωστόσο τέτοια έκκληση δεν ρίχτηκε από κανένα. Αφευκτα την επιβάλλουνε τα γεγονότα...
Τις πρώτες ώρες οι εργάτες φαντάζονταν τη λύση του προβλήματος της εξέγερσης άπειρα μακρινή απ' ό,τι στην πραγματικότητα ήταν. Πιο σωστά πίστευαν πως βρίσκονταν ακόμη στην αρχή, ενώ το έργο τους στα εννέα δέκατα ήταν κιόλας τελειωμένο. Η επαναστατική πίεση πάνω στους στρατιώτες συμπίπτει με την επαναστατική κίνηση των στρατιωτών, που βγαίνουν στους δρόμους. Στο κύλισμα της μέρας, αυτοί οι δύο ορμητικοί χείμαρροι θα σμίξουν για να μουλιάσουν και να πάρουν μαζί τους πρώτα τη σκεπή της παλιάς οικοδομής, έπειτα τους τοίχους και αργότερα τα θεμέλια...».
(Από την «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης» του Λ. Τρότσκι)
Από την πρώτη διαδήλωση έως τη σύλληψη του τσάρου
9/2 (22)* Διαδήλωση στην Πετρούπολη για να τιμηθεί η αιματοβαμμένη Κυριακή της Επανάστασης του 1905.
18/2 (3/3)* Απεργία στο εργοστασιακό συγκρότημα Πουτίλοφ (κρατικός προμηθευτής σε πολεμικό, σιδηροδρομικό και άλλο υλικό).
23/2 (8/3)* Ρωσίδες και εργάτες διαδηλώνουν στους δρόμους της πρωτεύουσας στην επέτειο της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας. Συγκροτούνται έως το βράδυ μαχητικές πορείες με τη συμμετοχή 130.000 εργατών. Ηταν η αρχή της λαϊκής επανάστασης.
25/2 (10/3)* Γενική απεργία στην Πετρούπολη των 2,5 εκ. κατοίκων. Απεργοί καταστρέφουν αστυνομικά τμήματα, εργάτες καταλαμβάνουν εργοστάσια. Στο μεταλλουργικό συγκρότημα Πουτίλοφ (28.000 εργαζόμενοι) οργανώνεται επαναστατική επιτροπή για να διαφυλάξουν τις εγκαταστάσεις. Οι πρώτοι νεκροί μεταξύ διαδηλωτών από μοναρχικές-αστυνομικές επιθέσεις.
26/2 (11/3)* Με διαταγή του τσάρου στρατός και αστυνομία βάλλουν με τα όπλα κατά διαδηλωτών, που κατευθύνονται στο κέντρο της πρωτεύουσας. Εκατοντάδες νεκροί και τραυματίες. Στρατιωτικά τμήματα αρχίζουν να ενώνονται με τους διαδηλωτές, μην υπακούοντας σε διαταγές των αξιωματικών τους. Κατάσταση πολιορκίας.
27/2 (12/3)* Μέρα νίκης της Φεβρουαριανής Επανάστασης. Στο παλάτι της Ταυρίδας (έδρα της Δούμας) συνέρχεται το Σοβιέτ εργατών. Γρήγορα μετατρέπεται σε Σοβιέτ εργατών και στρατιωτών της Πετρούπολης. Το παράδειγμα ακολουθούν τις επόμενες μέρες οι άλλες περιοχές της Ρωσίας (το πρώτο δεκαήμερο εμφανίστηκαν Σοβιέτ σε 130 πόλεις). Σε άλλη αίθουσα του παλατιού μέλη της Δούμας δημιουργούν Προσωρινή Επιτροπή, με πρόσωπα από τα αστικά κόμματα (Καντέ, Οκτωβριστές) με στόχο τον έλεγχο της κατάστασης.
28/2 (13/3)* Μαζική ανταρσία στη Φρουρά της Πετρούπολης (460.000 συνολικά). Περίπου 130.000 στρατιώτες με τους εξεγερμένους. Συλλαμβάνονται και φυλακίζονται υπουργοί της τσαρικής κυβέρνησης.
2/3 (15/3)* Η τσαρική κυβέρνηση καταβάλλει ύστατη προσπάθεια για σωτηρία του καθεστώτος. Αναγκάζει τον Νικόλαο Β' να παραιτηθεί υπέρ του αδελφού του. Εκείνος δεν δέχεται. Συμφωνία μεταξύ της Επιτροπής της Δούμας και της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ Πετρούπολης (πρόεδρος ο μενσεβίκος βουλευτής της Δούμας Τσχέιτζε και αντιπρόεδρος ο εσέρος βουλευτής και κατοπινός πρωθυπουγός Κερένσκι) για τη δημιουργία Προσωρινής Κυβέρνησης από εκπροσώπους των φιλελεύθερων αστικών κομμάτων.
Σύμφωνα με τον Λένιν, η εξέλιξη αυτή συνιστούσε κλασικό παράδειγμα προδοσίας της επανάστασης.
4/3 (17/3)* Καταρρέει η 300ετής δυναστεία των Ρομανόφ και μαζί της το απολυταρχικό καθεστώς της αυτοκρατορικής Ρωσίας.
*Σύμφωνα με το παλαιό και σε παρένθεση με το νέο ημερολόγιο.
Μέλος του μητρώου
