Ξαναμοιράζεται η τράπουλα στη Λιβύη - Τι σηματοδοτεί η παραίτηση Σάρατζ

Σχεδόν πέντε χρόνια μετά τον διορισμό του ως επικεφαλής της αναγνωρισμένης από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με έδρα την Τρίπολη της Λιβύης και λιγότερο από έναν χρόνο μετά την υπογραφή του στο παράνομο μνημόνιο συνεργασίας με την Τουρκία που εξαφάνιζε την επήρεια ελληνικών νησιών, ο Φαγιέζ Αλ Σάρατζ ανακοίνωσε την πρόθεσή του να παραιτηθεί. 

Με ένα σύντομο τηλεοπτικό του μήνυμα στις 16 Σεπτεμβρίου, ο επικεφαλής της κυβέρνησης της Τρίπολης δήλωσε ότι είναι έτοιμος να αποχωρήσει από τα καθήκοντά του μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου και παρόλο που η ανακοίνωσή του Σάρατζ δεν προκάλεσε έκπληξη σε όσους παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στη Λιβύη, όλες οι άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενες πλευρές στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης, που διαρκεί ήδη εννέα χρόνια, ετοιμάζονται να ξαναμοιράσουν την τράπουλα.

Η Λιβύη, η χώρα με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Αφρική, έχει βυθιστεί στο χάος μετά την ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι το 2011. Διάφορες πολιτοφυλακές που είχαν συνασπιστεί εναντίον του Καντάφι κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, συγκρούστηκαν μεταξύ τους για τον έλεγχο των πλούσιων κοιτασμάτων και των βασικών λιμένων της χώρας. Αυτές οι διαφορετικές ένοπλες ομάδες, που περιλαμβάνουν από πρώην αξιωματικούς του Καντάφι, τοπικούς φυλάρχους, ακραίους ισλαμιστές, εγκληματικές οργανώσεις μέχρι και μισθοφόρους από γειτονικά αφρικανικά κράτη ελέγχουν πόλεις και ολόκληρες περιοχές. Το μεταβατικό κοινοβούλιο που εκλέχθηκε το 2012 δεν κατάφερε να επιφέρει σταθερότητα και οι γενικές εκλογές που έλαβαν χώρα τον Ιούνιο του 2014, αντί να ενώσουν τη Λιβύη, προκάλεσαν την κατάρρευσή της. Το νεοεκλεγμένο κοινοβούλιο μετέβη στην πόλη Τομπρούκ και έκτοτε η κατάτμηση των θεσμών αποτελεί τον κανόνα. Εκτός από δύο κυβερνήσεις, μία με έδρα την Τρίπολη με επικεφαλής τον Φαγιέζ Αλ Σάρατζ  και μια με έδρα τη Βεγγάζη η οποία ελέγχεται από τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, στη Λιβύη υπάρχουν δύο κεντρικές τράπεζες και δύο διαφορετικές δυνάμεις εσωτερικής ασφαλείας.

Ωστόσο οι δύο αυτές κυβερνήσεις όχι απλώς δεν μπορούν να επεκτείνουν την επιρροή τους, αλλά αντιμετωπίζουν τεράστια εσωτερικά προβλήματα. Με τις δύο συμφωνίες που υπέγραψε με την Άγκυρα το 2019, ο Σαράτζ έχει μετατραπεί σε πιόνι της Τουρκίας, ενώ η αποτυχία του Χαφτάρ να προελάσει προς την Τρίπολη τον περασμένο Ιούνιο έχει πλήξει ανεπανόρθωτα το γόητρό του στην ανατολική Λιβύη. Τις τελευταίες εβδομάδες χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν εναντίον και των δύο κυβερνήσεων. Τα κύρια αιτήματα των διαδηλωτών ήταν η διεξαγωγή εκλογών και ένα πακέτο κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, καθώς η έλλειψη φυσικού αερίου, τρεχούμενου νερού, τροφίμων και καυσίμων έχει προκαλέσει την οργή του πληθυσμού. Οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν στην Τρίπολη, τη Μισράτα και επεκτάθηκαν και στα ανατολικά και συγκεκριμένα στη Βεγγάζη όπου οι διαδηλωτές έβαλαν φωτιά στην έδρα της κυβέρνησης της ανατολικής Λιβύης. Ένοπλες δυνάμεις άνοιξαν πυρ κατά των διαδηλωτών και οι αρχές της Βεγγάζης τους κατηγόρησαν ως όργανα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Ωστόσο απέναντι στο κύμα οργής ο Αμπντουλάχ αλ-Θινί, πρωθυπουργός της μεταβατικής κυβέρνησης που ελέγχεται από τον στρατηγό Χάφταρ, υπέβαλε την παραίτησή του. 

Μια εξέλιξη που περιέπλεξε ακόμα περισσότερο την κατάσταση καθώς η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία προσπαθούν να συντονιστούν για να επιβάλλουν κυρώσεις κατά συγκεκριμένων εταιρειών και φυσικών προσώπων που παραβιάζουν το εμπάργκο όπλων, την ώρα που το Βερολίνο συνεργάζεται με τον ΟΕΗ για μια νέα διάσκεψη στη γερμανική πρωτεύουσα για την κατάπαυση του πυρός. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με πληροφορίες από κύκλους της ΕΕ, πρόκειται για τρεις εταιρείες από την Τουρκία, την Ιορδανία και το Καζακστάν, καθώς και δύο πρόσωπα από τη Λιβύη. Σε αυτό το πλαίσιο τόσο ο ΟΗΕ όσο και οι Βρυξέλλες προσπαθούν, το τελευταίο διάστημα, να προσεγγίσουν τον Αγκίλα Σάλεχ, τον πρόεδρο του Κοινοβουλίου που εξελέγη το 2014.  Σύμφωνα μάλιστα με δημοσιεύματα σε διεθνή μέσα ενημέρωσης, ο ίδιος ο Χαφτάρ φαίνεται πως αποφάσισε να δώσει πολιτικό έδαφος στον Αγκίλα Σάλεχ, στον οποίο ανήκει και η ενωτική πρωτοβουλία και ο οποίος τώρα ηγείται των πολιτικών συνομιλιών εκ μέρους του ανατολικού στρατοπέδου. Τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα στη Λιβύη, θα κληθούν να συμφωνήσουν σε μια νέα δομή προεδρικού συμβουλίου που θα ενώσει τις δύο διοικήσεις της χώρας και θα την οδηγήσει σε εκλογές.

Ωστόσο, παράλληλα με τις εξελίξεις στη Βεγγάζη, στη δυτική Λιβύη και συγκεκριμένα στην Τρίπολη ο Φαγέζ αλ Σάρατζ αποφασίζει να παίξει το τελευταίο του χαρτί «ξηλώνοντας» τον υπουργό Εσωτερικών, Φετχί Μπάσαγα, επειδή δε χειρίστηκε σωστά τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Ωστόσο, σύμφωνα με διεθνή δημοσιεύματα, ο πανίσχυρος Μπάσαγα, ο τουρκικής καταγωγής στρατιωτικός, που έμαθε για την καθαίρεσή του ευρισκόμενος σε επίσημη επίσκεψη στην Τουρκία, ετοιμαζόταν να ανατρέψει τον Σάρατζ με εντολή της Τουρκίας. Με ισχυρές έξωθεν πιέσεις ο Σαράτζ αναγκάστηκε να επαναφέρει τον Μπάσαγα στη θέση του υπουργού εσωτερικών της κυβέρνησης της Τρίπολης και από εκείνο το σημείο και μετά η ανακοίνωσή της παραίτησης του ήταν απλώς θέμα χρόνου. 

Με τις δύο κυβερνήσεις της Λιβύης να έχουν δηλώσει την πρόθεσή τους να παραιτηθούν την ώρα που ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η Γερμανία προετοιμάζουν νέους γύρους διαπραγματεύσεων για την ειρήνευση στην χώρα, τα ερωτήματα τόσο για τα πρόσωπα που θα διαδεχθούν τους επικεφαλής των δύο εκτελεστικών οργάνων, όσο και για τις συμφωνίες ανάμεσα σε Τρίπολη και Άγκυρα πληθαίνουν. 

«Εάν τελικά ο Σάρατζ παραιτηθεί, τότε η συνεργασία Τρίπολης - Άγκυρας περιπλέκεται. Η Τουρκία διαθέτει απλώς ένα κομμάτι χαρτί για μια συμφωνία με την Τρίπολη και αυτό το χαρτί έχει την υπογραφή του Σάρατζ» υποστηρίζει ο κύριος Τζαλέλ Χαρκάουι, ερευνητής στο Ινστιτούτο Clingendael στη Χάγη, που ειδικεύεται στα ζητήματα της Λιβύης. Σύμφωνα με τον ίδιον, «αν συνεχιστούν οι διαδηλώσεις στη Λιβύη, ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Σάρατζ δείχνει πρόθυμος να παραιτηθεί, τότε η Τουρκία καλύτερα να έχει ένα σχέδιο».

Αρκετοί αναλυτές που μελετούν τα γεγονότα στην βόρειο -αφρικανική χώρα εκφράζουν τις επιφυλάξεις τους για το εάν τελικά ο Σάρατζ παραδώσει την εξουσία ή εάν οι κινήσεις του αποτελούν έναν πολιτικό ελιγμό για να συνεχίσει να κινεί τα νήματα από το παρασκήνιο εν όψει των γενικών εκλογών και του δημοψηφίσματος που θα λάβουν χώρα σε περίπου 18 μήνες. «Θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Θα μπορούσε να είναι ένας ελιγμός για να ασκήσει πιέσεις σε χώρες όπως η Τουρκία, Γαλλία και οι ΗΠΑ» αναφέρει στο δίκτυο France24 ο Γουόλιντ Φάιρς, σύμβουλος του αμερικανικού Κογκρέσου σε θέματα τρομοκρατίας. 

Παρόμοια άποψη εκφράζει και η κυρία Άλισον Παρτζέτερ, ερευνήτρια στο King's College του Λονδίνου. Σύμφωνα με την ίδια, «είναι αλήθεια ότι ο Σάρατζ έχει αποδυναμωθεί σημαντικά μετά από τη διαμάχη του με τον Μπάσαγα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι έτοιμος να παραδώσει ακόμα την εξουσία». Η κυρία Παρτζέτερ υπογραμμίζει ότι η πιθανή παραίτηση Σάρατζ  θα δημιουργούσε ένα πολιτικό κενό στη δυτική Λιβύη και θα έθετε σε κίνδυνο τις σχέσεις Τρίπολης- Άγκυρας. «Παρόλο που η Άγκυρα έχει πολλούς άλλους εταίρους στη Λιβύη, συμπεριλαμβανομένου του Μπάσαγα, ο Σαράτζ είναι αυτός που, ως επικεφαλής ενός διεθνώς αναγνωρισμένου εκτελεστικού οργάνου, έχει δώσει στην Τουρκία την νομική κάλυψη για τις ενέργειές της στη Λιβύη και τη Μεσόγειο». 

Εκτός από το μνημόνιο Τρίπολης - Άγκυρας, η πιθανή παραίτηση του Σαράτζ εγείρει ερωτήματα και για τη γενικότερη οικονομική και στρατιωτική συνεργασία των δύο πλευρών. Στις 13 Αυγούστου 2020, η Τουρκία και η κυβέρνηση της Τρίπολης υπέγραψαν οικονομική συμφωνία για την επίλυση εκκρεμών ζητημάτων που προέκυψαν από συμβάσεις που είχαν συνάψει τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες από την εποχή του Καντάφι, ενώ το 2019 η Τουρκία έγινε η χώρα με τις μεγαλύτερες εξαγωγές προς τη Λιβύη, μετά την Κίνα, ξεπερνώντας ακόμα και την ΕΕ. Ωστόσο, η Λιβύη είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Από το 2010 έως το 2016, η Άγκυρα άνοιξε 26 πρεσβείες στην Αφρική και η παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη χρησιμεύει πλέον ως πλατφόρμα από την οποία η Άγκυρα μπορεί να προωθήσει τη συνεχιζόμενη προσπάθειά της να επεκτείνει το οικονομικό και πολιτικό της αποτύπωμα σε ολόκληρη την ήπειρο.

Οι ραγδαίες εξελίξεις στη Λιβύη έλαβαν χώρα την ώρα που Τούρκοι και Ρώσοι αξιωματούχοι συναντήθηκαν στην Άγκυρα για να συζητήσουν την κατάσταση που διαμορφώνεται.  «Ίσως η Τουρκία έχει ένα πολύ καλό σχέδιο», δήλωσε ο κ. Χαρκάουι."Ίσως έχει επεξεργαστεί κάθε λεπτομέρεια μαζί με τη Ρωσία και ξέρει ακριβώς τι να κάνει. Μια άλλη περίπτωση φυσικά είναι να χάνει πλήρως τον έλεγχο σε αυτό το εξαιρετικά περίπλοκο ζήτημα που ονομάζεται λυβική πολιτική πραγματικότητα».