Οταν το βιβλίο «συνάντησε» το iPad

Εντούτοις, παρά τη δημοτικότητα των e-books και συσκευών όπως το i-pad, φαίνεται πως οι περισσότεροι βιβλιόφιλοι εξακολουθούν να αντλούν μεγαλύτερη ευχαρίστηση από το ξεφύλλισμα ενός χάρτινου τόμου. Είναι δύσκολο να φανταστούμε έναν κόσμο, όπου τα παιδιά θα μεγαλώνουν χωρίς ποτέ να αγγίξουν ή να μυρίσουν ένα βιβλίο, στερημένα από τη μαγεία της τυχαίας ανακάλυψης, που προσφέρει σε έναν αναγνώστη η περιήγηση ανάμεσα στα ράφια ενός βιβλιοπωλείου ή μιας δημόσιας βιβλιοθήκης - εν αντιθέσει με τις «προτάσεις» των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων, βασισμένες αποκλειστικά σε στατιστικά στοιχεία και την καταγραφή της αγοραστικής συμπεριφοράς κάθε χρήστη. Οι απαισιόδοξοι προβλέπουν το τέλος της λογοτεχνίας, γεγονός που υποστηρίζεται και από τη μείωση του αναγνωστικού κοινού, τουλάχιστον στην Ευρώπη και την Αμερική. Οι αισιόδοξοι επιμένουν πως η παγκόσμια βιβλιοπαραγωγή αυξάνεται με ταχύτερους ρυθμούς από ποτέ άλλοτε, ανεξάρτητα από το αν οι διαθέσιμοι τίτλοι περνούν ή όχι από το τυπογραφείο.

Η τεχνολογία

Για πόσα χρόνια ακόμα θα συνεχίσει να υπάρχει το βιβλίο, όπως το ξέρουμε; Σχετίζεται η οικονομική κρίση με τα χαμηλό ποσοστό συστηματικών αναγνωστών στην Ελλάδα, όπου, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες, το 40% του πληθυσμού δεν διαβάζει ούτε ένα βιβλίο τον χρόνο; Κατά πόσο έχουν συμβάλει τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία στο κλείσιμο πολυάριθμων συμβατικών βιβλιοπωλείων τα τελευταία χρόνια; Πώς είναι δυνατόν να καλλιεργηθεί η φιλαναγνωσία στις νεότερες γενιές; Αυτά και άλλα ερωτήματα απασχόλησαν τους συμμετέχοντες στην ανοιχτή συζήτηση με θέμα «Από την Ιλιάδα στο iPad: Το μέλλον του βιβλίου και των αναγνωστών», που διοργανώθηκε τον μήνα που μας πέρασε από την Ελληνοαμερικανική Ενωση και το λονδρέζικο Institute of Ideas. Με αφορμή το κλείσιμο του βιβλιοπωλείου της Εστίας, τη διάδοση των ηλεκτρονικών βιβλίων και την αυξανόμενη αγοραστική δύναμη του Amazon, ο Μανώλης Ανδριωτάκης, δημοσιογράφος και συνιδρυτής της video πλατφόρμας Garage TV, η Αρετή Γεωργιλή, ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου Free Thinking Zone, ο Βαγγέλης Δαβιτίδης, ιδρυτής του περιοδικού «Υποβρύχιο», η Βρετανίδα κοινωνιολόγος και πολιτιστική αναλύτρια Tiffany Jenkins και ο συγγραφέας Αλέξης Σταμάτης κλήθηκαν να αναπτύξουν τις απόψεις τους και να διαφωνήσουν εποικοδομητικά, με την ενεργή συμμετοχή του κοινού.

Τον ρόλο της συντονίστριας είχε η Claire Fox, ιδρύτρια και διευθύντρια του Institute of Ideas, μια πρωτοβουλία για την προώθηση της ελεύθερης σκέψης και την ανταλλαγή ιδεών με έδρα το Λονδίνο, συγγραφέας και συμμετέχουσα στην εβδομαδιαία ραδιοφωνική εκπομπή του BBC4 «Moral Maze». Η «Κ» την συνάντησε στο περιθώριο της συνάντησης αυτής και είχε μια σύντομη συνομιλία μαζί της.

Η μείωση των συστηματικών αναγνωστών είχε αρχίσει να συντελείται πριν από την έλευση των συσκευών ηλεκτρονικής ανάγνωσης, είναι η θέση της κ. Fox, η οποία προειδοποιεί ενάντια στη «φετιχοποίηση της τεχνολογίας» και εκτιμά πως η αιτία του προβλήματος έγκειται στην απουσία του κατάλληλου «κλίματος» για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Μολονότι «σχεδόν κάθε πόλη της Βρετανίας πλέον έχει το δικό της λογοτεχνικό φεστιβάλ», οι προσκεκλημένοι επιλέγονται συχνότερα με κριτήριο την ικανότητά τους «να κάνουν δημόσιες σχέσεις» ή να ψυχαγωγούν το κοινό με τις πνευματώδεις ομιλίες τους. Και ενώ οι επίσημες εκδηλώσεις, οι συζητήσεις και οι παρουσιάσεις αυξάνονται, ξεχνάμε πώς «να αφοσιωνόμαστε ήσυχα σε ένα βιβλίο», συνεχίζει.

Παράλληλα, «πολλές από τις εκστρατείες για το βιβλίο δίνουν έμφαση στη χρησιμότητά του. Δεν μπορείς να αγαπήσεις το διάβασμα επειδή είναι χρήσιμο, ούτε επειδή στο επιβάλλουν». Ωστόσο, την ευθύνη για τη διαμόρφωση μιας κουλτούρας φιλαναγνωσίας δεν έχει το κράτος, αλλά τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και όλοι οι αναγνώστες, που μπορούν να επηρεάσουν τους γύρω τους, απλώς προτείνοντάς τους ένα καλό βιβλίο. Ουσιαστικά, αυτό που χρειάζεται είναι «να αρχίσουμε ξανά να πιστεύουμε στη δύναμη των βιβλίων, να συζητάμε γι' αυτά και να μη διστάζουμε να μοιραστούμε το πάθος μας», αναφέρει η διευθύντρια του Institute of Ideas. Τέλος, σημαντικό ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν «οι σοβαροί βιβλιοκριτικοί, που στις μέρες μας σπανίζουν».

Συγκεκριμένα είδη

Την άποψη πως «η παιδεία δεν ξεκινά από την εθνική πολιτική για το βιβλίο» συμμερίζεται η κ. Αρετή Γεωργιλή, ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου Free Thinking Zone, που, στο πλαίσιο των δράσεών του για τη διάδοση της φιλαναγνωσίας και την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου, συνεργάζεται και με το Institute of Ideas. Οπως μας υπενθύμισε σε μια κουβέντα που είχαμε μαζί της μετά το πάνελ, στην Ελλάδα «ο κόσμος δεν διάβαζε και πριν από την κρίση». Η κ. Γεωργιλή αναφέρεται σε στοιχεία τα οποία δείχνουν πως η παρούσα συγκυρία έχει ως συνέπεια την αύξηση των πωλήσεων συγκεκριμένων ειδών βιβλίων, όπως τα δοκίμια - ενδεχομένως επειδή οι αναγνώστες «προσπαθούν να κατανοήσουν τι φταίει και αναζητούν πιθανές λύσεις».

Παρότι αναγνωρίζει πως ακόμα και οι συστηματικοί αναγνώστες στην Ελλάδα πλέον επενδύουν λιγότερα χρήματα στην αγορά βιβλίων, θεωρεί πως το βιβλίο δεν είναι σε καμία περίπτωση υπό εξαφάνιση και ανατρέχει στη φράση του Stephen Fry: «Τα βιβλία δεν απειλούνται από το Kindle περισσότερο από όσο οι σκάλες απειλούνται από τα ασανσέρ».

www.kathimerini.gr