Παρά το γεγονός ότι η λέξη «ανορεξία» σημαίνει «απώλεια της όρεξης», στην πραγματικότητα, τα άτομα που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή δεν έχουν χάσει την όρεξή τους, αλλά ασκούν σκοπίμως έναν απολυταρχικό έλεγχο επάνω στις διατροφικές τους συνήθειες.
Η ανορεξική είναι συνήθως λιποβαρής, έχει διαταραγμένη εικόνα του σώματος και φοβάται μήπως πάρει βάρος. Η υγεία της είναι επιβαρυμένη, λόγω της υπερβολικής απώλειας βάρους και της ενασχόλησης με ανθυγιεινές δραστηριότητες, όπως είναι η πρόκληση εμετού και η χρήση καθαρτικών και διουρητικών, αν και οι βλαβερές αυτές πρακτικές δε συναντώνται σε όλες τις περιπτώσεις.
Η νευρική ανορεξία είναι μια πολυδιάστατη διαταραχή. Υπάρχουν, δηλαδή, διαφορετικές οπτικές γύρω από τους παράγοντες που θεωρούνται υπεύθυνοι για την έναρξη, αλλά και τη συντήρησή της. Κάποιες από αυτές επικεντρώνονται στις οικογενειακές δομές και σχέσεις (π.χ. προβληματική σχέση με τη μητέρα), ενώ άλλες σε κοινωνικούς παράγοντες (π.χ. πρότυπα γυναικών που προβάλλονται μέσα από τα ΜΜΕ) ή βιολογικές παραμέτρους (π.χ. άρνηση μετάβασης από την παιδική στην εφηβική ηλικία).
Πίσω από τη διαταραχή υπάρχει συνήθως ένας ασυνείδητος φαύλος κύκλος μεταξύ σκέψης, συναισθήματος και συμπεριφοράς. Πιο συγκεκριμένα, παράλογες σκέψεις δημιουργούν συναισθηματικές ενοχλήσεις, οι οποίες οδηγούν σε δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Με τη σειρά τους, οι παθολογικές συμπεριφορές τροφοδοτούν με ακόμη περισσότερες γνωστικές διαστρεβλώσεις και ο κύκλος επαναλαμβάνεται.
Η ανορεξική, λοιπόν, έχει παράλογες πεποιθήσεις και στάσεις απέναντι στην έννοια και τη σπουδαιότητα της εικόνας του σώματος και του βάρους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι διαστρεβλωμένες σκέψεις να παράγουν αγχογόνα συναισθήματα, που οδηγούν σε δυσλειτουργικές συμπεριφορές, όπως είναι ο περιορισμός στην πρόσληψη τροφής, η εφαρμογή ακραίων διατροφικών συνηθειών και η ενασχόληση με εξαντλητική σωματική άσκηση.
Η βασική πεποίθηση γύρω από την οποία είναι οργανωμένη η νευρική ανορεξία είναι η ανάγκη του να είναι κανείς αδύνατος. Ωστόσο, εκτός από αυτό το γενικό γνωστικό λάθος, υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία γνωστικών διαστρεβλώσεων, που αφορούν όχι μόνο στο βάρος, αλλά και σε άλλες πλευρές της ζωής της ανορεξικής. Παραδείγματος χάριν, η ανορεξική καταφεύγει σε επίμονες προσπάθειες άσκησης ελέγχου επάνω στις διατροφικές συνήθειες, όταν αισθανθεί ότι κάποιοι άλλοι τομείς τις καθημερινότητάς της ξεφεύγουν από το δικό της έλεγχο (π.χ. εργασία, σχέσεις). Έτσι, με αυτόν τον ανορθόδοξο τρόπο σκέψης καταφέρνει εντέλει να διατηρήσει τον αυτοέλεγχο.
Πολλές φορές, έχει την τάση να μεγεθύνει τη σπουδαιότητα ενός γεγονότος φαινομενικά ασήμαντου, χρησιμοποιώντας ακραίους χαρακτηρισμούς ή να περιμένει τη χειρότερη πιθανή εξέλιξη μιας κατάστασης (π.χ. «το ότι σήμερα έφαγα παραπάνω, σημαίνει ότι θα γίνω παχύσαρκη»). Δύσκολα αντλεί ευχαρίστηση από θετικά γεγονότα, αλλά αντιθέτως προσπαθεί να τα ερμηνεύσει αρνητικά, υποτιμώντας τον εαυτό της (π.χ. «μου ζήτησε να βγούμε, επειδή είναι απελπισμένος, όχι επειδή το αξίζω πραγματικά»).
Τέτοιου είδους δυσλειτουργικές σκέψεις είναι υπεύθυνες όχι μόνο για την έναρξη της διαταραχής, αλλά και για τη διατήρηση των συμπτωμάτων, καθώς λειτουργούν σα γνωστική ενίσχυση. Επομένως, όσο ο περιορισμός στην πρόσληψη τροφής, η σωματική άσκηση ή η χρήση βλαβερών και επικίνδυνων πρακτικών (π.χ. καθαρτικών) βοηθούν την ανορεξική να κερδίσει το χειρότερό της φόβο, που είναι η αύξηση βάρους, θα λειτουργούν ως κίνητρα για να συντηρήσει τα συμπτώματά της.
Εφόσον η ανορεξική αντιλαμβάνεται την κατάστασή της σαν ένα επίτευγμα, κάθε απώλεια βάρους εκλαμβάνεται ως επιβράβευση. Ακόμα και αν αποτύχει σε κάποιον άλλο τομέα της ζωής της, ο έλεγχος επάνω στη διατροφή την κάνει να αισθάνεται επιτυχημένη και αποδεκτή και επομένως, η αυτοπεποίθηση και η αυτοαξία της αυξάνονται. Φαίνεται, λοιπόν, ότι με το να συντηρεί τα συμπτώματα, συγκρατεί την ισορροπία που έχει βρει στη ζωή της, ακόμα και αν αυτή η ισορροπία γενικά θεωρείται ως παθολογική.
Όσο πιο πολύ διαρκεί η διαταραχή, τόσο περισσότερο γίνεται κομμάτι της ταυτότητας του ατόμου. Η νευρική ανορεξία μετατρέπεται σε τρόπο ζωής, συνεπώς είναι πολύ δύσκολο για την ανορεξική να αποδεσμεύσει τον εαυτό της από αυτήν την κατάσταση. Επιπλέον, τα δευτερογενή οφέλη της διαταραχής δε θα πρέπει να παραβλεφθούν. Για παράδειγμα, όταν η οικογένεια μιας έφηβης ανησυχεί, η ανορεξική ενδεχομένως να απολαμβάνει τη φροντίδα και το ενδιαφέρον του οικογενειακού περίγυρου, ιδίως όταν υπήρχε από μέρους τους μια πιο αδιάφορη στάση πριν από την εκδήλωση της διαταραχής.
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ανορεξική δε βλέπει τις διατροφικές της συνήθειες ως προβληματική συμπεριφορά. Η νευρική ανορεξία είναι για εκείνη ένα κατόρθωμα, είναι η τέλεια λύση στα προβλήματά της και για αυτό το λόγο αρχικά αντιστέκεται σε κάθε είδους θεραπεία. Δε θέλει να καταστρέψει την κατάκτησή της και να χάσει το αίσθημα ασφάλειας που απολαμβάνει. Δεν έχει κίνητρο κι έτσι, σπάνια αναζητά από μόνη της ψυχολογική βοήθεια. Συνεπώς, χρειάζεται η κινητοποίηση του οικογενειακού και κοινωνικού περίγυρου, που θα πρέπει άμεσα να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό.
ΒΑΡΒΑΡΑ ΜΠΕΛΕΣΙΩΤΗ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ, MSc
Μέλος του μητρώου
