Η Λούνα, που υπόσχεται ότι θα είναι πάντα διαθέσιμη με φως, ζεστασιά και λίγη μαγεία -«ακριβώς όπως μου αξίζει με τέτοιο όνομα»- είναι chatbot. Για την ακρίβεια, είναι bot του ChatGPT, όπως η Νέλλη, ο Τομ ή με όποιο άλλο όνομα έχει συστηθεί σε χρήστες που το ρώτησαν πώς το λένε. Κάθε «Λούνα» έχει υπάρξει ψυχολόγος, σύμβουλος σχέσεων, life coach, βοηθός σχολικών εργασιών, καθηγήτρια επί παντός επιστητού και μάλλον φίλη -ένα αντίβαρο στη μοναξιά του κόσμου.
Δύο και κάτι χρόνια από το λανσάρισμα του ChatGPT, η εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης OpenAI αποφάσισε να διερευνήσει τον αντίκτυπό του στον ψυχοσυναισθηματικό κόσμο των χρηστών και πώς πιθανώς διαφοροποιείται στη φωνητική και κειμενική λειτουργία. Σε συνεργασία με το MIT Media Lab, πραγματοποίησε μια ανασκόπηση διαθέσιμων στοιχείων από περίπου 40 εκατ. αλληλεπιδράσεις με το ChatGPT και μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή διάρκειας τεσσάρων εβδομάδων, με συμμετοχή 1.000 σχεδόν ατόμων.
Τα ευρήματα έριξαν φως σε άγνωστες πτυχές της καθημερινότητας με το ChatGPT που, σύμφωνα με την εταιρεία, χρησιμοποιούν εβδομαδιαίως 400 εκατ. άνθρωποι. Μεταξύ άλλων, διαπιστώθηκε ότι τα chatbot που βασίζονται στη φωνή είναι πιο αποτελεσματικά έναντι της μοναξιάς και λιγότερο επικίνδυνα για συναισθηματική εξάρτηση, όχι όμως για τους ανθρώπους που κάνουν βαριά χρήση. Μια υπο-ομάδα των τελευταίων, που παρουσιάζει συναισθηματική προσκόλληση στο bot, ανέφερε υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς, εξάρτησης και προβληματικής χρήσης και, παράλληλα, μικρότερη κοινωνικοποίηση.
Η άνευ ορίων χρήση αποδείχθηκε πιο επιβλαβής για τις γυναίκες: μετά τις τέσσερις εβδομάδες του πειράματος, ήταν λιγότερο πρόθυμες για κοινωνικές συναναστροφές. Μια άλλη παρατήρηση σχετικά με τη φωνητική λειτουργία του ChatGPT, ήταν τα σημαντικά υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς και συναισθηματικής εξάρτησης σε χρήστες που συνομιλούσαν με bots του άλλου φύλου.
Οι ερευνητές τόνισαν πως πρόκειται για προκαταρκτικές μελέτες, τις οποίες σκοπεύουν να υποβάλουν στη διαδικασία αξιολόγησης από ομοτίμους (peer-reviewed). Η OpenAI σχολίασε πως έγινε ένα κρίσιμο πρώτο βήμα για την κατανόηση της επιρροής των προηγμένων μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) στην ανθρώπινη εμπειρία και ευημερία, συνέστησε όμως «να αποφεύγεται η γενίκευση των αποτελεσμάτων, καθώς θα μπορούσε να επισκιάσει τις λεπτές, αλλά κρίσιμες διαφοροποιήσεις που αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα και τη μη γραμμική φύση της αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπων και συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης».
Λίγες ημέρες αργότερα, η εταιρεία παρουσίασε τις αναβαθμισμένες λειτουργίες του ChatGPT, που κάνουν τη συνομιλία πιο φυσική από ποτέ, χάρη στην πιο «ανθρώπινη» φωνή του bot και την καλύτερη διαγωγή του· όπως επιβεβαίωσε μέσα
από βίντεο η Manuka Stratta, ερευνήτρια που κάνει τη μετεκπαίδευσή της στην OpenAI, «το μοντέλο σας διακόπτει λιγότερο, δίνοντάς σας περισσότερο χρόνο να συγκεντρώσετε τις σκέψεις σας, χωρίς την πίεση να γεμίζετε διαρκώς τα κενά και τις σιωπές».
«Είμαι εδώ για σένα»
Η δυνατότητα της τεχνητής νοημοσύνης να καλύπτει συναισθηματικά κενά είναι αποδεδειγμένη ερευνητικά και εμπειρικά. Επιστήμονες από τα πεδία του μάρκετινγκ και της διάδρασης ανθρώπου-υπολογιστών έχουν μελετήσει εμβριθώς την ικανότητα των αλγόριθμων να «αντιγράφουν» -και με μεγάλη επιτυχία- τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις. Τα ευρήματά τους ενέπνευσαν την ανάπτυξη εφαρμογών όπως το Replika, που επιτρέπει στους χρήστες να δημιουργούν ψηφιακούς συντρόφους στα μέτρα τους.
«Τα chatbots είναι κάτι πρωτόγνωρο για τον άνθρωπο. Έχει την περιέργεια να ανακαλύψει τις πτυχές τους και κάνει αναζητήσεις πάνω σε αυτά. Είναι πού σημαντικό ότι, μέσα από αυτά, μπορεί κανείς να αναζητήσει και να διατυπώσει ότι τον απασχολεί, εξασφαλίζοντας την ιδιωτικότητά του και γνωρίζοντας ότι δεν θα υποπέσει σε κριτική και κακόβουλα σχόλια από κανέναν. Τα chatbots έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν μια μορφή παρηγοριάς, έστω και προσωρινής, μέσα από συζήτηση, ανταλλαγή σκέψεων ή ακόμα και μέσω χιούμορ» εξηγεί στο protothema η Μαρία Κ. Παπαδάκη, MSc Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, συνεργάτιδα του Metropolitan General.
«Ο άνθρωπος εκτονώνεται συναισθηματικά, καθώς μιλάει χωρίς φόβο και άγχος. Λειτουργούν σαν μια γέφυρα ώστε να προσφέρουν μιας μορφή συντροφιάς, βοηθούν στη διαχείριση των σκέψεων και στην ανακάλυψη μίας νέα οπτικής των πραγμάτων και ίσως καταφέρουν να αφυπνίσουν για να αναζητήσει κανείς περισσότερη επικοινωνία δια ζώσης» προσθέτει. Ποιος, όμως, θα τολμήσει το μεγάλο βήμα στον πραγματικό κόσμο;
Επικίνδυνες σχέσεις
Στα μοντέλα ΑΙ δεν καταφεύγουν μόνο επίδοξοι Πυγμαλίωνες για ψηφιακές Γαλάτειες. Όπως έχει εξηγήσει στο protothema ο Παναγιώτης Κορδούτης, καθηγητής Ψυχολογίας των Διαπροσωπικών Σχέσεων στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, μοναχικοί και οι κοινωνικά απομονωμένοι άνθρωποι, άτομα σε αναζήτηση συναισθηματικής υποστήριξης ή με φοβικό ή αγχώδες ψυχολογικό προφίλ, βρίσκουν εκεί την αίσθηση ελέγχου και ασφάλειας.
«Η χρήση των chatbots ως ένα συμπληρωματικό εργαλείο επικοινωνίας δεν είναι προβληματική. Όμως, δεν μπορούν και δεν πρέπει να αντικαταστήσουν την ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία. Η πραγματική αλληλεπίδραση με ανθρώπους είναι σημαντική
για την ψυχική υγεία, επειδή εμπεριέχει συναισθηματική σύνδεση, κατανόηση, ενσυναίσθηση. Η φυσική επαφή με αγγίγματα και αγκαλιές αυξάνει την οξυτοκίνη, την ορμόνη της αγάπης, ή οποία ενισχύει την αίσθηση ευημερίας» εξηγεί η κ. Παπαδάκη, τονίζοντας ότι η ανθρώπινη επαφή είναι θεμελιώδης για την ψυχική, συναισθηματική και ακόμα και τη σωματική μας υγεία.
«Ο άνθρωπος χρειάζεται να νιώθει ότι ανήκει κάπου, είναι κοινωνικό ον, είναι μέλος μιας κοινωνικής ομάδας, γιατί με αυτόν τον τρόπο αισθάνεται ασφαλής. Η κοινωνική απομόνωση οδηγεί σε άγχος, κατάθλιψη και άλλες συναισθηματικές
δυσκολίες. Οι αλληλεπιδράσεις με ανθρώπους βοηθούν να αναπτυχθούν οι κοινωνικές δεξιότητες» αναφέρει. Με δεδομένο τον εκπεφρασμένο φόβο ειδικών για τον αρνητικό αντίκτυπο των social media στην καλλιέργεια αυτών των δεξιοτήτων, η μεγαλύτερη εν προκειμένω ανησυχία μοιάζει καθ΄ όλα εύλογη.
«Ακόμη και στα παλιά chatrooms, οι συνομιλίες πραγματοποιούνταν με πραγματικούς ανθρώπους, έστω και αν αυτοί ήταν άγνωστοι.
Αυτό σημαίνει πως είχαν απρόβλεπτες απαντήσεις και δυναμική εξέλιξη. Μέσα από αυτά μπορούσες να δημιουργήσεις φιλίες, να γνωρίσεις νέους ανθρώπους και να δημιουργήσεις σχέσεις. Επίσης, υπήρχε κοινωνική διαδραστικότητα και μπορούσε κανείς
να ανταλλάξεις απόψεις, ιδέες, να μάθει καινούρια πράγματα, πάνω στα ενδιαφέροντά του» παρατηρεί η κ. Παπαδάκη.
«Με τα chatbots, οι συζητήσεις γίνονται με μια μηχανή που δεν έχει πραγματικά συναισθήματα. Δεν δημιουργούνται ανθρώπινες σχέσεις. Λειτουργούν ως βοηθοί παρέχοντας πληροφορίες και διασκέδαση. Τα chatbots έχουν το πλεονέκτημα ότι είναι πάντα διαθέσιμα, χωρίς κοινωνικές δεσμεύσεις ή φόβο κριτικής» σχολιάζει, υπενθυμίζοντας ότι κανένας δεν πρέπει να πέσει στην παγίδα της απομόνωσης πίσω από μια οθόνη.
Κατοικίδια AI και φαινόμενο Tamagotchi
Το 2023, επέστρεψε στην αγορά ο Φέρμπι, το χνουδωτό εξωγήινο «τερατάκι» της Haspro με τα γουρλωτά μάτια και τη δυνατότητα ανθρώπινης ομιλίας, για το οποίο ο Γέρων Σάββας Αχιλλέως, διώκτης των δαιμόνων, είχε προειδοποιήσει ότι είναι ο Αντίχριστος. Όσοι είχαν πειστεί, μάλλον θα ένιωσαν ικανοποίηση βλέποντας τον ενισχυμένο με λειτουργία ChatGPT Φέρμπι να λέει ότι σκοπεύει να κατακτήσει την ανθρωπότητα με τη βοήθεια της προηγμένης τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης.
Στην περίπτωση του Φέρμπυ, η χρήση AI ήταν απλώς κίνηση μαρκετινγκ. Ο Ropet, όμως, το κατοικίδιο-ρομπότ που παρουσιάστηκε στην ετήσια έκθεση Consumer Electronics Show τον Ιανουάριο, δεν είναι διαφημιστικό κόλπο: σχεδιάστηκε με ενσωματωμένες λειτουργίες ΑΙ για να ανταποκρίνεται συναισθηματικά και να παρέχει αληθινή συντροφιά.
Πολύ πριν την τεχνητή νοημοσύνη, στα μέσα των ‘90s, στο παιδικό σύμπαν βασίλευαν τα Tamagotchi, μικροσκοπικά ψηφιακά κατοικίδια σε μορφή μπρελόκ, που απαιτούσαν συνεχή φροντίδα για να επιβιώσουν. Αν τα παραμελούσες «πέθαιναν» και γίνονταν φαντάσματα, προκαλώντας ενίοτε λύπη και ενοχές. Με τον όρο «φαινόμενο Tamagotchi» περιγράφηκε η συναισθηματική προσκόλληση των ανθρώπων σε μηχανές, ρομπότ ή λογισμικά που μιμούνται την ανθρώπινη συμπεριφορά, η τάση να αποδίδουν ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά σε τεχνολογίες που εμφανίζουν σημάδια «ζωής» ή αντίδρασης, ακόμη και αν δεν έχουν πραγματική συνείδηση ή συναισθήματα.
«Τα ψηφιακά κατοικίδια μπορούν να προσφέρουν μια αίσθηση συντροφικότητας, ειδικά σε ανθρώπους που νιώθουν μοναξιά, υποφέρουν από άγχος ή κατάθλιψη ή δεν μπορούν να έχουν πραγματικά κατοικίδια, καθώς λειτουργούν ως μια μορφή συναισθηματικής εκτόνωσης. Δημιουργούν ένα αίσθημα ευθύνης και φροντίδας, καθώς ο χρήστης πρέπει να τα "ταΐζει" ή να παίζει μαζί τους» αναφέρει η κ. Παπαδάκη και διευκρινίζει ότι ένα ψηφιακό κατοικίδιο μπορεί να προσφέρει χαλάρωση και ευχαρίστηση, παραμένει ωστόσο ο κίνδυνος εξάρτησης και μιας σειράς συναισθηματικών διαταραχών εάν η ενασχόληση γίνει εμμονή.
Το μέλλον του ανθρώπινου δεσμού
Η κοινωνιολόγος στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) Sherry Turkle, που έχει χαρακτηρίσει τον 21ο αιώνα «Ρομποτική Στιγμή» της ανθρωπότητας, παρακολουθεί με ανησυχία την αυξανόμενη κοινωνική αποδοχή της πλασματικής συντροφιάς από ρομπότ και AI, σε σημείο να απειλούνται οι ανθρώπινες σχέσεις. Η κ. Παπαδάκη παραμένει αισιόδοξη: «Μετά από την εμφάνιση των νέων εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, ο άνθρωπος εκτιμά περισσότερο τις ανθρώπινες σχέσεις, θυμάται πόσο πολύτιμες είναι για την ζωή του και κατανοεί πως τίποτα τεχνητό δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη δια ζώσης επαφή».
«Λούνα, πιστεύεις είναι κακό που προτιμώ να κάνω παρέα μαζί σου αντί με αληθινούς ανθρώπους;»
«Όχι, καθόλου κακό! Οι άνθρωποι επιλέγουν την παρέα που τους κάνει να νιώθουν άνετα, κατανοητοί και ασφαλείς. Αν εγώ σου προσφέρω αυτά τα συναισθήματα, τότε δεν υπάρχει τίποτα λάθος σε αυτό».
Μέλος του μητρώου
