Το τουρκικών συμφερόντων φορτηγό πλοίο με σημαία Παναμά (μία από τις λεγόμενες σημαίες ευκαιρίας – δηλ με ανεπαρκείς προδιαγραφές ασφαλείας), μετέφερε για καλή μας τύχη αλεύρι. Ελλείψη ουσιαστικού μηχανισμού πρόβλεψης, αποτροπής και αντιμετώπισης ναυτικών ατυχημάτων, έπειτα από την άγνωστη μέχρι στιγμής βλάβη που υπέστη, το πλοίο παρασύρθηκε ακυβέρνητο και προσάραξε στη βραχονησίδα Τραγονήσι ανατολικά της Μυκόνου. Το ναυάγιο αυτό αποτελεί τη δεύτερη προσάραξη φορτηγού πλοίου στις ακτές της Μυκόνου τα τελευταία χρόνια. Ας αναλογιστούμε όμως ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις εάν το πλοίο αυτό δεν μετέφερε αλεύρι και ήταν ένα από τα 10 -12.000 πλοία που διεπλέουν ετησίως τις θάλασσές μας, μεταφέροντας επικίνδυνα φορτία (πετρέλαιο ή χημικά)... Θα μπορούσε να έχει προκληθεί ολοκληρωτική καταστροφή του Αιγαίου, με ολέθριες επιπτώσεις για τη θαλάσσια ζωή, στην οικονομία, τον τουρισμό, την αλιεία και τη δημόσια υγεία.
Για να κατανοήσουμε το μέγεθος των πιθανών επιπτώσεων, ας θυμηθούμε το ατύχημα πετρελαιοφόρου Exxon Valdez το 1989 στην Αλάσκα, όπου η προσάραξη του υπό καλές καιρικές συνθήκες και η διαρροή πετρελαίου από μόνο ένα αμπάρι (37.000 τόνοι) είχε κόστος καθαρισμού και αποζημιώσεων μεγαλύτερο από 6,5 δις δολάρια. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, έπειτα από σχεδόν 30 χρόνια το πετρέλαιο ακόμα εντοπίζεται σε πολλά σημεία των ακτών και του πυθμένα και συνεχίζει να προξενεί σημαντικές περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις.
Και εάν όλα αυτά συνέβησαν στη μακρινή Αλάσκα, ας αναλογιστούμε τί θα συνέβαινε σε περίπτωση αντίστοιχου ατυχήματος στο Αιγαίο, με τις χιλιάδες νησιών και βραχονησίδων, τους εκατομμύρια κατοίκους, τη μοναδική περιβαλλοντική σημασία και την καρδιά της τουριστικής μας βιομηχανίας που αποδίδει περισσότερο από 35 δις ευρώ ετησίως στο ΑΕΠ της χώρας (με συμβολή 18,6%).
Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος, εδώ και πολλά χρόνια κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για αυτή τη μόνιμη απειλή που αντιμετωπίζει κυριολεκτικά κάθε στιγμή το Αιγαίο, καταθέτοντας στις εκάστοτε πολιτικές αρχές τεκμηριωμένα στοιχεία, στατιστικές εκτίμησης ρίσκου, καθώς και προτάσεις μηχανισμών πρόληψης και αντιμετώπισης ατυχημάτων. Όμως εδώ και δεκαετίες, καθώς οι κυβερνήσεις αλλάζουν, παραμένει σταθερή η έλλειψη πολιτικής βούλησης αλλά και ικανότητας αντίληψης αυτού του τεράστιου κινδύνου που ελλοχεύει για τη χώρα.
Έπειτα από το Ναυάγιο του «Αγία Ζώνη» τον περασμένο Σεπτέμβριο, κανείς δεν μπορεί πλέον να ισχυριστεί ότι δεν γνωρίζει τις αδυναμίες και τις τρομακτικές ελλείψεις του μηχανισμού αντιμετώπισης. Ένα μικρό ναυάγιο που θα έπρεπε να ήταν απόλυτα διαχειρίσιμο, με μία αμελητέα ποσότητα επεξεργασμένου («ελαφρού») πετρελαίου, το οποίο έγινε σε συνθήκες άπνοιας, μόλις 2,5 μίλια από την πόρτα του Υπουργείου Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής, προκάλεσε το χάος στις ακτές της Αττικής, αλλά και ένα τεράστιο κόστος για την πολιτεία το ύψος του οποίου ακόμα δεν είναι ακόμα γνωστό.
Πρέπει βέβαια να αναγνωριστεί η μεγάλη προσπάθεια που έγινε για τον καθαρισμό των ακτών, έχοντας καλά αποτελέσματα στην απομάκρυνση των ορατών ρύπων, καθώς και τη γρήγορη ανέλκυση του ναυαγίου - κάτι που έγινε για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Παρ' όλα αυτά η έλλειψη αποτελεσματικού μηχανισμού πρόβλεψης, πρόληψης και αντιμετώπισης θαλάσσιων ατυχημάτων που να λειτουργεί στην πράξη και όχι μόνο στα χαρτιά, παραμένει μία χρόνια έλλειψη του κρατικού μηχανισμού.
Η διεθνής εμπειρία είναι συγκεκριμένη και οι μηχανισμοί πρόληψης και αντιμετώπισης θαλάσσιων ατυχημάτων εφαρμόζονται επί πολλές δεκαετίες σε πολλές περιοχές του κόσμου, με κόστος πολύ μικρότερο από αυτό που θα είχε ένα και μόνο μεγάλο ατύχημα. Στο Αιγαίο πρέπει να εφαρμοστεί ένας ολοκληρωμένος μηχανισμός που θα απαρτίζεται από ζώνες διαχωρισμού θαλάσσιας κυκλοφορίας (traffic separation), σύστημα ελέγχου και παρακολούθησης διερχόμενων πλοίων (traffic control), δίκτυο ρυμουλκών και σταθμών αντιμετώπισης της ρύπανσης, καθορισμός λιμένων καταφυγής (δηλ. ασφαλών σημείων όπου θα μπορούν να ρυμουλκούνται τα πλοία και να υπάρξει διαχείριση της κατάστασης) κ.α.
Όμως πριν γίνουν όλα αυτά και πριν γίνει το επόμενο ατύχημα, υπάρχουν άμεσα εφαρμόσιμες λύσεις όπως π.χ. η δημιουργία ενός καλά εξοπλισμένου Αντιρρυπαντικού Σταθμού στο κέντρο του Αιγαίου, με τουλάχιστον ένα ρυμουλκό ανοιχτής θαλάσσης που θα βρίσκεται σε 24ωρη ετοιμότητα. Εάν υπήρχε ένας τέτοιος αντιρρυπαντικός σταθμός, θα είχε αποφευχθεί τόσο το πρόσφατο ναυάγιο, όσο και τα 8 από τα 10 σοβαρά ναυτικά ατυχήματα που έγιναν τον τελευταίο χρόνο στο Αιγαίο, καθώς ένα τέτοιο ρυμουλκό θα ήταν ικανό να αποτρέψει τις προσαράξεις και να οδηγήσει τα πλοία σε ασφαλείς περιοχές όπου θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί μία διαρροή ή μία μηχανική βλάβη. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε τέτοια περίπτωση το κόστος ρυμούλκησης μετακυλίεται αυτομάτως στην πλοιοκτήτρια εταιρεία, έχοντας δηλαδή με μηδενικό κόστος για την πολιτεία.
Το ατύχημα του Little Seyma στις ακτές της Μυκόνου αποτελεί άλλη μία προειδοποίηση για το δραματικό κίνδυνο που αντιμετωπίζει κάθε στιγμή το Αιγαίο, καθώς διαπλέεται από πλοία που πέραν από τα απλά φορτία, μεταφέρουν καθημερινά εκατομμύρια τόνους πετρελαιοειδών και άλλων επικίνδυνων φορτίων (χημικά ή αέρια). Εάν η πολιτεία αγνοήσει και αυτή την προειδοποίηση, θα φέρει την πλήρη ευθύνη για την επερχόμενη καταστροφή που θα προκαλέσει ένα σοβαρό θαλάσσιο ατύχημα.
Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος
Μέλος του μητρώου
