Το πρόγραμμα και τους στόχους της σημαντικής ωκεανογραφικής αποστολής του ερευνητικού σκάφους των ΗΠΑ «Joides Resolution», το οποίο θα πραγματοποιήσει από τα μέσα Δεκεμβρίου 2022 έως τα μέσα Φεβρουαρίου 2023 θαλάσσιες γεωτρήσεις γύρω από τη Σαντορίνη, παρουσίασαν ξένοι και Έλληνες επιστήμονες σε χθεσινή «υβριδική» εκδήλωση του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ.
Στόχος των γεωτρήσεων είναι η ανακατασκευή της γεωλογικής ιστορίας του ηφαιστειακού συγκροτήματος των Χριστιανών, της Σαντορίνης και του Κολούμπου, συλλέγοντας πυρήνες ιζημάτων μέσα από τα ιζήματα και τα ηφαιστειακά στρώματα του πυθμένα της θάλασσας. Η αποστολή «IODP expedition 398» είναι μέρος του Διεθνούς Προγράμματος Εξερεύνησης των Ωκεανών.
Σχεδιάζεται να γίνουν γεωτρήσεις σε έξι βασικά σημεία (έχουν προσδιοριστεί και 12 εναλλακτικά), σε βάθη νερού 300 έως 700 μέτρων και σε βάθος 230 έως 860 μέτρων κάτω από τον βυθό. Το πλοίο θα ξεκινήσει από την Ισπανία, θα μελετήσει τα ηφαίστεια πέριξ της Σαντορίνης και θα καταλήξει στην Κρήτη. Θα επιβαίνουν 28 επιστήμονες από εννέα χώρες, καθώς επίσης πολλοί τεχνικοί και μηχανικοί. Στη διεθνή ωκεανογραφική αποστολή από ελληνικής πλευράς θα συμμετέχουν τρεις γυναίκες-επιστήμονες: Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Παρασκευή Νομικού (Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος ΕΚΠΑ), η δρ. Όλγα Κουκουσιούρα (Τμήμα Γεωλογίας ΑΠΘ) και η ερευνήτρια Παρασκευή Πολυμενάκου (Ινστιτούτο ΙΘΑΒΒΥΚ του ΕΛΚΕΘΕ).
Σύμφωνα με την κ. Νομικού, «η δομή της ενεργής τεκτονικής ζώνης Χριστιανά-Σαντορίνη-Κολούμπο διατρέχει τα νησιά Σαντορίνη-Αμοργός σε μήκος άνω των 140 χιλιομέτρων και περιλαμβάνει τα ηφαιστειακά κέντρα Χριστιανά, Σαντορίνη και Κολούμπο, τα οποία αποτελούν ιδανικά φυσικά εργαστήρια για τη μελέτη της αλληλεπίδρασης της ηφαιστειότητας και της τεκτονικής.
Τα ηφαίστεια αυτά βρίσκονται μέσα σε μια θαλάσσια λεκάνη μήκους 100 χλμ., όπου έχουν συσσωρευθεί λάσπη και ηφαιστειακά υλικά εδώ και περίπου τέσσερα εκατομμύρια χρόνια, κάτι που παρέχει ένα πλούσιο αρχείο της ιστορίας των ηφαιστείων αυτών.
Η καταγραφή των εκρηκτικών εκρήξεων στο παρελθόν παρέχει πληροφορίες για τη συχνότητα, τα μεγέθη και τις εντάσεις τους, καθώς και για τη θαλάσσια γεωλογία. Επίσης, περιλαμβάνει μια σειρά από ενεργά ρήγματα που έχουν δώσει μεγάλους σεισμούς, όπως τον μέγιστο σεισμό 7,5 Ρίχτερ του 1956 στην Αμοργό. Η ερευνητική ομάδα, μελετώντας τα γεωφυσικά δεδομένα που είχε, επέλεξε τις κατάλληλες θέσεις των ερευνητικών γεωτρήσεων και όταν στη συνέχεια θα αναλυθούν οι πυρήνες που θα συλλεχθούν, θα κατανοηθεί ο ηφαιστειακός κίνδυνος της περιοχής. Η νέα αποστολή Exp. 398 θα επεκτείνει αυτές τις ποσοτικές πληροφορίες για όλη την περιοχή του Ελληνικού ηφαιστειακού τόξου».
Τη σημασία της αποστολής -καθώς και της ελληνικής συμβολής σε αυτήν – για τη συλλογή περισσότερων και ζωτικών στοιχείων για τα ηφαίστεια της περιοχής τόνισαν στους χαιρετισμούς τους η πρόεδρος του Τμήματος Γεωλογίας του ΕΚΠΑ καθηγήτρια Ασημίνα Αντωναράκου, ο ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας του ΕΚΠΑ Δημήτρης Παπανικολάου (εκ των πρωτεργατών της υλοποίησης της αποστολής εδώ και χρόνια) και ο πρόεδρος της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας Αθανάσιος Γκανάς. Η κ. Νομικού υπογράμμισε ότι στη διάρκεια της αποστολής θα υπάρχει απόλυτη διαφάνεια και έγκαιρη ενημέρωση για τα ευρήματα, καθώς θα συντάσσονται ημερήσιες αναφορές για τις ελληνικές αρχές και το κοινό.
Ο επικεφαλής καθηγητής ηφαιστειολογίας Τιμ Ντρούιτ του γαλλικού Πανεπιστημίου Clermont-Auvergne τόνισε ότι υπάρχουν περισσότερα από 1.000 πιθανά ενεργά ηφαίστεια στον κόσμο και 800 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε ακτίνα 100 χλμ. από ένα ενεργό ηφαίστειο.
«Γι’ αυτό το λόγο», όπως είπε, «είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τι ενεργοποιεί ένα ηφαίστειο και τι μπορούμε να μάθουμε από τη συμπεριφορά τους στο παρελθόν, καθώς και τις πιθανές απειλές μιας ενδεχόμενης έκρηξης στο μέλλον». Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα βίαιης ηφαιστειακής έκρηξης ανέφερε την έκρηξη στα νησιά Τόνγκα τον περασμένο Ιανουάριο, μια από τις πιο βίαιες που έχουν ποτέ καταγραφεί, όπου το ηφαιστειακό νέφος έφτασε σε ύψος 35 χλμ. στην ατμόσφαιρα, ενώ οι παλμοί των κυμάτων που καταγράφηκαν, φάνηκαν να κάνουν επαναλαμβανόμενους κύκλους γύρω από την Γη. «Οι ηφαιστειολόγοι συνειδητοποίησαν πως υπάρχουν ακόμη πολλά που δεν κατανοούμε για αυτού του είδους τις εκρήξεις», ανέφερε.
Ο Ντρούιτ επεσήμανε ότι «η Σαντορίνη είναι ένα από τα πιο εκρηκτικά ηφαίστεια στον κόσμο. Κάθε ένα από τα στρώματα που φαίνονται στα πρανή της καλντέρας, σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια μιας προηγούμενης έκρηξης του ηφαιστείου, κάποιες από τις οποίες υπήρξαν ιδιαίτερα βίαιες.
Η ηφαιστειακή ιστορία της Σαντορίνης, όπως έχει καταγραφεί στα πετρώματά της στην ξηρά, έχει μελετηθεί με μεγάλη λεπτομέρεια από τους επιστήμονες. Ωστόσο, αυτό το αρχείο είναι ελλιπές και είναι καιρός να προχωρήσουμε στον θαλάσσιο χώρο, όπου η διατήρηση του ηφαιστειακού αρχείου είναι πιθανό να είναι πολύ πιο πλήρης. Θα μας επιτρέψει επίσης να ερμηνεύσουμε ηφαιστειακά γεγονότα ηλικίας έως και εκατομμυρίων ετών πριν. Και ας μην ξεχνάμε το εξής: η διερεύνηση του παρελθόντος της ηφαιστειακής δραστηριότητας μας παρέχει πληροφορία σχετικά με το τι μπορούμε να περιμένουμε σε μια ενδεχόμενη μελλοντική δραστηριότητα».
Για το άλλο κοντινό υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο, είπε ότι «αποτελεί σίγουρα μια μεγάλη απειλή για τη Σαντορίνη στο μέλλον και πρέπει να καταλάβουμε πολύ περισσότερα για την ιστορία των εκρήξεών του».
Δύο γεωτρήσεις μέσα στην καλντέρα
Η αποστολή θα κάνει γεώτρηση σε δύο τοποθεσίες μέσα στην καλντέρα της Σαντορίνης. Ο Ντρούιτ ανέφερε ότι «η γεώτρηση στην καλντέρα θα γίνει κάτω από ειδικές συνθήκες, ώστε οι βιολόγοι να μπορούν να πάρουν δείγματα και να χαρακτηρίσουν τυχόν μικρόβια που ζουν στα πετρώματα βαθιά μέσα στην καλντέρα. Γνωρίζουμε ήδη ότι υπάρχουν μικροβιακές αποικίες στο δάπεδο της καλντέρας και θα είμαστε σε θέση να μελετήσουμε τι συμβαίνει με αυτές τις μορφές ζωής, καθώς θάβονται από επαναλαμβανόμενες ηφαιστειακές εκρήξεις σε βάθος έως και 360 μέτρων κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας».
Υπογράμμισε ακόμη ότι «φυσικά θα δημοσιεύσουμε τα αποτελέσματά μας, τα οποία θα είναι προσβάσιμα από τους επιστήμονες, το κοινό και τις αρχές. Δεν θα ασχοληθούμε, όμως, με αρχαιολογικά ζητήματα, ούτε θα κάνουμε εργασίες που έχουν εμπορικές εφαρμογές και ούτε θα ψάξουμε για υδρογονάνθρακες. Δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας για το εάν η γεώτρηση μπορεί να προκαλέσει έκρηξη, καθώς το μάγμα κάτω από την καλντέρα είναι πολύ βαθύτερο από ό,τι τρυπάμε. Επιπλέον, η τρύπα του τρυπανιού είναι πολύ στενή, οπότε δεν θα μπορούσε να προκαλέσει σεισμό. Επιπλέον, τα σχέδιά μας έχουν ελεγχθεί αυστηρά από εμπειρογνώμονες ασφαλείας του IODP με πολύ μεγάλη εμπειρία σε αυτά τα θέματα».
Σύμφωνα με τη δρ Κάρολ Κότεριλ του Γεωπαρατηρητηρίου Lamont-Dohert του αμερικανικού Πανεπιστημίου Κολούμπια, υπεύθυνη για την προβολή στο IODP, η αποστολή έχει τεράστιες δυνατότητες προβολής, καθώς η Σαντορίνη είναι εμβληματικός χώρος τόσο για την ηφαιστειολογία όσο και για την αρχαιολογία, προσελκύοντας εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο. Θα υπάρχουν δύο υπεύθυνοι προβολής της αποστολής: ένας επί του σκάφους και ένας στην ξηρά. Οι δράσεις δημοσιότητας σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιστολόγια και ιστότοπους, εθνικής και διεθνούς εμβέλειας θα είναι συνεχείς κατά τη διάρκεια της αποστολής.
Ο δρ Στέφεν Κούτεροφ του γερμανικού Κέντρου Ωκεανογραφικής Έρευνας Helmholz GEOMAR ανέφερε ότι το πλοίο θαλάσσιων ερευνητικών γεωτρήσεων JOIDES Resolution ή «JR» έχει μήκος 143 και πλάτος 21 μέτρων, ενώ ο γερανός του ύψους 62 μέτρων, όπου γίνεται η γεώτρηση, αποτελεί το υψηλότερο σημείο του πλοίου. Με τον γερανό του, το JR μπορεί να κάνει γεωτρήσεις έως και 2 χλμ κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας μέσα σε ωκεανούς βάθους έως και 6 χλμ. Ο ίδιος και ο Τόμας Ρόνγκε του αμερικανικού Πανεπιστημίου Α & Μ του Τέξας διαβεβαίωσαν ότι κατά τις γεωτρήσεις στο Αιγαίο θα ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και της θαλάσσιας ζωής.
Από 21 έως 25 Νοεμβρίου (ώρες 09:00 – 17:00) λειτουργεί η περιοδική έκθεση «Αναζητώντας τα μυστικά της Γης» στο Μουσείο Παλαιοντολογίας του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ στην Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου. Είναι μια εκπαιδευτική διαδραστική έκθεση για όλες τις ηλικίες, που δείχνει πώς οι θαλάσσιες ερευνητικές γεωτρήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επίλυση των γεωλογικών μυστηρίων της Γης. Η έκθεση, η οποία παρουσιάστηκε αρχικά στη Σαντορίνη, θα περιλαμβάνει πληροφορίες ειδικότερα για την αποστολή πέριξ του νησιού αυτόν το χειμώνα.
Μέλος του μητρώου
