Αμοργός, το νησί του απέραντου γαλάζιου, ένας μικρός αλλά επιβλητικός τόπος μέσα στην άγρια ομορφιά του με αρχαία ιστορία. Λέγεται, πως πήρε το όνομά της από το φυτό αμοργίς, ένα είδος λιναριού από το οποίο φτιάχνονταν οι «άλικοι αμοργίδες», αραχνοΰφαντοι αμοργιανοί χιτώνες γνωστοί από την αρχαιότητα. Εδώ, βρίσκουμε την περίφημη τοπική φάβα, τη ψημένη ρακί, το παραδοσιακό παστέλι, μεγάλη παράδοση στην κτηνοτροφία αλλά και τη μελισσοκομία και έναν πραγματικό βοτανικό παράδεισο με θαυμάσια βιοποικιλότητα, καθώς παρά το μικρό μέγεθος του, συναντάμε 10 ενδημικά είδη.
Ο Βαγγέλης Βασσάλος, σήμερα, ολιστικός φυσιοθεραπευτής με ειδίκευση στην παραδοσιακή κινέζικη κινέζικη ιατρική και φυτοθεραπεία, μεγάλωσε εδώ μέχρι τα εφηβικά του χρόνια. Ως παιδί μυήθηκε στα βασικά, καθώς έζησε σε μια εποχή όπου ο κόσμος χρησιμοποιούσε τα φυτά σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας του. Για τροφή, για οικιακή αλλά κυρίως φαρμακευτική χρήση, όπως μας εξιστορεί.
Θυμάται τη θεία του, μαία και πρακτική γιατρός της Αμοργού και των γειτονικών νησιών, να γιατροπορεύει τα εγκαύματά του, όταν παίζοντας έπεσε στο καζάνι με το καυτό νερό. Η αγωγή περιελάμβανε κεραλοιφές και έλαια με βάση βότανα όπως η καλέντουλα. Σπουδαίο ρόλο έπαιζε στη θεραπεία, φυσικά, το βαλσαμόλαδο και το σχινόλαδο, που ήταν ακόμη πιο διαδεδομένο στο νησί για τη θεραπεία εγκαυμάτων. Μεταποιώντας τους καρπούς του σχίνου (συγγενικό με το γνωστό μαστιχόδεντρο της Χίου) παρήγαγαν λάδι ή αλοιφή για επουλωτικούς σκοπούς. Τέλος, στο μείγμα χρησιμοποιήθηκε και ρίζα από ασφόδελο, οι κόνδυλοι του οποίου μοιάζουν με μικρά καρότα, που παλιότερα ήταν εδώδιμα ή γίνονταν αλεύρι.
Ο Βαγγέλης μας εξηγεί πως αυτό το μικρής έκτασης νησί έχει 800 είδη φυτών. Πολλοί είναι οι παράγοντες που δημιουργούν αυτήν την ποικιλία, την ποσότητα και κυρίως την ποιότητά τους. Η γεωγραφία, η γεωλογία και ο γεωμαγνητισμός συνθέτουν ένα μοναδικό μικροκλίμα που τα ευνοεί και οι δυσμενείς συνθήκες κάνουν τα φυτά πιο δυνατά και ανθεκτικά. Όπως, επίσης, και η σπουδαία γεωμορφολογία του με βουνά, χαράδρες, λόφους και κοιλάδες. Η δίψα των φυτών για επιβίωση και ζωή είναι τέτοια που οικογένειες από ετερόκλητα είδη φυτρώνουν σε κάθετα ασβεστολιθικά βράχια γρανίτη. Στο νησί συναντάμε μεγάλες ποσότητες από άγρια ρίγανη, φασκόμηλο, θυμάρι και θρούμπι, για να αναφέρουμε μόνο κάποια από τα γνωστά αρωματικά φυτά.
Στο νησί συναντάμε φυσικά και πιο ιδιαίτερα βότανα, όπως τα 6 είδη ελίχρυσου, με το ενδημικό Ηelichrysum amorginum, για το οποίο σήμερα γίνονται απόπειρες καλλιέργειας. Τα 2 από αυτά τα βρίσκουμε πάντα σε απόκρυμνους βράχους που απαιτούν μια σχετική αναρρίχηση. Ενώ το ενδημικό τοπικό είδος με τα λευκά άνθη, που προστατεύεται ως είδος υπό εξαφάνιση, το συναντάμε μόνο στη Μονή της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας, αποτελώντας το μοναδικό σημείο που επέλεξε να φύεται το συγκεκριμένο βότανο, από ολόκληρο τον κόσμο. Ένα βότανο με εξαιρετικές αντιφλεγμονώδεις και ηρεμιστικές ιδιότητες, έντονα καταπραϋντικό και αναζωογονητικό της κυτταρικής λειτουργίας.
Ο Βαγγέλης, έχοντας ζήσει στην Ελλάδα και το εξωτερικό επέστρεψε μόνιμα, μετά από χρόνια, στην Αιγιάλη της Αμοργού, καθώς παντα η σκέψη κ η έμπνευση του ήταν το νησί και το κάλεσμα της φύσης. Στο θεραπευτικό πλαίσιο στο οποίο δραστηριοποιείται, θέλησε να εντάξει και τη φυτοθεραπεία, βασιζόμενος στην εθνοβοτανολογία του νησιού. Έτσι, δημιούργησε το «Iama Herbs and Treatments», έναν επισκέψιμο χώρο που περιλαμβάνει εργαστήριο επεξεργασίας αρωματικών βοτάνων, χώρο έκθεσης και θεραπευτήριο.
Ένα από τα βότανα που επιθυμεί να φέρουμε στο προσκήνιο και έχει μεγάλους πληθυσμούς στην Αιγιάλη, είναι η αρτεμίσια και συγκεκριμένα η Artemisia arborescens. Επιδρά στη ρύθμιση του διαβήτη, όπως και σε δύσκολες αλλεργίες. Χρησιμοποιείται, επίσης, τοπικά για μώλωπες, είτε ως αιθέριο έλαιο είτε ως κομπρέσα με τα πολτοποιημένα φύλλα του φυτού. Αντιφλεγμονώδες, βακτηριοστατικό και μικροβιοκτόνο, σημαντικό για την καταπολέμηση των παράσιτων του εντέρου, σε ανθρώπους και ζώα. Η Artemisia vulgaris χρησιμοποιείται και στην κινέζικη ιατρική, καθώς το φυτό θεωρείται πως παράγει θερμική ενέργεια αντίστοιχη με αυτή του ηλίου. Έτσι, παράγεται η γνωστή μόκσα που χρησιμοποιείται σε θεραπείες μασάζ. H Artemisia annua, αυτοφυές της Αφρικής, αποτελεί το βασιλικό φάρμακο κατα της ελονοσίας παγκοσμίως.
H Artemisia absinthium ή κοινώς αψιθιά είναι ίσως η πιο γνωστή για το λικέρ αψέντι, λόγω της ευρύας χρήσης της σε περασμένους αιώνες από ποιητές και άλλους καλλιτέχνες. Ένα ιδιαίτερο είδος της οικογένειας με ήπιες ψυχότροπες ιδιότητες, που επιδρά στο νευρικό σύστημα και τη φυσιολογία. Η δοσολογία σε αυτήν την περίπτωση, όπως ισχύει και για κάθε βότανο, είναι σημαντική για να μη ξεπερνάει το όριο της ωφέλειας. Συγχρόνως το συγκεκριμένο φυτό είναι πολύ πικρό, μαρτυρώντας την περιορισμένη χρήση του.
Καλέντουλα/Photo: Βαγγέλης Βασσάλος
Η κουβέντα μας επιστρέφει και πάλι στην καλέντουλα (Calendula officinalis), σημαντικό συστατικό στο παλιό επουλωτικό γιατροσόφι. Κατάλληλη για κάθε πληγή ή δερματική πάθηση, εξαιρετική, επίσης, για ακμή και ουλές. Έχει αντιφλεγμονώδεις, αντισηπτικές, καθαρτικές, εμμηναγωγές και χωνευτικές ιδιότητες. Στο εργαστήριο του, ο Βαγγέλης παρασκευάζει το σημαντικό εκχύλισμα καλέντουλας σε αμυγδαλέλαιο, ένας από τους τρόπους να πάρουμε τα δραστικά συστατικά των βοτάνων σε μεταποίηση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση χρησιμοποιεί ημιαποξηραμένο το βότανο, για τη διαχείριση της ρητίνης που περιέχει το φυτό και δίνει μια πιο κρεμώδη υφή. Οι άλλοι δύο τρόποι μεταποίησης είναι είτε το υδρόλυμα, η χρήση δηλαδή νερού ή του ατμού του, ως διαλύτη για παραγωγή αιθέριου ελαίου και ανθόνερου, είτε αλκοόλη για βάμμα.
Τέλος, όπως πολλοί λάτρεις και γνώστες των βοτάνων, ο Βαγγέλης ξεχωρίζει το υπερικό ή βαλσαμόχορτο (Ηypericum perforatum). Ένα φυτό που ανθίζει στο μεσουράνημα του ήλιου τον Ιούνιο και λειτουργεί ως ένας φυσικός «ηλιοσυλλέκτης», όπως μας εξηγεί. Θεωρείται πως αυτή ακριβώς η ηλιακή ενέργεια φέρνει τις θαυμουργές θεραπευτικές επιδράσεις που σήμερα είναι αναγνωρισμένες και από τους κλάδους της βιοχημείας και της φαρμακολογίας.
Εξισορροπεί, λοιπόν, το νευρικό σύστημα ως ένα φυσικό αντικαταθλιπτικό καθώς μεταφέρει τα φωτόνια που έχει συλλέξει. Για τον ίδιο λόγο είναι αποτελεσματικό θερμαντικό για μυοσκελετικούς πόνους που σχετίζονται με το κρυο. Στις Βόρειες χώρες το χρησιμοποιούν πολύ λόγω της έλλειψης φωτός και την αντίστοιχη Εποχιακή Συναισθηματική Διαταραχή (SAD). Επομένως, στο εκχύλισμα του βαλσαμόχορτου που γίνεται σε ελαιόλαδο, χρειάζεται κάποια έκθεση στο φως του ήλιου υποστηρίζουν πολλοί ειδικοί. Ο Βαγγέλης θεωρεί πως δυο εβδομάδες είναι αρκετές για να συλλέξει την ηλιακή ενέργεια, αλλά να μη «ταγκίσει» το λάδι και να συντηρηθεί περισσότερο το εκχύλισμα.
Επιπλέον, το υπερικό αποτελεί ένα ευρέως φάσματος επουλωτικό και αναπαλαστικό για το δέρμα, για παράδειγμα δερματίτιδες, εκδορές και εγκαύματα. Κατάλληλο και για εσωτερική χρήση και ιδιαίτερα γαστρεντερικές παθήσεις. Επειδή έχει μια μικρή αντιθρομβωτική δράση στο αίμα, να τονίσουμε πως αντενδείκνυται όταν κάποιος είναι σε αντίστοιχη αντιπηκτική αγωγή, όπως αντίστοιχα και αντικαταθλιπτική.
Ο Βαγγέλης παρατηρεί με θλίψη πως σε αντίθεση με την κινέζικη βοτανοθεραπεία, μέρος της δική μας σπουδαίας παράδοσης, ξεκινώντας από τον Ιπποκράτη, τον Γαληνό και τον Διοσκουρίδη κάπου χάθηκε στην πορεία. Εύχεται η διάσωση της γνώσης των προγόνων μας να γινόταν πιο συστηματικά και να είχε διατηρηθεί ανέπαφη. Μέσα από το εγχείρημα και τις δράσεις που διοργανώνει έχει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη φυσική ιστορία του νησιού και να μυήσει τους επισκέπτες στα μυστήρια του βοτανικού κόσμου. Συγχρόνως, παρέχει ένα εναλλακτικό ποιοτικό τουριστικό προϊόν, ιδιαίτερα για τη χαμηλή περίοδο επισκεψιμότητας. Αισθάνεται τυχερός και προνομιούχος που ζει πλέον σε έναν τέτοιο τόπο, αξιοποιώντας το ζωντανό θησαυρό που είναι και προσφέρει το νησί.
Μέλος του μητρώου
