Ως Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος μεταφέρουμε την εμπειρία μας μέσα από τη συνεχή, επί 25 χρόνια, παρουσία μας στις ελληνικές θάλασσες και τη βορειοανατολική Μεσόγειο, τις καταγραφές σε δεκάδες σταθμούς μέτρησης σε όλο το Αιγαίο, αλλά και μέσα από τη στενή συνεργασία με τους αλιείς και τις τοπικές κοινωνίες.
Σχετικά με το θέμα της εξάπλωσης των ξενικών ειδών στις ελληνικές θάλασσες, άξια αναφοράς είναι και μία αρχαιοζωολογική έρευνα που ανέλυσε υπολείμματα ψαριών σε σπηλιά του Αιγαίου που κατοικήθηκε πριν από 3500 χρόνια, τα οποία προσδιορίστηκαν ως είδη ψαριών που καταναλώνουμε έως σήμερα. Δηλαδή κατά τη διάρκεια 3500 ετών καταναλώνουμε σχεδόν τα ίδια είδη ψαριών. Όμως μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες η κατάσταση έχει αλλάξει ραγδαία. Περισσότερα από 1.000 νέα ξενικά είδη βρίσκονται στη Μεσόγειο, περισσότερα από 650 από αυτά αυτά έχουν βιώσιμους πληθυσμούς, ενώ και πάνω από 100 είναι τα είδη που θεωρούνται εισβολικά, δηλαδή που απειλούν τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστήματος.
Ξενικά και εισβολικά είδη που παρατηρούμε στις ελληνικές θάλασσες: 1. Λαγοκέφαλος ( Lagocephalus sceleratus) 2. Μακράκανθος αχινός (Diadema setosum) και Λεοντόψαρο (Pterois miles) 3. Μέδουσα (Rhopilema nomadica 4. Το Σουπιοκαλάμαρο (Sepioteuthis lessoniana)
Οι μετακινήσεις θαλάσσιων ειδών δεν είναι κάτι το καινούργιο, λαμβάνουν χώρο εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η έκταση όμως του φαινομένου στις μέρες μας έχει ξεκάθαρες ανθρωπογενείς αιτίες πέρα από την κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα:
- η διάνοιξη, διαπλάτυνση και εκβάθυνση της διώρυγας του Σουέζ, χωρίς να ληφθεί κανένα μέτρο διαχείρισης,
- η ναυτιλία παρά την ισχύουσα διεθνή νομοθεσία συνεχίζει να αδειάζει το έρμα των πλοίων (δηλ το νερό που φορτώνεται για να αυξήσει την ευστάθεια πλοίων που ταξιδεύουν κενά φορτίου) στις θάλασσες της Μεσογείου. Ως αποτέλεσμα χιλιάδες τόνοι νερού από μακρινές θάλασσες με ότι θαλάσσια είδη περιέχονται σε αυτό, καταλήγουν στη Μεσόγειο ελλείψη σχετικών μέτρων. Αυτό θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί όπως συμβαίνει σε άλλες θάλασσες του πλανήτη, όπως π.χ. στον Περσικό Κόλπο όπου τα χιλιάδες πετρελαιοφόρα που κινούνται στην περιοχή ετησίως υποχρεούνται να αδειάζουν το έρμα πολύ πριν εισέλθουν στον Κόλπο και να το αντικαταστήσουν με θαλασσινό νερό από την συγκεκριμένη περιοχή.
Όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν και θα έπρεπε να είναι διαχειρίσιμα, εάν υπήρχε το πραγματικό ενδιαφέρον.
Είναι επείγον να εστιάσουμε στο δάσος και όχι στο δέντρο, στην κλιματική αλλαγή και τα εισβολικά και τα ξενικά είδη συνολικά, και τους τρόπους πρόληψης και όχι μόνο στο Λεοντόψαρο και την αντιμετώπισης της εξάπλωσης του. Σίγουρα το Λεοντόψαρο είναι ένα είδος που θέλει ειδική προσοχή και αντιμετώπιση, όμως οφείλουμε να εστιάσουμε στο πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις αιτίες του προβλήματος και να εφαρμόσουμε μέτρα πρόληψης.
Στο στομάχι του Κυνηγού που αλιεύθηκε στο Αιγαίο βρέθηκαν δεκάδες νεαροί λαγοκέφαλοι με τους οποίους τρέφεται. Η υπεραλίευση των θηρευτών είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που ενισχύει την εξάπλωση των ξενικών και εισβολικών ειδών
Οι ομιλητές της επιτροπής ανέφεραν πολλά για το Λεοντόψαρο, όμως η πτυχή που αγνοήθηκε είναι η υπεραλίευση. Ακόμα και τα δύο πιο προβληματικά εισβολικά είδη ψαριών, ο λαγοκέφαλος και το λεοντόψαρο έχουν φυσικούς θηρευτές από τα ντόπια είδη ψαριών, ιδίως στη νεαρή τους μορφή. Εάν στην Ελλάδα, είχαμε υγιείς πληθυσμούς από τα ντόπια είδη ψαριών, θα μπορούσαμε να έχουμε ένα φυσικό μηχανισμό άμυνας και να περιορίσουμε και τις εξάρσεις από ξενικά είδη, καθώς και από μέδουσες κλπ. Για παράδειγμα στην παραπάνω φωτογραφία βλέπετε ένα ψάρι, το λεγόμενο κυνηγό, στο στομάχι του οποίου εντοπίστηκαν δεκάδες νεαροί λαγοκέφαλοι.
Συνεπώς η ολοένα και πιο έντονη «υπεραλίευση» που συμβαίνει στις ελληνικές θάλασσες, όχι μόνο συμβάλλει στο άδειασμα των θαλασσών μας από ιχθυαποθέματα, αλλά ταυτόχρονα καταστρέφει τους φυσικούς μηχανισμούς που θα μπορούσαν να περιορίσουν την ανάπτυξη των εισβολικών ειδών. Επί χρόνια ως χώρα απαξιώνουμε την αλιεία. Αρνούμαστε ή είμαστε ανίκανοι να εφαρμόσουμε ουσιαστικά μέτρα διαχείρισης με αποτέλεσμα, τα αποθέματα αλιευμάτων να μειώνονται ανησυχητικά, ενώ οι αλιείς και οι παράκτιες κοινωνίες που εξαρτώνται από την αλιεία αντιμετωπίζουν και αυτές την πλήρη απαξίωση. Συνεπώς απόλυτη προτεραιότητα είναι να εφαρμοστεί ουσιαστική διαχείριση της αλιείας και αντιμετώπιση της υπεραλίευσης, έστω και με καθυστέρηση δεκαετιών.
Ξενικά είδη που παρατηρούμε στις ελληνικές θάλασσες: 1. Τρομπέτα (Fistularia commersonii) 2. Ακανθόπερκα (Sargocentron rubrum)
Αναφορικά με τα προτεινόμενα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του λεοντόψαρου, υπάρχει ο κίνδυνος να εστιάσουμε σε ημίμετρα θεωρώντας τα αποτελεσματική δράση και να ξεχάσουμε για άλλη μία φορά τις αιτίες του προβλήματος. Για παράδειγμα εάν ενθαρρυνθεί όπως αναφέρθηκε στην επιτροπή, η στοχευμένη αλίευση Λεοντόψαρου, αυτό ίσως θα μπορούσε να λειτουργήσει επικουρικά και τοπικά, αλλά υπάρχει το μεγάλο ρίσκο να προκληθεί περαιτέρω υπεραλίευση δεδομένου ότι είναι αδύνατον να υπάρξει επιλεκτική αλιεία του είδους. Σε μία χώρα όπου ακτογραμμή που ξεπερνάει τα 16.000 χιλιόμετρα, με χιλιάδες νησιά και νησίδες, όσα επιδοτούμενα προγράμματα αλιείας και αν υλοποιήσουμε, το πρόβλημα θα συνεχίσει να υπάρχει και να διογκώνεται έαν δεν ξεκινήσουμε να αντιμετωπίζουμε τις αιτίες.
Τα χρονικά περιθώρια έχουν τελειώσει όπως και η περίοδος απραξίας και φιλολογίας περί των θαλασσών. Ας επικεντρωθούμε επιτέλους σε συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία των θαλασσών μας που θα βοηθήσουν και στην αντιμετώπιση των επιμέρους προβλημάτων, όπως είναι η εξάπλωση των εισβολικών ειδών.
{https://www.youtube.com/watch?v=IZhwM4hjnfM}
Μέλος του μητρώου
