Περπατώντας στα μαρμαρόστρωτα σοκάκια της ανάμεσα στα επιβλητικά νεοκλασικά αρχοντικά που υψώνονται σαν σιωπηλοί μάρτυρες μιας εποχής ευμάρειας, αισθάνεσαι τον κοσμοπολίτικο αέρα του 19ου αιώνα, όταν η πόλη γεννημένη από τις στάχτες της Επανάστασης έγινε το εμπορικό, ναυτιλιακό και πολιτιστικό κέντρο του νέου ελληνικού κράτους. Το Δημαρχείο, έργο του Ερνέστου Τσίλλερ, είναι το αρχιτεκτονικό κόσμημα στην καρδιά της πλατείας Μιαούλη και μαζί με το εμβληματικό Θέατρο «Απόλλων» δεν αφηγούνται απλώς μια ιστορία πλούτου αλλά μια ιστορία καινοτομίας, εξωστρέφειας και προόδου.
Μέσα σε αυτό το σκηνικό όπου το παρελθόν είναι τόσο έντονα παρόν, η επιλογή της Σύρου για τη φιλοξενία του 3ου Διεθνούς Συνεδρίου CHI Greece 2025 δεν ήταν μια τυχαία απόφαση αλλά μια πράξη με βαθύ συμβολισμό. Όπως τόνισε στον χαιρετισμό του ο δήμαρχος Σύρου-Ερμούπολης, Αλέξανδρος Αθανασίου, η Ερμούπολη ιστορικά πρωτοπόρος στις τεχνολογικές καινοτομίες αποτελεί τον ιδανικό τόπο συνάντησης της τεχνολογίας με τον άνθρωπο. Οι συζητήσεις για το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης και της διάδρασής μας με τις μηχανές δεν έλαβαν χώρα σε ένα αποστειρωμένο, φουτουριστικό περιβάλλον, αλλά σε χώρους φορτισμένους με ιστορία όπως το ιστορικό 1ο Γυμνάσιο Σύρου. Αυτό το κτίριο ήταν το πρώτο Γυμνάσιο του ελεύθερου ελληνικού έθνους που λειτούργησε το 1833, από το οποίο αποφοίτησαν προσωπικότητες όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, λειτούργησε ως μια σιωπηλή υπενθύμιση ότι κάθε τεχνολογική επανάσταση οφείλει τελικά να υπηρετεί τις διαχρονικές ανθρώπινες αξίες της παιδείας, της κοινότητας και της προόδου. Το συνέδριο δεν έθεσε απλώς το ερώτημα «τι μπορεί να κάνει η μηχανή;», αλλά το πιο ουσιαστικό «πώς αυτή η νέα, πανίσχυρη μηχανή εντάσσεται στην μακραίωνη ανθρώπινη ιστορία;».
Αποκωδικοποιώντας τον διάλογο - Τι είναι η αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Υπολογιστή;
Για τον αμύητο ο όρος «Αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Υπολογιστή» (Human-Computer Interaction - HCI) μπορεί να ακούγεται τεχνικός και απόμακρος. Στην πραγματικότητα αφορά την καθημερινότητα όλων μας. Είναι το διεπιστημονικό πεδίο που μελετά, σχεδιάζει και βελτιώνει τον τρόπο που εμείς οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε και «συνομιλούμε» με την τεχνολογία. Από την οθόνη αφής του κινητού μας και τον τρόπο που «σκρολάρουμε» στα κοινωνικά δίκτυα μέχρι τα πολύπλοκα συστήματα ελέγχου σε ένα πιλοτήριο αεροσκάφους, το HCI βρίσκεται παντού. Συνδυάζοντας γνώσεις από την πληροφορική, την ψυχολογία, τον σχεδιασμό (design) και τις κοινωνικές επιστήμες, ο στόχος του HCI είναι να κάνει την τεχνολογία όχι μόνο λειτουργική αλλά και εύχρηστη, προσβάσιμη, αποτελεσματική και ιδανικά ευχάριστη.
Στην καρδιά αυτής της παγκόσμιας προσπάθειας βρίσκεται η ACM SIGCHI (Special Interest Group on Computer-Human Interaction), η κορυφαία διεθνής επιστημονική κοινότητα στον τομέα. Διοργανώνει από το 1982 το ετήσιο συνέδριο CHI που θεωρείται το πιο έγκριτο στον κλάδο του παγκοσμίως. Η ύπαρξη και η δυναμική ανάπτυξη του ελληνικού παραρτήματος της Ελληνικής Κοινότητας ACM SIGCHI σηματοδοτεί μια κρίσιμη ωρίμανση για το τεχνολογικό οικοσύστημα της χώρας. Με περισσότερα από 320 μέλη από πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, τη βιομηχανία, από τα μεγάλα αστικά κέντρα μέχρι τα νησιά, η ελληνική κοινότητα δεν αποτελεί πλέον απλώς έναν καταναλωτή ξένης τεχνολογίας αλλά έναν ενεργό συμμέτοχο στον παγκόσμιο διάλογο για το πώς η τεχνολογία πρέπει να σχεδιάζεται και να κυβερνάται.
Όπως εύστοχα το έθεσε ο Παναγιώτης Γερμανάκος, Principal Research Scientist στην SAP SE, η κοινότητα CHI Greece «δίνει βήμα στην ελληνική κοινωνία, την Πολιτεία και τους νέους να έρθουν πιο κοντά με την επιστημονική γνώση, τη τεχνολογία και την πρακτική εφαρμογή της σε ένα περιβάλλον ασφαλές, αναδεικνύοντας παράλληλα προοπτικές αλλά και κινδύνους». Υπό το κεντρικό σύνθημα «σύνδεση, συμμετοχή και έμπνευση», το συνέδριο της Σύρου που διοργανώθηκε από το Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, απέδειξε ότι η Ελλάδα διαθέτει το ανθρώπινο κεφάλαιο και το όραμα για να συμβάλει ουσιαστικά στη διαμόρφωση ενός ανθρωποκεντρικού ψηφιακού μέλλοντος.
Οι μεγάλες αναμετρήσεις - Πλοηγούμαστε στον κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης
Το συνέδριο της Σύρου αποτέλεσε ένα χωνευτήρι ιδεών όπου κορυφαίοι ακαδημαϊκοί και ερευνητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό διασταύρωσαν τις απόψεις τους για τις πιο πιεστικές προκλήσεις της εποχής μας. Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) ήταν όπως αναμενόταν ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής όχι όμως ως ένα αφηρημένο τεχνολογικό θαύμα, αλλά ως μια δύναμη που ήδη αναδιαμορφώνει την κοινωνία, την εργασία και την ίδια μας την σκέψη.
Η Μάχη για τον Νου: Θάλαμοι Ηχούς, Ψηφιακό Άγχος και Κριτική Σκέψη
Μια από τις κεντρικές ανησυχίες που διαπέρασε το συνέδριο ήταν η διαπίστωση μιας θεμελιώδους αντίφασης. Η ίδια η δύναμη της σύγχρονης τεχνολογίας, η εξατομίκευση, αποτελεί ταυτόχρονα και τη μεγαλύτερη απειλή της. Οι αλγόριθμοι που μαθαίνουν τις προτιμήσεις μας για να μας προτείνουν περιεχόμενο, από τις σειρές στο Netflix μέχρι τα βίντεο στο TikTok, δημιουργούν αυτό που η Βίκυ Χαρίση, Research Scientist στο Singapore-MIT Alliance και το Harvard, ονόμασε "echo-chambers" ή «θαλάμους ηχούς». Μέσα σε αυτά τα ψηφιακά περιβάλλοντα ερχόμαστε σε επαφή μόνο με απόψεις και πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις ήδη υπάρχουσες πεποιθήσεις μας. Αυτό όπως προειδοποίησε, θέτει σε κίνδυνο την ευελιξία της σκέψης μας, ενισχύει την πόλωση και μπορεί να έχει συνέπειες ακόμη και για τις δημοκρατικές διαδικασίες.
Την ίδια ακριβώς παθογένεια περιέγραψε και ο Κώστας Μουρλάς, καθηγητής στο ΕΚΠΑ, μιλώντας για την «πληροφοριακή φούσκα» (filter-bubble) μέσα στην οποία ζούμε. Αν και φαινομενικά μας προστατεύει από την πληροφοριακή υπερφόρτωση, στην πραγματικότητα μας απομονώνει, στερώντας μας την επαφή με διαφορετικές οπτικές. Το ψυχολογικό κόστος αυτής της διαρκούς σύνδεσης και αλγοριθμικής πίεσης ανέλυσε ο καθηγητής Leonard Reinecke από το Πανεπιστήμιο του Mainz. Περιέγραψε έναν τρόπο ζωής «μόνιμα online» ο οποίος ενώ μπορεί να προσφέρει στιγμιαία ικανοποίηση, οδηγεί σε ψηφιακό άγχος, απόσπαση της προσοχής και μια διαρκή κοινωνική πίεση για διαθεσιμότητα.
Το πρόβλημα όπως αναδείχθηκε δεν είναι ένα «λάθος» του συστήματος αλλά ένα εγγενές χαρακτηριστικό του επιχειρηματικού μοντέλου που κυριαρχεί. Η Βίκυ Χαρίση ήταν κατηγορηματική, τα κίνητρα αυτών των εταιρειών βασίζονται «αποκλειστικά στην παρατεταμένη αλληλεπίδραση των χρηστών». Ο στόχος δεν είναι η ενημέρωσή μας αλλά η αιχμαλώτιση της προσοχής μας για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα. Οι λύσεις επομένως δεν μπορεί παρά να είναι δομικές. Ο Κώστας Μουρλάς υποστήριξε ότι η τεχνολογία υπάρχει ήδη για τη δημιουργία αλγορίθμων που προωθούν την ποικιλομορφία των ειδήσεων (news diversity) μια «θεμελιώδης ανάγκη για τη δημοκρατική ζωή». Η Βίκυ Χαρίση από την πλευρά της τόνισε την ανάγκη για ρυθμιστικά πλαίσια και ταυτόχρονα για την εκπαίδευση των ίδιων των πολιτών, ώστε να αναπτύξουν μια κριτική στάση απέναντι στο περιεχόμενο που καταναλώνουν.
Σφυρηλατώντας μια ηθική πυξίδα: Ευθύνη, ρύθμιση και "HCI for Good"
Αν η διάγνωση του προβλήματος ήταν κοινή, εξίσου έντονη ήταν και η συζήτηση γύρω από το ποιός φέρει την ευθύνη και πώς μπορεί η καινοτομία να ευθυγραμμιστεί με το κοινό καλό; Στο σημείο αυτό αναδείχθηκε μια ενδιαφέρουσα τάση ανάμεσα στον ιδεαλισμό της ακαδημαϊκής κοινότητας και τον ρεαλισμό που επιβάλλουν οι κανόνες της αγοράς. Ο Πάνος Μαρκόπουλος, καθηγητής στο Eindhoven University of Technology, μίλησε για το όραμα του "HCI for Good" τονίζοντας ότι η επιστημονική κοινότητα είναι «πολύ κινητοποιημένη και ιδεαλιστική», με στόχο να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία για το κοινωνικό όφελος. Ωστόσο αναγνώρισε ότι οι καλές προθέσεις δεν αρκούν. Χρειάζεται μια «ενημερωμένη κοινωνία» που θα προωθεί και θα θεσπίζει νομικά πλαίσια αλλά και συνεπείς οικονομικές επενδύσεις για να μετατραπούν οι ιδέες του εργαστηρίου σε εφαρμογές μεγάλης κλίμακας, κάτι που όπως σημείωσε, «είναι πιο δύσκολο να επιτευχθεί στην Ευρώπη και ειδικά στην Ελλάδα».
Η Βίκυ Χαρίση υιοθέτησε μια πιο σκληρή, πραγματιστική προσέγγιση τονίζοντας ότι η ευθύνη είναι συλλογική και πρέπει να επιμεριστεί. «Το μόνο κίνητρο κάθε εταιρείας είναι το κέρδος» δήλωσε, προσθέτοντας ότι «δεν υπάρχουν "δωρεάν" εφαρμογές ακόμη και αν το αντίτιμο δεν είναι τα χρήματα αλλά τα δεδομένα των πολιτών». Υπό αυτό το πρίσμα οι κυβερνήσεις έχουν την αδιαπραγμάτευτη ευθύνη να ορίζουν τους κανόνες του παιχνιδιού, θεσπίζοντας νομικά πλαίσια όπως ο Κανονισμός για την ΤΝ της ΕΕ (EU AI Act) για να προστατεύουν τους πολίτες. Από την άλλη, οι εταιρείες οφείλουν να συμμορφώνονται, να είναι διαφανείς και υπόλογες για τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούν. Το συμπέρασμα που προέκυψε από αυτή τη σύνθεση απόψεων είναι σαφές, η ηθική στην Τεχνητή Νοημοσύνη δεν μπορεί να είναι μια εθελοντική επιλογή. Πρέπει να ενσωματωθεί στον πυρήνα του συστήματος μέσω της νομοθεσίας, της ρύθμισης και της δημιουργίας ενός οικονομικού περιβάλλοντος που επιβραβεύει την υπεύθυνη καινοτομία.
Το μέλλον της εργασίας και της δημιουργίας: Ο Άνθρωπος μαέστρος, η Μηχανή εργαλείο
Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους που συνοδεύουν την άνοδο της παραγωγικής ΤΝ (Generative AI) είναι η αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας. Οι συζητήσεις στο CHI Greece ωστόσο απομάκρυναν το αφήγημα από την απλοϊκή σύγκρουση «άνθρωπος εναντίον μηχανής» και το μετέφεραν σε ένα πιο σύνθετο και αισιόδοξο μοντέλο συνεργασίας. Ο Παναγιώτης Κουτσαμπάσης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το περιέγραψε με μια εύστοχη μεταφορά: ο ρόλος του σχεδιαστή δεν χάνεται αλλά μετατρέπεται σε αυτόν του «μαέστρου» ή του «επιμελητή». Η ΤΝ γίνεται ένα πανίσχυρο εργαλείο που μπορεί να παράγει κώδικα, γραφικά και ιδέες, αλλά ο άνθρωπος παραμένει αυτός που θέτει τα ερωτήματα, αξιολογεί κριτικά τα αποτελέσματα και κυρίως φέρνει στη διαδικασία στοιχεία που η μηχανή δεν διαθέτει, «ενσυναίσθηση και κατανόηση των αναγκών των τελικών χρηστών».
Αυτή η άποψη ενισχύθηκε από την οπτική της βιομηχανίας. Ο Παναγιώτης Γερμανάκος της SAP εξήγησε ότι η «έξυπνη διάδραση» του μέλλοντος δεν αφορά απλώς πιο εξελιγμένα chatbots. Μιλάμε για μια ριζική αλλαγή όπου οι επαγγελματίες δεν θα χρησιμοποιούν απλώς «εργαλεία» αλλά θα κινούνται μέσα σε «δυναμικά οικοσυστήματα αλληλεπίδρασης». Αυτά τα συστήματα θα λειτουργούν προληπτικά, θα προβλέπουν τις ανάγκες, θα απλοποιούν πολύπλοκες διαδικασίες και θα προτείνουν λύσεις ενισχύοντας την ανθρώπινη απόδοση και όχι αντικαθιστώντας την. Η πραγματική επανάσταση λοιπόν, δεν είναι η ικανότητα της ΤΝ να παράγει περιεχόμενο αλλά η δυνατότητά της να αναδιαρθρώνει τις διαδικασίες, αυτοματοποιώντας τα τετριμμένα και απελευθερώνοντας τον άνθρωπο για να εστιάσει στη στρατηγική, τη δημιουργικότητα και τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων.
Νέα σύνορα στην πράξη: Η έρευνα στο εργαστήριο
Για να γίνουν αυτές οι θεωρητικές συζητήσεις πιο απτές, το συνέδριο παρουσίασε πληθώρα ερευνητικών εργασιών που δείχνουν πώς οι αρχές του HCI εφαρμόζονται στην πράξη. Μια τέτοια εργασία ήταν αυτή της Μαρίας Ρούσσου καθηγήτριας στο ΕΚΠΑ και μέλους της οργανωτικής επιτροπής, με τίτλο "Talking to Users in VR". Η έρευνά της εξέτασε ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να επικοινωνεί ένας ερευνητής με έναν συμμετέχοντα που είναι πλήρως εμβυθισμένος σε ένα περιβάλλον Εικονικής Πραγματικότητας (VR).
Συγκρίθηκαν τρεις μέθοδοι: απλή φωνητική επικοινωνία (Voice-Speaker), επικοινωνία μέσω μιας οθόνης βίντεο μέσα στο VR (Video-Screen) και επικοινωνία μέσω ενός τρισδιάστατου avatar του ερευνητή (3D-Avatar). Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά. Ενώ δεν υπήρξε καμία στατιστικά σημαντική διαφορά στην απόδοση των χρηστών (δηλαδή ολοκλήρωσαν τις εργασίες τους το ίδιο καλά και με τις τρεις μεθόδους), η υποκειμενική τους εμπειρία ήταν εντελώς διαφορετική. Η μέθοδος του βίντεο θεωρήθηκε η πιο «αποτελεσματική» ενώ το avatar κρίθηκε ως το πιο «διασκεδαστικό» και το «αγαπημένο» των χρηστών. Αντίθετα η φωνή αν και ήταν η λιγότερο παρεμβατική θεωρήθηκε «απρόσωπη». Αυτή η μελέτη αποτελεί ένα τέλειο παράδειγμα της φιλοσοφίας του HCI, η επιτυχία μιας τεχνολογίας δεν κρίνεται μόνο από το αν «δουλεύει» αλλά και από το πώς «αισθάνεται» ο χρήστης. Η ανθρώπινη εμπειρία, το συναίσθημα, η αίσθηση της σύνδεσης είναι πρωταρχικές μετρήσεις επιτυχίας.
Ο τοπικός αντίκτυπος - Η σύμπραξη Ακαδημίας, επιχειρηματικότητας και κοινωνίας
Πέρα από τον πλούσιο επιστημονικό διάλογο το συνέδριο CHI Greece 2025 λειτούργησε και ως ένας ισχυρός καταλύτης για την τοπική κοινωνία κάνοντας ορατή τη δυναμική που μπορεί να αναπτυχθεί όταν η ακαδημαϊκή κοινότητα, η τοπική αυτοδιοίκηση και ο επιχειρηματικός κόσμος συνεργάζονται. Ο χαιρετισμός του δημάρχου, Αλέξανδρου Αθανασίου, δεν ήταν απλώς εθιμοτυπικός. Εξέφρασε τη βαθιά πεποίθηση ότι το συνέδριο θα αποτελέσει «εφαλτήριο για νέες ιδέες και συνεργασίες», μετατρέποντας την Ερμούπολη ξανά σε έναν «πολυπολιτισμικό κόμβο που εμπνέει λαμπρούς ερευνητές».
Αυτή η γέφυρα μεταξύ θεωρίας και πράξης υπογραμμίστηκε με τον πιο εμφατικό τρόπο από τον πρόεδρο του Επιμελητηρίου Κυκλάδων, Γιάννη Ρούσσο. Στη δήλωσή του, χαρακτήρισε τη συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου «καθοριστική» καθώς μπορεί να μεταφραστεί σε «απτά οφέλη για τις επιχειρήσεις της περιοχής». Εξήγησε πώς το Επιμελητήριο ως συνδετικός κρίκος με την αγορά, μπορεί να προωθήσει την εφαρμογή των επιστημονικών αποτελεσμάτων στις τοπικές ανάγκες, να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και να αναβαθμίσει τις δεξιότητες επιχειρηματιών και εργαζομένων. Αυτή η σύμπραξη κατέληξε, είναι μια «επένδυση στο μέλλον της επιχειρηματικότητας των Κυκλάδων».
Η φυσική παρουσία όλων αυτών των φορέων στον ίδιο χώρο, η ανταλλαγή απόψεων που περιέγραψε ο καθηγητής Παναγιώτης Κουτσαμπάσης ως τον «παλμό» του συνεδρίου, μετέτρεψε την αφηρημένη έννοια του «οικοσυστήματος καινοτομίας» σε μια ζωντανή πραγματικότητα. Το μοντέλο της Σύρου απέδειξε ότι τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, ειδικά αυτά της περιφέρειας, μπορούν να γίνουν πανίσχυροι μοχλοί τοπικής ανάπτυξης όταν συνεργάζονται ενεργά με την κοινωνία και την οικονομία.
Ο δρόμος για τη Θεσσαλονίκη
Καθώς τα φώτα έσβηναν στο ιστορικό Γυμνάσιο της Σύρου όπου πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο, οι σύνεδροι αναχωρούσαν από το λιμάνι της Ερμούπολης με το αποτύπωμα του CHI Greece 2025 να είναι σαφές και βαθιά θετικό. Χάρη στις άοκνες προσπάθειες της οργανωτικής επιτροπής το συνέδριο δεν ήταν απλώς μια ακαδημαϊκή συνάντηση υψηλού επιπέδου αλλά μια ουσιαστική παρέμβαση στον δημόσιο διάλογο για το τεχνολογικό μας μέλλον. Ανέδειξε μια ελληνική επιστημονική κοινότητα ώριμη, δυναμική και έτοιμη να αντιμετωπίσει τις παγκόσμιες προκλήσεις με κριτική σκέψη και ανθρωποκεντρική προσέγγιση.
Η επιτυχία της Σύρου δεν είναι το τέλος του ταξιδιού αλλά ένας φωτεινός σταθμός σε μια πορεία που συνεχίζεται με ακόμα μεγαλύτερη φιλοδοξία. Η κοινότητα του CHI Greece έχει ήδη χαράξει έναν καθαρό, μακροπρόθεσμο οδικό χάρτη αποδεικνύοντας ότι η πρωτοβουλία αυτή είναι στρατηγική και βιώσιμη. Το 2026 θα πραγματοποιηθεί μια ενδιάμεση ημερίδα, η οποία θα λειτουργήσει ως προπομπός για το επόμενο μεγάλο γεγονός. Το 2027 η σκυτάλη περνάει βόρεια. Επόμενος σταθμός είναι η Θεσσαλονίκη με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο να αναλαμβάνει τη διοργάνωση του επόμενου μεγάλου συνεδρίου. Αυτός ο σχεδιασμός στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα σταθερότητας και ανάπτυξης μετατρέποντας την επιτυχία της Σύρου σε θεμέλιο για ένα ακόμα πιο δυναμικό μέλλον για την έρευνα και την καινοτομία στην Ελλάδα.
Πάνος Οπλοποιός
πηγή: ΑΠΕ ΜΠΕ
Μέλος του μητρώου
