Ο ίδιος την είχε διδαχθεί κοντά στον Φώτη Κόντογλου και τα βυζαντινά στοιχεία είναι εμφανέστατα στο υπερρεαλιστικό έργο του. Μάλιστα, έλεγε ότι η βυζαντινή τέχνη είναι εξόχως σουρεαλιστική. Ο Εγγονόπουλος όμως δεν ήταν ο μόνος από τους μεγάλους Ελληνες ζωγράφους που επηρεάστηκαν βαθιά από την παράδοση της βυζαντινής ζωγραφικής και τη συνέδεσαν με τις ανατρεπτικές αλλαγές της τέχνης που γνώρισαν και ακολούθησαν κατά τον περασμένο αιώνα. Αυτό μαρτυρά η έκθεση που ετοιμάζει το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή στην Ανδρο, από τις 30 Ιουνίου έως τις 29 Σεπτεμβρίου.
Εκατόν τριάντα έργα των Παρθένη, Κόντογλου, Εγγονόπουλου, Νικολάου, Τσαρούχη, Παπαλουκά, Βασιλείου, Αστεριάδη, Αλμαλιώτη, Λουκίδη, Κοψίδη, Γαλάνη, Κογεβίνα, Τάσου, Σικελιώτη, Κατράκη κ.ά. έχουν συγκεντρωθεί από κρατικά και εκκλησιαστικά μουσεία, ιδρύματα, εκκλησίες και ιδιωτικές συλλογές, για να συνυπάρξουν επί τρεις μήνες στο όμορφο μουσείο της Ανδρου. Δεν συνιστούν ένα αφιέρωμα στο Βυζάντιο ούτε σε βυζαντινές εικόνες.
Σκοπός της έκθεσης «Ιστορώντας την υπέρβαση. Από την παράδοση του Βυζαντίου στη νεότερη τέχνη» είναι να αναδειχτούν οι επιδράσεις και επιρροές που δέχτηκε η νεότερη ελληνική ζωγραφική από τα βυζαντινά χρόνια και να φανεί ο τρόπος που συνέδεσαν αυτές τις επιρροές με τα μοντερνιστικά ρεύματα που ακολούθησαν.
Σύμφωνα με τον διευθυντή του μουσείου, Κυριάκο Κουτσομάλλη, κάποια χαρακτηριστικά της βυζαντινής τέχνης λειτουργούν ως «προδρομικά ζωγραφικά στοιχεία» και «ευθέως παραπέμπουν σε θεμελιακές αρχές νεότερων και σύγχρονων εικαστικών ρευμάτων όπως του κυβισμού, του φοβισμού, του υπερρεαλισμού ή και του εξπρεσιονισμού». Αυτά είναι οι έντονες χρωματικές κλίμακες, οι γραμμικές εκτελέσεις και τα γεωμετρικά μοτίβα, η μετωπική διάταξη των μορφών, η έλλειψη τρίτης διάστασης, η σχηματοποιημένη γεωμετρίζουσα πτυχολογία, οι στερεομετρικοί όγκοι και η κατανομή τους στον χώρο.
Στην περίοδο του Μεσοπολέμου, τη στιγμή που οι ξένοι δεν έδειχναν κανένα ενδιαφέρον στην τέχνη του Βυζαντίου (σε αντίθεση με σήμερα), η πολυσυζητημένη Γενιά του΄30 αναζητώντας την ελληνικότητα, έστησε γέφυρες με το χθες, γιατί εκείνο το χθες μπορούσε να μπολιάσει στις σύγχρονες αναζητήσεις τους. «Η έκθεση έχει την πρωτοτυπία να μην είναι τόσο μια έκθεση των επιδράσεων της βυζαντινής τέχνης αλλά μια έκθεση της σύγχρονης εκκλησιαστικής τέχνης», σύμφωνα με τον Νίκο Ζία, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, που έχει αναλάβει την επιμέλεια. Η έκθεση περιλαμβάνει μόνο τεθνεώτες ζωγράφους που έχουν «ιστορίσει» ναούς.
Περνούμε έξω από εκκλησίες και δεν γνωρίζουμε ότι κορυφαίοι καλλιτέχνες έχουν ζωγραφίσει το εσωτερικό τους. Ο Παρθένης ζωγράφισε τον ναό του Αγίου Αλεξάνδρου στο Παλαιό Φάληρο. Ο Σπύρος Βασιλείου φιλοτέχνησε υπέροχα έργα στον ναό Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, στη οδό Σκουφά. Ο Κόντογλου έβαλε την υπογραφή του στην Καπνικαρέα, στην Αγία Βαρβάρα του Αιγάλεω και σε άλλες εκκλησίες.
Ειδικές αναφορές στην αγιογράφηση ναών και πτυχές του θέματος θα αναπτύξουν σε κείμενά τους δεκατρείς επιστήμονες στον κατάλογο του εικαστικού αφιερώματος, ο οποίος, σύμφωνα με τον επιμελητή της Χρήστο Μαργαρίτη, δεν θα είναι ένας κοινός κατάλογος έκθεσης, γιατί τα περισσότερα κείμενα αποτελούν πρωτότυπες ανακοινώσεις. Ετσι και η έκδοση, από τη «Μικρή Αρκτο», πλουτίζει το φετινό εικαστικό αφιέρωμα του Ιδρύματος Γουλανδρή στην Ανδρο.
www.ethnos.gr
Μέλος του μητρώου
