Εξόρυξη στις Κυκλάδες: Ψηφιακά Ίχνη

Από τα λατομεία πράσινου μαρμάρου της Τήνου μέχρι τα μεταλλεία σιδήρου της Σερίφου και τα ορυχεία μπεντονίτη της Μήλου, ο πλούσιος ορυκτός πλούτος των Κυκλάδων έχει διαμορφώσει το κοινωνικό, πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον των νησιών. Αν και η εξόρυξη και λατόμευση ήταν διαδεδομένη στις Κυκλάδες από την αρχαιότητα, η εξόρυξη ορυκτών εντατικοποιήθηκε και διαφοροποιήθηκε τον δέκατο ένατο και τον εικοστό αιώνα. Ίχνη αυτών των σύγχρονων βιομηχανικών δραστηριοτήτων χαράσσονται στο τοπίο και τη συλλογική μνήμη των κοινοτήτων του νησιού, αγκυροβολώντας ιστορίες εργατικών αγώνων, τεχνολογικών εξελίξεων και περιβαλλοντικών αλλαγών. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι οικονομίες των νησιών σήμερα βασίζονται περισσότερο στον τουρισμό παρά στη βιομηχανική εξόρυξη. Ωστόσο, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της εξόρυξης ορυκτών στις Κυκλάδες εγείρει επείγοντα ερωτήματα σχετικά με την οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα και αποκαλύπτει την αλληλεπίδραση των τοπικών νησιωτικών ιστοριών και ταυτοτήτων με τις παγκόσμιες οικονομικές, γεωπολιτικές και περιβαλλοντικές δυνάμεις.

Σε ευθυγράμμιση με την αποστολή του, το Δίκτυο Αρχιπέλαγος εγκαινιάζει ένα νέο πολυεπίπεδο ερευνητικό πρόγραμμα για να διερευνήσει και να τεκμηριώσει αυτές τις αλληλένδετες πτυχές της εξόρυξης ορυκτών στις Κυκλάδες. Με τίτλο Εξόρυξη στις Κυκλάδες: Ψηφιακά Ίχνη, το έργο επικεντρώνεται στην Αντίπαρο, τη Μήλο, τη Νάξο, τη Σέριφο και την Τήνο, πέντε νησιά διαφορετικών κλιμάκων και γεωλογικής σύνθεσης, με σημαντική μεταλλευτική δραστηριότητα τους τελευταίους αιώνες. Το έργο επιδιώκει να διατηρήσει την ιστορική μνήμη και την πολιτιστική κληρονομιά αυτής της δραστηριότητας από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα μέχρι σήμερα, προσφέροντας παράλληλα σύγχρονες ερμηνείες μέσω αναθέσεων φωτογραφίας και κινούμενης εικόνας.

ΕΡΕΥΝΑ, ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ & ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ
Η ερευνητική ομάδα της AN, με επικεφαλής τον Jacob Moe και την Ελένη Ζάρα, διεξάγει αρχικά έρευνα πεδίου για την τεκμηρίωση, οργάνωση και ψηφιοποίηση απειλούμενων φωτογραφικών και οπτικοακουστικών αρχείων τόσο από ιδιωτικές όσο και από δημόσιες συλλογές σε κάθε νησί-στόχο. Τα κυριότερα σημεία περιλαμβάνουν οπτικοακουστική συλλογή για την εξόρυξη σμύριδας στα χωριά της Νάξου, φωτογραφικές συλλογές σχετικά με την οργάνωση της εργασίας και την εξόρυξη θείου στη Μήλο, προφορικές ιστορίες, μελέτες και φωτογραφίες από την εξόρυξη σιδήρου στην Αντίπαρο και τη Σέριφο, καθώς και οπτικοακουστικές συλλογές από τα λατομεία μαρμάρου στη βόρεια Τήνο.

ΑΝΆΘΕΣΗ & ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΝΈΩΝ ΈΡΓΩΝ
ΤΈΧΝΗΣ Παράλληλα, το Δίκτυο Αρχιπέλαγος προσκαλεί τους καλλιτέχνες Sofia Dona και Ignacio Acosta να δημιουργήσουν δύο νέα ψηφιακά έργα τέχνης, βασισμένα στις επιτόπιες επισκέψεις τους και την αρχειακή τους έρευνα. Συγκεκριμένα, η εικαστικός και αρχιτέκτονας Σοφία Ντόνα θα ανασυνθέσει ένα αρχείο κινημάτων, αποτυπώνοντας τη συμμετοχή των γυναικών στην ιστορική απεργία των μεταλλωρύχων του 1916 στη Σέριφο μέσα από ένα δοκίμιο. Ο εικαστικός Ignacio Acosta θα πραγματοποιήσει μια φωτογραφική διερεύνηση των σύγχρονων υποδομών και των χώρων μνήμης που σχετίζονται με την εξόρυξη σε κάθε ένα από τα νησιά του έργου.

Τόσο το ιστορικό αρχείο όσο και τα εικαστικά έργα πραγματεύονται την ιστορία της εργασίας, τον υλικό πολιτισμό και το σύγχρονο αποτύπωμα των μεταλλευτικών κοινοτήτων, καθώς και τη γεωλογική σημασία αυτών των περιοχών. Ως πολύτιμα στοιχεία της πολιτιστικής και περιβαλλοντικής κληρονομιάς, λειτουργούν ως ερμηνευτικό εργαλείο για την τόνωση του δημόσιου διαλόγου γύρω από κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα στην περιοχή του Αιγαίου και πέραν αυτής.

Επιλεγμένο αρχειακό υλικό και οπτικοακουστικά έργα των καλλιτεχνών θα είναι διαθέσιμα στην πλατφόρμα ανοικτής πρόσβασης archipelagonetwork.org και θα παρουσιάζονται στα νησιά μέσω δημόσιου προγράμματος.

Το έργο υλοποιείται σε συνεργασία με τοπικούς εταίρους, όπως το Οικομουσείο Κορωνού-Νάξου Μανώλης Δ. Μανωλάς, ο Σύλλογος Μεγάλου Λιβαδιού Σερίφου, ο Χώρος Τέχνης Κοτόκι στη Σέριφο, το Ελληνικό Μάρμαρο Θεοτικός Σωτήρος, το Dionyssomarble, η Imerys Βιομηχανικά Ορυκτά Ελλάδος Α.Ε. και το Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου. Πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.