Υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Αιγαίου στα προϊστορικά χρόνια. Οι πρώτες εγκαταστάσεις στο Ακρωτήρι της Θήρας χρονολογούνται από την Υστερη Νεολιθική Εποχή (τουλάχιστον από την 4η χιλιετία π.Χ.). Κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.) υπήρχε οικισμός στο Ακρωτήρι.
Κατά τη Μέση και την Πρώιμη Υστερη Εποχή του Χαλκού (20ός-17ος αιώνας π.Χ.) ο οικισμός επεκτάθηκε και αναδείχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα αστικά κέντρα και λιμάνια του Αιγαίου. Οι συστηματικές ανασκαφές άρχισαν εκεί το 1967 από τον καθηγητή Σπυρίδωνα Μαρινάτο υπό την αιγίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Ο Μαρινάτος αποφάσισε να ανασκάψει στο Ακρωτήρι ελπίζοντας ότι θα επαληθεύσει μια παλιά του θεωρία που είχε δημοσιεύσει από τη δεκαετία του 1930, ότι η έκρηξη του ηφαιστείου προκάλεσε την κατάρρευση του πολιτισμού της Μινωικής Κρήτης. Μετά τον θάνατό του, το 1974, η ανασκαφή συνεχίζεται υπό τη διεύθυνση του Χρίστου Γ. Ντούμα, ομότιμου καθηγητή Αρχαιολογίας σήμερα.
Κριθάρι, σύκα και… σουβλάκια
Από τα κατάλοιπα τροφίμων οι ειδικοί σχηματίζουν μία αρκετά καθαρή εικόνα για το διαιτολόγιο των Θηραίων (ειδικά στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, δηλαδή το 1600 – 1100 π.Χ.). Τα βασικά προϊόντα φέρεται να ήταν το κριθάρι και σπανιότερα το σιτάρι, ο αρακάς, η φάβα και οι φακές. Τα θρυμματισμένα κουκούτσια ελιάς υποδηλώνουν και την παραγωγή λαδιού. Ανάμεσα στα αγροτικά προϊόντα, εξάλλου, περιλαμβάνονταν αμύγδαλα, ενώ η κατανάλωση σύκων –φρέσκων ή αποξηραμένων– τεκμηριώνεται από τους σπόρους που βρέθηκαν στα κατακάθια των υπονόμων του Ακρωτηρίου. Όπως αναφέρει ο αρχαιολόγος – ανασκαφέας Χρίστος Ντούμας, «πηγή πρωτεϊνών για τους Θηραίους ήταν το κρέας εκτρεφόμενων ζώων, κυρίως αιγοπροβάτων (80%), χοιρινών (19%) και βοοειδών (1%)… Η εύρεση σαλιγκαριών κρητικής προελεύσεως μέσα σε πίθο δείχνει ότι η κοσμοπολίτικη καταναλωτική κοινωνία των Θηραίων χαιρόταν επίσης εδώδιμα εισαγόμενα…». Μεταξύ των μαγειρικών σκευών που έχουν βρεθεί ξεχωρίζει το ζεύγος κρατευτών, που είχε σχεδιαστεί για να ψήνουν με τη βοήθεια μικρών οβελών – κατά το κοινώς λεγόμενο: με σουβλάκια.
Μία λέαινα στο νησί
Ανάμεσα στα σκεύη που βρέθηκαν στο Ακρωτήρι και είχαν τη μορφή ζώων αρκετά προορίζονταν για τελετουργική χρήση. Πρόκειται για τα περίφημα «ρυτά», δοχεία δηλαδή για πόσιμα υγρά, συμπόσια ή χοές. Ονομάζονται έτσι επειδή έχουν δύο οπές και συνεπώς το υγρό που περιέχουν διαρκώς ρέει. Από τη μια μεγαλύτερη οπή γεμίζει το σκεύος, από τη μικρότερη στάζει (συνήθως από το στόμα του ζώου). Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν εκείνα σε μορφή οστρέου τρίτωνα, κεφαλής ταύρου και μιας λέαινας.
Ο «Αφρικανός», οι Πίθηκοι, οι Αντιλόπες
Οι εμπορικές και ναυτικές δραστηριότητες της θηραϊκής κοινωνίας την έφερε σε επαφή με άλλους πολιτισμούς της Ανατολικής Μεσογείου, γεγονός που αντανακλάται στο πλήθος αντικειμένων που είχαν εισαχθεί από άλλες περιοχές: αγγεία από την ηπειρωτική Ελλάδα, ένας χαναανικός αμφορέας από τη Συρία, αλαβάστρινος αμφορίσκος από την Αίγυπτο και αυγά στρουθοκαμήλου που είχαν μετατραπεί σε ρυτά. Σχέσεις με την Ανατ. Μεσόγειο μαρτυρούνται επίσης μέσω της τέχνης. Ενδεικτικό είναι το θραύσμα τοιχογραφίας με την κεφαλή ανδρικής μορφής μπροστά από ένα φοινικόδεντρο, που ο Σπυρίδων Μαρινάτος είχε αποκαλέσει «Αφρικανό». Το ίδιο φυσικά και η μεγάλη σύνθεση με τους Πιθήκους ή η τοιχογραφία με τις Αντιλόπες.
Το χρυσό αγριοκάτσικο
Μοναδικής αξίας, αλλά δύσκολα ερμηνεύσιμο για τους ειδικούς, είναι το χρυσό ειδώλιο αίγαγρου, το οποίο βρέθηκε κατά την ανασκαφή φρέατος στη λεγόμενη Οικία Θρανίων. Σύμφωνα με τον Χ. Ντούμα, εντοπίστηκε όρθιο μέσα σε μικρό κιβώτιο, το αποτύπωμα του οποίου σώζεται μέσα σε μικρή πήλινη λάρνακα, τοποθετημένη δίπλα σε σωρό κεράτων (κυρίως αιγοπροβάτων). Το ειδώλιο ανήκει σε τύπο άγνωστο για την τορευτική του προϊστορικού Αιγαίου, την καλλιτεχνική δηλαδή διακόσμηση μετάλλου. Ο κορμός είναι κοίλος, ενώ κεφάλι, κέρατα, πόδια και ουρά έχουν προστεθεί στο σώμα με μπρουντζοκόλληση.
Και το πλοίο φεύγει…
Στη Δυτική Οικία του Ακρωτηρίου έχει διασωθεί ζωφόρος με την αναπαράσταση μίας νηοπομπής. Ένας στολίσκος ιστιοφόρων πλοίων αποπλέει από ένα μακρινό λιμάνι (η αριστερή πλευρά της τοιχογραφίας), μάλλον εξωτικό, όπως δείχνει η χλωρίδα της αναπαράστασης, και ύστερα από διάφορα στάδια καταπλέει στο λιμάνι της Θήρας. Ακριβώς στο κέντρο δεσπόζει (όχι καλά διατηρημένο) μικρό σκάφος με ανοιγμένα πανιά. Πρόκειται προφανώς για τον «αγγελιοφόρο» της νηοπομπής, όπως υποδηλώνουν και τα περιστέρια που εικονίζονται με ανοιχτές φτερούγες στα πλευρά του.
Η ενέδρα του θηρίου
Σε άλλη ζωφόρο του ανατολικού τοίχου στο δωμάτιο 5 της Δυτικής Οικίας υπάρχει παράσταση με ποτάμι σε υποτροπικό περιβάλλον. Τα ψηλά φοινικόδεντρα μάλιστα φαίνεται να προβάλλονται στην άλλη όχθη του ποταμού, ενώ φύονται σε αυτή που βρίσκεται πιο κοντά στον επισκέπτη: μια απόπειρα του αρχαίου ζωγράφου να αποδώσει την τρίτη διάσταση. Σε μία από τις λεπτομέρειες της ζωφόρου, ένας αγριόγατος χρώματος μπλε στήνει ενέδρα για να αρπάξει μία από τις πάπιες που αμέριμνες έως εκείνη τη στιγμή σπεύδουν να τον αποφύγουν.
Ο πόνος της γυναίκας
Στη λεγόμενη Δεξαμενή των Καθαρμών σώζεται τοιχογραφική σύνθεση με τρεις γυναικείες μορφές, τις «Λατρεύτριες», οι οποίες κατευθύνονται προς τον ναό. Η μεσαία, όμως, είναι η μόνη που κάθεται – πιθανώς ύστερα από έναν τραυματισμό στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού της. Με το αριστερό χέρι στο μέτωπο πιθανώς δηλώνει τον πόνο της, ενώ κρατώντας το τραυματισμένο πόδι με το δεξί χέρι δείχνει την αιτία.
Ο περήφανος αετός
Μοναδικό δείγμα του δίχρωμου ρυθμού είναι η άριστα διατηρημένη πρόχους. Στην αριστερή πλευρά ένας αετός με ανοιγμένα τα φτερά, σαν να τον βλέπει κανείς από το έδαφος, εικονίζεται να μεταφέρει τον νεοσσό του (αετιδέα) κρατώντας τον με τα νύχια. Στη δεξιά πλευρά δύο ανδρικές μορφές στέκονται αντικριστά γύρω από ένα δέντρο. Οπως αναφέρει ο Χ. Ντούμας, «αν σκοπός του αετού ήταν να μυήσει τον αετιδέα στην τεχνική της πτήσης, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι το σκεύος προοριζόταν για τελετουργίες μύησης».
Πληροφορίες και φωτογραφίες αντλήθηκαν από το εξαντλητικό λεύκωμα «Προϊστορική Θήρα», σε επιμέλεια Χρίστου Γ. Ντούμα, που εκδόθηκε το 2016 από το Κοινωφελές Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση. Φωτογράφος: Σωκράτης Μαυρομμάτης. Από το Αρχείο Ανασκαφών Ακρωτηρίου Θήρας/ Υπουργείο Πολιτισμού.
Πηγή: Protagon.gr
Μέλος του μητρώου
