Ν’ αλλάξουμε τρόπο σκέψης

Δεν θα βρούμε συχνές περιπτώσεις να έχουν ενδιαφερθεί ως σώμα για πολλά ζητήματα του δημόσιου βίου, εντυπωσιακές παρανομίες και αδικίες. Δεν ακούσαμε λ.χ. από τους δικαστικούς κάτι για τα φακελάκια, τις μίζες, τα γρηγορόσημα, για τα γνωστά δεινά του δημόσιου βίου. Δεν θα βρούμε περιπτώσεις να έχουν δείξει ενδιαφέρον για άλλες πενόμενες τάξεις εργαζομένων. Η Ελλάδα οργάνωσε και διατηρεί ένα δικό της καπιταλισμό με κλειστές ισχυρές φεουδαρχίες. Η κάθε μια φεουδαρχία, το κάθε ξεχωριστό δουκάτο, νοιάζονται για τα δικά τους και μόνο συμφέροντα και οι κακοί μας πολιτικοί διέπρεψαν ως εκφραστές αυτών των συμφερόντων και στηριχτές αυτής της φεουδαρχίας. Θα τους βρούμε πίσω από κάθε αίτημα, πίσω από κάθε αξίωση, άλλοτε ανεβασμένους στα τρακτέρ, πίσω από τα φορτηγά, υποκινητές και υποστηριχτές αξιώσεων και απαιτήσεων. Η ανάγκη για δίκαιη μοιρασιά, που αποτελεί αξία και ζήτημα μέγα δεν προβλήθηκε ποτέ ως πολιτική προτεραιότητα. Πέρα από την αρχή «διαίρει και βασίλευε», οι πολιτικοί εύρισκαν και βρίσκουν εργασία και αντλούν δύναμη παρεμβαλλόμενοι ως διαιτητές ανάμεσα στις ελίτ, ανάμεσα στους πύργους των δουκάτων. Η κοινωνία και οι ανάγκες της πέρασαν σε δεύτερη μοίρα.

Το δεύτερο ζήτημα είναι η κατάντια και η εμπορευματοποίηση της εργασίας. Η εργασία του γιατρού, του δικηγόρου, του ιερέα, του δασκάλου, δεν μπορεί αποκλειστικά να θεωρούνται ως εισιτήριο για την είσοδο στο κάστρο των δουκών, αλλά διαφορετική δυνατότητα να ξετυλίξει κανείς δυνάμεις του ταλέντου του και της προσωπικότητάς του, προκειμένου να προωθήσει την κοινωνία του. Δεν μιλούμε για προσφορά, για την καταξίωση μέσω της προσφοράς αυτής, μιλούμε για μια χυδαία κατάληξη του καπιταλισμού και της ευτέλειας των αξιών του. Στην Ελλάδα, περισσότερο ίσως από αλλού, για λόγους ιστορίας και κουλτούρας (δεν είχαμε πολλά χρόνια ελεύθεροι ως κράτος) καταλήξαμε "ποσαπαίρνηδες". Αυτό το θεμέλιο του νέου μας πολιτισμού κινδυνεύει τώρα από το σεισμό.

Να ξαναδούμε λοιπόν τα θέματα της εργασίας και να ξανασκεφτούμε. Όχι με το σύνηθες καπιταλιστικό σκεπτικό της Ευρώπης και άλλων χωρών, αλλά με καινούριους τρόπους. Η διαίρεση σε καλά επαγγέλματα και δεύτερα, συνεπικουρούμενη από διαφορετικές κλίμακες αμοιβών, ανοίγει το δρόμο για τις διακρίσεις που γνωρίσαμε στη σημερινή κοινωνία. Η κατάργηση σχεδόν κάθε εμποδίου στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα μας έσπρωξε πολλούς στα πανεπιστήμια, όπου μετά από καιρό λαμβάνουν τελικά πτυχίο και καταλήγουν οι περισσότεροι άνεργοι (αλλά με πτυχίο!). Από την άλλη οι τεχνικοί (υδραυλικοί, ξυλουργοί, ηλεκτρολόγοι και άλλοι) λαμβάνουν την εκδίκησή τους ζητώντας πολύ υψηλά μεροκάματα. Ο κοινωνικός ρόλος της κάθε εργασίας υποτιμήθηκε στην Ελλάδα και οι νέοι βλέπουν μόνο σπουδές και καριέρα στο δημόσιο. Αυτή η αποστροφή στην χειρονακτική εργασία οδήγησε πολλούς δικούς μας στην ανεργία και στην Ελλάδα έφτασαν ξένοι πρόθυμοι να εργαστούν, όπου εύρισκαν. Από το Δημοτικό μέχρι το Γυμνάσιο και το Λύκειο οι νέοι μαθαίνουν να καθαρίζει άλλος το σχολείο, άλλος να επισκευάζει μικρές ζημιές και ας κάνουν μάθημα Τεχνολογίας, άλλος να καθαρίζει και να τακτοποιεί. Οι ίδιοι μαθαίνουν μόνο να διαβάζουν και να γράφουν. Αν αναλάμβαναν ευθύνες διευθετήσεων του σχολικού χώρου, πρώτοι οι γονείς θα είχαν αντιρρήσεις. Προετοιμάζουμε έτσι ράθυμους ανθρώπους, «μη μου άπτου», «ψαλιδόκωλους», όπως θα έλεγε κι ο Καζαντζάκης.

Πώς και πόσο πρέπει να αμείβεται κανείς σε μια οργανωμένη κοινωνία; Ο Καστοριάδης επιμένει ότι όλοι πρέπει να παίρνουν τον ίδιο μισθό. Πολλοί επαναλαμβάνουν «στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του». Άλλες λογικές διαμόρφωσαν νομενκλατούρες, φέουδα και χρυσά παιδιά (golden boys). Αν δεν υπάρχουν καθαρίστριες και καθαριστές σε νοσοκομείο, θα υποχρεωθεί ο γιατρός να καθαρίζει. Οι σπουδαίοι οικονομολόγοι μας συνεπικουρούμενοι από πολιτικούς και νομπελίστες δεν μπορούν παρά να βρουν τρόπους αμοιβής της εργασίας που να μην προκαλούν διαιρέσεις και να μη μεγαλώνουν διαρκώς τις διαφορές. Οι πολιτικοί δεν τα κατάφεραν να δουν την κοινωνία ως σύνολο, είδαν όμως πολύ καλά και άκουσαν τις αξιώσεις όλων όσων είχαν δύναμη.

Τώρα με την κρίση και με τα μνημόνια ξεσηκώνονται όλοι κι όλοι έχουν δίκιο και όλοι έχουν άδικο. Το δίκιο ερμηνεύεται άμεσα κι εύκολα. Το άδικο βρίσκεται στο ότι όλοι προετοιμάσαμε μια κοινωνία διακρίσεων και μαζί με τους πολιτικούς δημιουργήσαμε μια λογική που οδηγεί στο αδιέξοδο. Εμείς είμαστε πίσω από κάθε αίτημα, λες και ήταν απλό να ικανοποιούνται όλες οι απαιτήσεις όλων. Οι πολιτικοί απλά δανείζονταν και οι ξένοι (υπεύθυνοι και αυτοί) τους έδιναν για τα δικά τους συμφέροντα. Τώρα τελευταία δεν είναι η αγροτική και η εργατική τάξη (αν υπάρχουν όπως παλιά στην Ελλάδα), που φωνάζουν δυνατά, είναι η μεσαία τάξη (αν υπάρχει κι αυτή μετά τις δραματικές αλλαγές (στρατιωτικοί, γιατροί, φαρμακοποιοί, δικηγόροι, δικαστές και άλλοι μαζί τους). Αν κάποια ώρα η χώρα αρχίσει να ορθοποδεί, τότε εφαρμόζοντας την ίδια πολιτική και με τις ίδιες σκέψεις θ' αρχίσουμε να χαϊδεύουμε πρώτα εκείνους που μπορούν να εκβιάσουν αποτελεσματικά κατεβάζοντας τους διακόπτες. Έτσι με μαθηματική ακρίβεια θα καταλήξουμε στην ίδια κατάσταση αδικιών.

Τα συμπεράσματα είναι ότι πρέπει να αφήσουμε εντελώς τη λογική των ειδικών μισθολογίων και των επιδομάτων και να ασχοληθούμε στα σοβαρά και με στόχο την κοινωνία στο σύνολό της τον τρόπο της αμοιβής όλων των εργαζομένων με διαφάνεια και δικαιοσύνη. Από την άλλη πρέπει αρχίζοντας από τα σχολεία να ξαναδούμε το θέμα της εργασίας και να αλλάξουμε στάση. Ίσως θα πρέπει μαζί με τις σπουδές που προγραμματίζουμε για τους νέους να δούμε και ποια από τις άλλες εργασίες τους αρέσει και τους ταιριάζει. Να σταματήσουμε την παραγωγή μονοδιάστατων ανθρώπων.