Την τελευταία δεκαετία οι Παριανοί βλέπουν την τουριστική κίνηση στο νησί να μειώνεται ενώ παράλληλα η Πάρος δέχεται ολοένα και πιο έντονες πιέσεις τόσο από την ιλιγγιώδη οικοδομική δραστηριότητα των τελευταίων δεκαετιών όσο και από την έλευση μεγάλου αριθμού επισκεπτών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (ιδίως το δίμηνο Ιούλιος-Αύγουστος). Ακόμη, με την άφιξη του μαζικού τουρισμού στην Πάρο πριν από κάποιες δεκαετίες και την αλλαγή χρήσεων γης που αυτό επέφερε, ο πρωτογενής τομέας του νησιού ουσιαστικά εγκαταλείφτηκε και τη θέση του πήραν τουριστικές και οικοδομικές ασχολίες.
Όλα τα παραπάνω έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο ερωτήματα σχετικά με εναλλακτικά μοντέλα ανάπτυξης που θα μπορούσαν να ακολουθουθούν ώστε να διασφαλίσουν μια βιώσιμη ανάπτυξη, δηλαδή ανάπτυξης που θα ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες του σήμερα χωρίς να υποθηκεύει το μέλλον των επόμενων γενεών.
Τα παραπάνω ερωτήματα απασχόλησαν τους ομιλητές που έλαβαν μέρος στο 1ο "Αειφόρος Πάρος" forum το σαββατοκύριακο που μας πέρασε (9-10 Μαΐου 2015).
Στις σελίδες που ακολουθούν έχουμε προσπαθήσει να καταγράψουμε τα κύρια συμπεράσματα και τις πρoτάσεις που ακούστηκαν κατά τη διάρκεια της ημερίδας, ομαδοποιώντας τες σε θεματικές ενότητες. Η οργανωτική επιτροπή θα ήθελε να ευχαριστήσει όλους όσους συμμετείχαν στην ημερίδα, ομιλητές και ακροατές, και που μας τίμησαν με την παρουσία τους.
Προτάσεις και συμπεράσματα
• Ανάγκη για στροφή προς την αειφορία
Έχουμε βασιστεί σ' ένα μοντέλο μεγέθυνσης αγνοώντας τους περιορισμούς που θέτει το ίδιο το περιβάλλον. Χρειαζόμαστε μια καινούργια αρχή, μια καινούργια συμφωνία για να μην πούμε μετά από λίγα χρόνια «τι είχαμε, τι χάσαμε». (Χριστίνα Ευθυμιάτου)
Η αειφόρος ανάπτυξη δεν είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού, όπως μπορεί να πιστεύουμε, είναι ένας εμβληματικός στόχος, ένα όραμα ποιότητας που πρέπει να διατρέχει όλες μας τις δράσεις. (Σταυράκης Δημήτρης)
Την δεκαετία 2000-2010 παρατηρήθηκε μια κατακόρυφη αύξηση της εξοχικής κατοικίας. Το αποτέλεσμα είναι πως όλοι έγιναν κατασκευαστές και εργολάβοι, όλοι έχτιζαν και πουλούσαν αδιαφορώντας για τις όποιες επιπτώσεις στο περιβάλλον, φυσικό και ανθρωπογενές. Η Πάρος γνώρισε μια ανάπτυξη δίχως όρια, οδηγηθήκαμε στην υπερδόμηση της Παριανής υπαίθρου. Η ύπαιθρός, ο εξωαστικός χώρος μέσα σε δύο δεκαετίες άλλαξε χρήση, από αγροτική γη μετατράπηκε άναρχα και χωρίς σχεδιασμό σε οικιστική και τουριστική γη. Η παριανή ύπαιθρος άλλαξε όψη και μορφή, το Παριανό τοπίο, αυτό που αγάπησαν οι πρώτοι επισκέπτες τις δεκαετίες του '70 και '80 αλλοιώθηκε. Κατά συνέπεια προέκυψαν συγκρούσεις και σε επίπεδο γης, δηλαδή τουρισμός απέναντι σε αγροτική χρήση, κατοικία απέναντι σε αγροτική γη , ψυχαγωγία απέναντι σε κατοικία.
(Γιάννης Κουζούμης)
Αξίζει να επενδύσουμε στη δημιουργία θαλάσσιων και παράκτιων προστατευομένων περιοχών ώστε να διασφαλισθεί η αειφορία στο μέλλον. Κάτι τέτοιο έχει ήδη συμβεί στη Σαντορίνη όπου πριν από δύο χρόνια ξεκίνησαν να λειτουργούν θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές. (Πέτρος Νικολαΐδης)
• Ανάγκη να (επανα-)καθορίσουμε την ταυτότητα του νησιού μας
Είναι ανάγκη να καθορίσουμε την ταυτότητα του τουριστικού προορισμού: να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα ποια θέλουμε να είναι η ταυτότητα του νησιού μας; Ποιος ο στόχος μας, πού θέλουμε να βρισκόμαστε σε δέκα χρόνια από τώρα δεδομένου ότι το νησί διαρκώς αλλάζει; (Σταυράκης Δημήτρης)
Η επίγνωση του πολιτισμού μας και ο σεβασμός προς αυτόν είναι βασικές παράμετροι οποιασδήποτε ανάπτυξης ενός μικρού τόπου και συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση της ταυτότητας του τόπου, αλλά και στην ανάπτυξη ενός μοντέλου ποιοτικού τουρισμού. (Γιάννος Κουράγιος )
• Ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Πάρου
Ιστορία και πολιτισμός είναι τα πιο δυνατά χαρτιά της Πάρου. Γιατί οι επισκέπτες του νησιού μας να θυμούνται μόνο τα μπαράκια της και τα σοκάκια της και όχι τον Αρχίλοχο και τις παραδόσεις μας; (Γιάννος Κουράγιος)
Πόροι είναι το έδαφος, η αγροτική παραγωγή, αυτή που εγκαταλείψαμε ή περιορίσαμε, αλλά και όσες ποικιλίες φυτών μπόρεσαν να επιβιώσουν μέσα στην ανάπτυξη όπως και τα προϊόντα που μας προσφέρει η γη. Άλλοι πόροι της Γης είναι οι ακτές μας, ένα στοιχείο πολύ ιδιαίτερο στα νησιά μας. Τα άγρια ενδημικά είδη που ακόμα δεν έχουμε αξιοποιήσει και που κάποια απ' αυτά μπορεί να έχουν ενδιαφέρουσες ιδιότητες, όπως φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά. Άλλοι πόροι είναι η θάλασσα που ενώνει και χωρίζει τα νησιά μας και τα προϊόντα που μας παρέχει. Τρίτο στοιχείο των φυσικών μας πόρων είναι ο άνεμος, σημαντικό στοιχείο του κλίματος – το κλίμα που αποτέλεσε τη βάση για μια σειρά δραστηριοτήτων και γεγονότων που έλαβαν χώρα στα νησιά, μαζί μ'αυτά και η τουριστική ανάπτυξη. Να μιλήσουμε και για τον ήλιο ως στοιχείο του κλίματος των Κυκλάδων, ως στοιχείο του ιδιαίτερου κλίματος που έκανε τα νησιά να επιβιώσουν και να προσελκύουν κόσμο και ως στοιχείο του κλίματος που σήμερα αλλάζει. (Χριστίνα Ευθυμιάτου)
Η Πάρος είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση στο Αιγαίο, είναι στο σταυροδρόμι αρχαίων θαλάσσιων δρόμων, η Πάρος ήταν και είναι για μένα ένα είδος Νέας Υόρκης με την έννοια ότι υπήρχε πλούτος εδώ και όπου υπάρχει πλούτος αναπτύσσεται πολιτισμός. (Πέτρος Νικολαΐδης)
• Βέλτιστες Πρακτικές
Υπάρχουν περιοχές και σε άλλες γωνιές του κόσμου με παρόμοιες προκλήσεις και προβλήματα μ'αυτά που αντιμετωπίζει σήμερα η Πάρος. Ίσως να μπορούμε να διδαχθούμε από τις εμπειρίες τους και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν αυτές τις δυσκολίες. Σε μια μικρή ξενοδοχειακή μονάδα στο Μπαλί της Ινδονησίας, η καινοτομία, η προσωπική δουλειά και ο βαθύς σεβασμός προς τη φύση και την τοπική κοινωνία έχουν δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια κερδοφόρα οικογενειακή επιχείρηση. Αυτό επιτεύχθηκε με τους ακόλουθους τρόπους:
• Χρήση τοπικών πρώτων υλών (κυρίως ξύλου) για την κατασκευή μικρών ξενοδοχειακών μονάδων (bungalows).
• Περιορισμένος αριθμός κλινών, έμφαση στην ποιότητα για την προσέλκυση των επισκεπτών.
• Βungalows που σέβονται τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική: φυσικός αερισμός χωρίς τη χρήση κλιματιστικών μηχανημάτων.
• Διατήρηση της φυσικής ομορφιάς της περιοχής: ο αιγιαλός δεν έχει υποστεί καμιά επέμβαση απ'τον ανθρώπινο παράγοντα.
• Ξενοδοχειακή μονάδα 'πνιγμένη' μέσα στο πράσινο. Πολλά από τα δέντρα και τα φυτά στον κήπο της ξενοδοχειακής μονάδας την προμηθεύουν με φρούτα και λαχανικά καθόλη τη διάρκεια του χρόνου.
• Απόκτηση 'πράσινων' βραβείων και προβολή των 'πράσινων΄ περγαμηνών του ξενοδοχείου στον ιστότοπό της όπως και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την προσέλκυση του ενδιαφέροντος των οικοτουριστών.
(Έλενα Συμεωνίδου)
• 'Πράσινα' ξενοδοχεία
Έχω μια επιχείρηση που τηρεί τις ίδιες πάνω-κάτω προδιαγραφές μ'αυτές του Μπαλί. Κάνουμε διαχείριση του βρόχινου νερού, έχουμε υπόγειες δεξαμενές, μ'αυτές ποτίζουμε τους κήπους μας, έχουμε εξοικονόμηση ενέργειας με κάρτες σ'όλα τα δωμάτια, έχουμε αντικαταστήσει όλους τους λαμπτήρες μας με οικολογικούς, κάνουμε ανακύκλωση γιατί ο δήμος μας δίνει αυτή τη δυνατότητα, ανακύκλωση λαδιών, ανακύκλωση μπαταριών, ό,τι τύπου μπορούμε να κάνουμε, το προσωπικό είναι ανάλογα εκπαιδευμένο, οι επισκέπτες μας χαίρονται πάρα πολύ να συμμετέχουν σ' όλα αυτά, επίσης τους ρωτάμε πόσες φορές θέλουν να αλλαχθούν οι πετσέτες και τα σεντόνια, τα ρούχα μας τα στεγνώνουμε στον ήλιο και δεν τα βάζουμε στα στεγνωτήρια. Η ανακύκλωση ήταν κάτι που για τους νησιώτες αποτελούσε τρόπος ζωής, η γιαγιά μου χρησιμοποιούσε τα παλιά μπουκάλια για τα ξαναγεμίσει με ξύδι και με κρασί, να βάλει τις κομπόστες και τα γλυκά του κουταλιού, στην ίδια λογική με τα υπολείμματα απ' το εστιατόριο ταΐζουμε τις κότες μας και έχουμε αυγά φρεσκότατα για το πρωινό που όλοι εκτιμούν.
(Στέλλα Φυρογένη-Αντιπαριώτη)
• 'Πράσινες' πρακτικές που προτάθηκαν κατά την ανοιχτή συμβουλευτική που έλαβε χώρα την Κυριακή 10 Μαΐου:
• Ηλιακοί θερμοσίφωνες στις ταράτσες για τη θέρμανση του νερού
• Δημιουργία φυσική σκιάς στα μπαλκόνια με τη χρήση αναρριχώμενων φυτών
• Φιλτράρισμα νερού/χρήση αντίστροφης όσμωσης
• Χρήση αποσκληρυντή για την προστασία των μαγειρικών σκευών από τα άλατα
• Προσφορά οικολογικών προϊόντων (καλλυντικά, σαπούνια κτλ.) στους επισκέπτες του ξενοδοχείου, όπως και οικολογικών γυάλινων δοχείων (που ενδεχομένως να φέρνουν το λογότυπο του ξενοδοχείου) προς αντικατάσταση των πλαστικών μπουκαλιών.
• Δημιουργία στενών σχέσεων μεταξύ των ξενοδόχων και των τοπικών παραγωγών/βιοτεχνών
(Έλενα Συμεωνίδου)
• Εναλλακτικές μορφές τουρισμού
I. Ακαδημαϊκός και σχολικός τουρισμός
Πώς μπορούμε λοιπόν να επιμηκύνουμε την τουριστική περίοδο; Ο ευκολότερος τρόπος είναι μέσω της ανάδειξης του ακαδημαϊκού και σχολικού τουρισμού. Έχουμε καταπληκτικά πράγματα να τους δείξουμε εδωπέρα, τόσο η γεωλογία όσο και η βιολογία της περιοχής παρουσιάζουν καταπληκτική ποικιλότητα. Η αρχαιολογία της περιοχής θα μπορούσε επίσης να λειτουργήσει ως επιπλέον μαγνήτης για τους ανήσυχους επισκέπτες. (Πέτρος Νικολαΐδης)
II. Γαστρονομικός τουρισμός
Τα τοπικά δίκτυα γαστρονομίας θα μπορούσαν να διαμορφώσουν τη γαστρονομική ταυτότητα κάθε τόπου και γενικότερα θα μπορούσαν να αναδείξουν την ιδιαίτερη πολιτισμική φυσιογνωμία του. Η γαστρονομία πρέπει να εκλαμβάνεται όχι μόνο ως γαστριμαργική απόλαυση, αλλά ως μία ολιστική εμπειρία όπου συμπεριλαμβάνονται τα τοπικά διατροφικά προϊόντα και οι καλλιέργειες, η επίσκεψη τόπων και τοπίων, η προσέγγιση των γαστρονομικών ηθών, εθίμων, δρωμένων και τελετουργιών, η γνωριμία με τα εδέσματα και τα πρόσωπα που συντηρούν την παράδοση ή συμβάλλουν στην δημιουργία της νέας ελληνικής κουζίνας. Η γαστρονομία θα μπορούσε να αποτελέσει έναν από τους πυλώνες μιας αειφόρου οικονομικής ανάπτυξης.
(Γιώργος Πίττας)
III. Βιωματικός τουρισμός
Μέσα από το φεστιβάλ «Διαδρομές στη Μάρπησσα» προβάλλουμε τη συνύπαρξη της παράδοσης με το σύγχρονο τρόπο ζωής προσπαθώντας να αναδείξουμε με σεβασμό την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του τόπου μέσα από μια βιωματική προσέγγιση και δημιουργώντας μοναδικές εμπειρίες για τους επισκέπτες του φεστιβάλ, κατοίκους και τουρίστες. Η βιωματική διαδικασία είναι πολύ σημαντική γιατί βοηθάει στο να καλλιεργήσει πνεύμα εθελοντισμού και συμμετοχικότητας. Το φεστιβάλ είναι ένα πολιτιστικό αγαθό που απευθύνεται πρωτίστως στους κατοίκους του νησιού και στη συνέχεια στους επισκέπτες του τόπου. Δεν επιδιώκουμε κάποια στημένη αυθεντικότητα με στόχο την προσέλκυση των επισκεπτών. Αυτό που έχουμε πετύχει τα τελευταία 5 χρόνια είναι ότι έχουμε ένα σταθερό αριθμό επισκεπτών που επιστρέφει στο νησί κάθε χρόνο. Είναι επισκέπτες που έρχονται εδώ με αφορμή το φεστιβάλ. Είμαστε σ'ένα τομέα φιλοξενίας όπου καλούμε τον κόσμο, εμείς μπορούμε να θέσουμε τους κανόνες, είναι σαν να θες να προσκαλέσεις κάποιον στο σπίτι σου, εσύ μπορείς να επιλέξεις ποιος θα έρθει προβάλλοντας την αντίστοιχη εμπειρία.
(Μαρία Καρφή)
IV. Περιβαλλοντικός/πολιτιστικός τουρισμός
Το «Πάρκο Πάρου» αποτελεί ένα πρότυπο εγχείρημα στον τομέα του αειφόρου τουρισμού με στόχευση την προστασία και ήπια αξιοποίηση με σύγχρονες αντιλήψεις του πολιτισμού χιλιετιών και της ιδιαίτερης φύσης των νησιών μας. Η πανέμορφη χερσόνησος του Άϊ-Γιάννη Δέτη, 800 στρεμμάτων και ιδιοκτησίας του Δήμου Πάρου, αποτελεί προνομιακό τόπο εφαρμογής του νέου αυτού αναπτυξιακού μοντέλου στον τουρισμό .
Στα πέντε χρόνια του Πάρκου, υλοποιήθηκαν σημαντικές υποδομές και δράσεις: το Θέατρο Αρχίλοχος και το Φεστιβάλ, το Σινέ Έναστρον και η προβολή ταινιών, ο εκθεσιακός χώρος στα κελιά του Άι-Γιάννη και η Έκθεση για τα Ορλωφικά, το δίκτυο μονοπατιών, ο φωτισμός με φωτοβολταϊκά, δράσεις φύτευσης και οικολογίας. Το Πάρκο είναι μια υγιής επιχείρηση, που δεν επιδοτείται από το Δήμο ή τα κρατικά ταμεία και επενδύει τα έσοδα από την οργανωμένη παραλία/αναψυκτήριο, σε εκδηλώσεις πολιτισμού, αθλητικές διοργανώσεις και δράσεις οικολογίας. Τα έργα υλοποιήθηκαν με ποιότητα, αισθητική και χαμηλό κόστος σε σύντομο χρόνο με
άρτιες μελέτες, προσφορά επιστημόνων. Χρηματοδοτήθηκαν από χορηγίες Ιδρυμάτων όπως των Σ. Νιάρχου, Α.Γ.Λεβέντη, Μποδοσάκη και επιχειρήσεων όπως η Blue Star αλλά και ιδιωτών που τιμούν με την εμπιστοσύνη τους το Πάρκο. Οι δράσεις υποστηρίζονται από μεγάλο δίκτυο εθελοντών και φίλων του Πάρκου. (Ελισάβετ Παπαζώη)
• Εξοικονόμηση Ενέργειας
Η λειτουργία του μηχανισμού των Συμβάσεων Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΕΑ) μεταξύ των Επιχειρήσεων Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) και τελικών καταναλωτών ενέργειας, μέσω των οποίων προβλέπεται εγγυημένο ποσοστό εξοικονόμησης ενέργειας, αποτελεί μια πολλά υποσχόμενη πρακτική. Με τον τρόπο αυτό δίνεται η δυνατότητα εφαρμογής νέων καναλιών και μηχανισμών χρηματοδότησης ώστε η έλλειψη διαθέσιμων κεφαλαίων να μην αποτελεί τροχοπέδη εφαρμογής παρεμβάσεων βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης για τον τελικό καταναλωτή.
(Μηνάς Ιατρίδης)
• Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ)
Η Πάρος θα μπορούσε να διδαχθεί πολλά από τις εμπειρίες άλλων νησιών στον τομέα της ενέργειας. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το νησί Σάμσο στη Βόρεια θάλασσα. Το νησί Σάμσο καλύπτει το 100% των αναγκών της σε ηλεκτρική ενέργεια από αιολικά πάρκα και το 100% της θέρμανσης της από ανεμογεννήτριες καθώς και την καύση βιομάζας. Η πλεονάζουσα ενέργεια διοχετεύεται στο κεντρικό δίκτυο της χώρας μέσω των υποβρυχίων καλωδίων που συνδέουν το νησί με την ηπειρωτική χώρα. Η γραμμική, ορθολογική διάταξη των ανεμογεννητριών στο έδαφος του νησιού έχει συμβάλει στην, κατά το δυνατόν, μείωση της αλλοίωσης του τοπίου. (Κώστας Κομνηνός)
Η εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας ΑΠΕ γίνεται χωρίς τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, η κοινωνία δεν έχει λέγειν στο πού να τοποθετηθούν αυτές οι ανεμογεννήτριες. Γι' αυτά τα θέματα χρειάζεται προγραμματισμός. (Γιάννης Κουζούμης)
• Ανάγκη συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας στη διαφύλαξη της κληρονομιάς
Σε αντίθεση με το υπάρχον μοντέλο της πολιτιστικής κληρονομιάς η σύγχρονη θεώρηση εστιάζει στις τοπικές κοινωνίες ως δημιουργούς και θεματοφύλακες της πολιτισμικής κληρονομιάς. Προστατεύουμε κάτι επειδή πιστεύουμε σε αυτό, επειδή πιστεύουμε πως αξίζει. Χωρίς την ενεργό συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών πολιτιστικοί θησαυροί όπως η Ακρόπολη θα ήταν καταδικασμένοι στη λήθη.
Απώτερος σκοπός είναι η μετάβαση από τη «διατήρηση» της πολιτισμικής κληρονομιάς του παρελθόντος σε μια συνεχή «δημιουργία» της κληρονομιάς σε ένα διαρκές παρόν, σε μια προσπάθεια να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο κατανοούμε, προστατεύουμε και, το σημαντικότερο, εξελίσσουμε την κληρονομιά αυτή.
(Ιωάννης Πούλιος)
• Συνέργειες
Η Πάρος έχει τη δυνατότητα, αν το επιλέξει, να γίνει ενεργό μέλος του δικτύου Δάφνη που σκοπό έχει την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης στα νησιά του Αιγαίου. Επίσης η Πάρος θα μπορούσε να συμμετάσχει σε πανευρωπαϊκές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής όπως το Σύμφωνο των νησιών (pact of islands) που αποτελεί πολιτική δέσμευση των νησιωτικών αρχών για μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα σε επίπεδο νησιού κατά 20% έως το 2020. (Κώστας Κομνηνός)
• Ατομική ευθύνη
Πολύ σημαντική θεωρώ την ενεργοποίηση των επαγγελματιών, των πολιτών αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας όχι μόνο για τα θέματα της αειφορίας, αλλά και γενικότερα για θέματα που αφορούν την κοινωνία. Χρειαζόμαστε μια αλλαγή αντίληψης και κατανόηση της ατομικής ευθύνης που έχουμε όλοι μας. Δεν πρέπει οι επαγγελματίες του νησιού να περιμένουν απ'το δήμο και τους αιρετούς να διαφυλάξουν τα επαγγελματικά τους συμφέροντα, θα πρέπει οι ίδιοι να υποβάλουν εμπεριστατωμένες προτάσεις για δράση και ο δήμος να τους αγκαλιάζει και να τους βοηθά να φέρνουν εις πέρας τα σχέδια τους. Πρέπει από κάτω να γίνεται η ζύμωση και να αγκαλιάζεται απ' την τοπική αυτοδιοίκηση και να αναδεικνύεται (bottom-up approach).
(Χρήστος Χριστόφορος)
Μέλος του μητρώου
