Μια πράσινη υποδομή που μπορεί να συμβάλει τοπικά στον εμπλουτισμό των υδατικών πόρων και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας

Στο πλαίσιο της έναρξης του προγράμματος την Τρίτη, 12 Απριλίου 2022, στις 18.00, στην αίθουσα του Αρχίλοχου (Παροικιά), θα πραγματοποιηθεί ανοιχτή εκδήλωση παρουσίασης όλων των προγραμματισμένων δράσεων και συζήτησης για τα προσδοκόμενα αποτελέσματα

.

Λίγα λόγια για τις λίθινες αναβαθμίσεις

Παραδοσιακά, σε περιοχές όπου η επάρκεια νερού ήταν πάντα ζητούμενο, οι τοπικές κοινωνίες εφάρμοζαν ποικίλους τρόπους για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της λειψυδρίας. Ανάμεσα σε διάφορα τεχνικά έργα (π.χ. στέρνες), οι μικροί λίθινοι αναβαθμοί κατά μήκος των κοιτών ρεμάτων περιοδικής ροής αποτελούσαν μια παραδοσιακή και αποτελεσματική πρακτική διαχείρισης του νερού στα νησιά της Μεσογείου, η οποία ιστορικά χάνεται στον χρόνο.

Ο σκοπός αυτών των κατασκευών ήταν η μείωση της κλίσης της κοίτης του ρέματος και η συλλογή μικρών ποσοτήτων νερού συνήθως για αρδευτικούς σκοπούς. Ωστόσο, παράλληλα με το παραπάνω, αυτές οι παραδοσιακές κατασκευές επιτελούσαν πάντα δύο ακόμα πολύ σημαντικές λειτουργίες: 

• συντελούσαν στην τροφοδότηση των υπόγειων υδροφορέων με γλυκό νερό, μιας και μείωναν την ταχύτητα ροής του νερού συγκρατώντας το και διευκολύνοντας την κατείσδυσή του στο έδαφος, και
• αποτελούσαν σημαντικές εστίες βιοποικιλότητας, οάσεις στο άνυδρο περιβάλλον των κυκλαδίτικων νησιών που φιλοξενούσαν πολλά φυτά και ζώα, ενώ πρόσφεραν πολύτιμο νερό σε όλα ταζώα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Με την εγκατάλειψη της γεωργίας, η πρακτική αυτή στα νησιά ατόνησε.Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες γίνονται κάποιες αξιόλογες προσπάθειες για να τεκμηριωθεί η αξία των λίθινων αναβαθμών και να αναβιώσει η πρακτική τους. Η πρώτη συστηματική προσπάθεια στον νησιωτικό χώρο,με σκοπό τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων και την προστασία από την διάβρωση, έγινε στην Απείρανθο της Νάξου (1992-1994), ενώ η πλέον πρόσφατη παρέμβαση σε νησί έγινε τον Σεπτέμβριο του2020 στο ρέμα του Καραβά στα Κύθηρα, με πρωτοβουλία τουMedINAκαι τουΚυθηραϊκού Ιδρύματος Πολιτισμού και Ανάπτυξης. Ιδιαίτερα στα Κύθηρα, οι παρεμβάσεις συνοδεύτηκαν από εντυπωσιακά αποτελέσματα, μιας και ήδη τις επόμενες ημέρες από την κατασκευή των αναβαθμών η ροή του ρέματος επανήλθε, παρά το γεγονός ότι τα έργα πραγματοποιήθηκαν στο τέλος της ξηρής περιόδου.

Τα προγράμματα σε Νάξο και Κύθηρα έδειξαν εμπειρικά τη χρησιμότητα και τις δυνατότητες των λίθινων αναβαθμών ως πράσινων υποδομών για τον εμπλουτισμό των υπογείων υδάτων και την αντιμετώπιση της έλλειψης νερού στα άνυδρα νησιά του Αιγαίου.

Η περίπτωση της Πάρου

Το πιλοτικό έργο στην Πάρο που υλοποιείται αυτή την περίοδο αξιοποιεί την εμπειρία αυτών των προσπαθειών, την οποία θα συνδυάσει με συστηματική τεκμηρίωση των πλεονεκτημάτων και των ωφελειών που σχετίζονται με την αναβίωση των λίθινων αναβαθμών στα ρέματα περιοδικής ροής των νησιών του Αιγαίου.

Συγκεκριμένα, το έργο περιλαμβάνει την κατασκευή 33 λίθινων αναβαθμών στο ρέμα του Καβουροπόταμου, που βρίσκεται στην περιοχή του Άσπρου Χωριούστο νότιο τμήμα της Πάρου. Έχοντας προηγηθεί η απαραίτητη τεχνική έκθεση και η εξασφάλιση των σχετικών αδειών, η κατασκευή των φραγμάτων θα πραγματοποιηθεί τον Ιούνιο του 2022. Η ομάδα “Μπουλούκι”, με εξειδίκευση στις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης, θα υποστηρίξει επιστημονικά το κατασκευαστικό κομμάτι του έργου. Στη φάση της κατασκευής, θα διοργανωθεί επίσης ένα τετραήμερο συμμετοχικό εργαστήριο κατασκευής λίθινων αναβαθμών σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Πάρου με σκοπό την βιωματική εκπαίδευση στην κατασκευή μικροφραγμάτων και τη διάχυση της τεχνογνωσίας γύρω από τη συγκεκριμένη παραδοσιακή πρακτική. Πριν και μετά την κατασκευή των αναβαθμών θα πραγματοποιηθούν συστηματικές επισκέψεις για την καταγραφή της πανίδας και της χλωρίδας της περιοχής, καθώς και μετρήσεις στη στάθμη των υπογείων υδάτων. Οι πρώτες μετρήσεις έχουν ξεκινήσει ήδη και οι καταγραφές συνεχίζονται.

«Αντλώντας γνώση και έμπνευση από τις ήπιες παραδοσιακές πρακτικές διαχείρισης των φυσικών πόρων της χώρας μας και με τη βοήθεια της επιστήμης και της καινοτομίας μπορούμε να δώσουμε λύσεις σε κρίσιμα περιβαλλοντικά ζητήματα του σήμερα. Ελπίζουμε το έργο αυτό να αποτελέσει προπομπό ενός μεγαλύτερου έργου κατασκευής μικρών λίθινων αναβαθμών σε πολλά νησιά του Αιγαίου»», αναφέρει η Λίλη Μορδεχάι, Υπεύθυνη προγραμμάτων στο MedINA.

«Οι μικροί λίθινοι αναβαθμοί είναι παρεμβάσεις που ταιριάζουν στο τοπίο και την φυσιογνωμία των ελληνικών νησιών. Έχοντας να αντιμετωπίσουμε τις τεράστιες προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, τα έργα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν ως φυσικές λύσεις (Nature-based Solutions), συνεισφέροντας στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδάτων με στόχο την αντιμετώπιση της έλλειψης νερού και της υφαλμύρινσης των υπόγειων υδροφορέων στα μικρά νησιά του Αιγαίου»,τονίζει ηΠαναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος του WWF Ελλάς.