που μας δίνει το μέλι.
Από την Claire Kalemkeris
Μετάφραση από τα αγγλικά Χ. Αλιπράντη
Η εμπλοκή μου με την μελισσοκομία έγινε από την αγάπη μου για τα λουλούδια και τα φυτά και το ενδιαφέρον μου για την διασταύρωση της σχέσης μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Άλλα θέματα που έπαιξαν κάποιο ρόλο, είναι τα νέα από την Αμερική το 2006 για κάτι που λέγεται «Colony Collapse Disorder» «Αταξία και Κατάρρευση Αποικίας» - η μυστηριώδης εξαφάνιση και ο θάνατος των μελισσών κοντά σε συγκομιδές αμυγδάλων στην Καλιφόρνια – και η ανάγκη να ξεκινήσει η υποστήριξη των μελισσών. Το σημαντικότερο γεγονός ήταν η μεγάλη μου τύχη να συναντήσω τον παριανό μελισσοκόμο Κώστα Βιόνη, ο οποίος έχει αληθινό πάθος με τη μελισσοκομία. Έγινε δάσκαλος, φίλος και μέντοράς μου και ένα ωραίο παράδειγμα για το πώς να ζεις τη ζωή το έπακρο. Αυτή η ιστορία είναι για την μεγαλοπρέπεια της μέλισσας, για το πώς μία προσπάθεια να σωθούν οι φοίνικες είναι συνδεδεμένη με τον μεταγενέστερο θάνατο των μελισσών σε μία παραλιακή περιοχή της Πάρου και κυρίως τί μπορούμε εμείς σαν κοινωνία να κάνουμε για την προστασία του υπέροχου φυσικού περιβάλλοντος που έχει το νησί μας. Ελπίζω να μπορέσω να αποδώσω πόσο σημαντικό είναι να εκτιμήσουμε και να καταλάβουμε σε βάθος την ουσιαστική αλληλεξάρτηση των διαφόρων οικοσυστημάτων μας, και πόσο συχνά φαίνεται ότι αγνοούμε προφανή προειδοποιητικά σήματα ότι καταστρέφουμε τη γη.
Η μέλισσα έχει τιμητική θέση στην Ελληνική Μυθολογία. Η παραγωγική μέλισσα είναι συνδεδεμένη με την θεά μητέρα, αναπτύσσεται έγκαιρα για να αναλάβει τον ρόλο της νύμφης που λέγεται Μέλισσα. Είναι ικανή να μεταλλάσσεται από μέλισσα σε νύμφη και συνδέεται με την Άρτεμη, την Αφροδίτη και μερικές φορές με την Δήμητρα – όλες διάφορες μητριαρχικές μορφές. Η τέχνη της μελισσοκομίας είναι συνδεδεμένη με τον Αριστέα και την ιατρική χρήση των μελισσών με τον Ασκληπιό. Η Άρτεμις συχνά παρουσιάζεται σαν μία μυστικιστική γυναίκα-μέλισσα. Οι ιέρειες της θεάς μητέρας στην Έφεσο ήταν γνωστές σαν Μέλισσαι ή μέλισσες και οι ιερείς σαν Εσσαίοι ή κηφήνες. Στο «When the Drummers were Women» (Όταν οι τυμπανιστές ήταν γυναίκες) του Layne Redmond, ο συγγραφέας μας λέει «Αυτές οι ιέρειες ήταν συχνά προφήτες ή πυθίες που έπεφταν σε κατάσταση έκστασης τρώγοντας μεταξύ άλλων και μέλι. Η ελληνική λέξη γι αυτήν την κατάσταση μεταμόρφωσης της συνείδησης είναι 'ενθουσιασμός' – η ρίζα της αγγλικής λέξης "enthusiasm".»
Ο Δίας, ο βασιλιάς των αρχαίων θεών, μεγάλωσε με μέλι και κατσικίσιο γάλα από μία νύμφη που λεγόταν Μέλισσα, η οποία αργότερα μεταμορφώθηκε σε μία ωραία μέλισσα. Το μέλι ήταν συχνά στους αρχαίους ναούς προσφορά για τους θεούς. Από τον Patrick Leigh Fermor σημειώθηκε ότι αυτό γινόταν έως της δεκαετίας του 1930. Στην Παροικιά, στον λόφο της Αγίας Άννας, υπάρχει ένας ναός του 4ου αιώνα προ Χριστού, αφιερωμένος στον γιατρό Ασκληπιό και θεμέλια ναών του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος. Ο αρχαιολόγος Γιάννος Κουράγος ανέφερε ευρήματα αρχαίων κυψελών μελισσών κατασκευασμένες αρχικά από ξύλο και μεταγενέστερα κεραμικές.
Το μέλι έχει θεραπευτικές ιδιότητες, έχοντας αντιβακτηριδιακά χαρακτηριστικά, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για θεραπεία εγκαυμάτων, κιρσών, ιγμορίτιδας, καταρράκτη και για διάφορες άλλες καταστάσεις. Στον αρχαίο κόσμο το μέλι ήταν συνδεδεμένο με την μακροζωία και την αθανασία, σαν αμβροσία, η τροφή των θεών. Άλλα προϊόντα της κυψέλης όπως η γύρη, η πρόπολη και ο βασιλικός πολτός δρουν κατά των μικροβίων, των μυκήτων και των βακτηριδίων και όλα θεωρούνται τροφή υψίστης ποιότητος. Ακόμα και το κεντρί της μέλισσας χρησιμοποιείται για την θεραπεία της αρθρίτιδας και για κάποιους τύπους ψωρίασης σαν μελισσοθεραπεία. Μερικοί ιστορικοί αναφέρουν την μελισσοθεραπεία σαν προετοιμασία για βελονισμό και τώρα διεξάγονται έρευνες σε πολλά πανεπιστήμια στις ΗΠΑ για να διερευνήσουν νέες θεραπείες, εφόσον έχουν αναπτυχθεί νέοι μέθοδοι συγκομιδής του δηλητήριου των μελισσών χωρίς να τις σκοτώνουν. Ο τιμημένος παριανός ποιητής και λόγιος Χρήστος Γεωργούσης έγραψε πολλά βιβλία σχετικά με την ιστορία, τον πολιτισμό, την γεωλογία και την φυτολογία του νησιού. Θυμάται ότι κάποιος γιατρός συμβούλεψε τον πατέρα του να χρησιμοποιήσει κεντριά μέλισσας για την θεραπεία της αρθρίτιδάς του. Το κερί των μελισσών χρησιμοποιείται συνήθως για την παραγωγή κεριών. Όποιος μπαίνει σε μία ορθόδοξη εκκλησία, το άρωμα των αναμμένων κεριών του δίνει μία ιδέα της αίσθησης του αρώματος στο εσωτερικό της κυψέλης.
Μίλησα με τον Παναγιώτη Μαρούλη, βραβευμένο μελισσοκόμο οικολογικής μελισσοκομίας από την Αμοργό του οποίου το μέλι κέρδισε χρυσό μετάλλιο δύο συνεχόμενα χρόνια στο διεθνές διαγωνισμό βιολογικού μελιού Biolmiel. Ο Παναγιώτης είναι επίσης και ζωγράφος πορτραίτων από ψημένο κερί, μερικά των οποίων βρίσκονται στο μουσείο Μπενάκη. Η τέχνη του ψημένου κεριού είναι η διαδικασία χρήσης καυτού κεριού μελισσών από το οποίο και δημιουργήθηκαν τα περίφημα πορτραίτα των μουμιών Fayoum. Ο Σταύρος και η Αλέκα Φραντζή από την Μάρπησσα, τους οποίους συνιστά η Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, παράγουν παραδοσιακά μελισσοκομικά προϊόντα, συμπεριλαμβάνοντας μία ποικιλία θεραπευτικών αλοιφών, φτιαγμένες από κερί και βότανα του βουνού. Αναζητήστε αυτά και άλλα τοπικά προϊόντα και θα ανταμειφτείτε με μία αίσθηση όχι μόνο υποστήριξης παραδοσιακών φυσικών αγροτικών μεθόδων, αλλά επίσης με μυριάδες υγιεινά οφέλη που χαρίζουν τα μελισσοκομικά προϊόντα.
{vsig}melissa_paros_18-05-12{/vsig}Όμως, η πιο αξιοσημείωτη – και κρίσιμη – λειτουργία των μελισσών είναι το γεγονός ότι γονιμοποιούν στα άνθη ένα τεράστιο ποσοστό του παγκόσμιου επισιτιστικού εφοδιασμού. Παρ' όλο που τα στοιχεία διαφέρουν – μεταξύ 30% και 80% - ακόμα και εάν πάρουμε τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις, αυτό είναι μία τεράστια δουλειά! Εάν το δούμε από κοντινή όπως αλλά και από μακρινή οπτική γωνία: χρειάζεται ολόκληρη η ζωή 12 μελισσών για να παραχθεί ένα μόνο κουταλάκι του γλυκού μέλι, και θα κόστιζε εκατομμύρια για να πληρωθεί η εργασία («εργάτες») που κάνουν οι μέλισσες για εμάς τελείως δωρεάν.
Εφόσον παρατηρήθηκε αυξανόμενη απώλεια των μελισσών παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια, το ερώτημα είναι τι θα συνέβαινε χωρίς αυτές. Μπορούμε να βρούμε μία απάντηση στο Sichuan στην Κίνα, όπου η δηλητηρίαση των αγρών με φυτοφάρμακα (ζιζανιοκτόνα) από την δεκαετία του 1980 έχουν εξαφανιστεί οι μέλισσες και οι άλλες δυνατότητες φυσικής γονιμοποίησης. Σαν αποτέλεσμα «η ανθρώπινη μέλισσα» αντικατάστησε την μέλισσα αφού χιλιάδες χωρικοί είναι τώρα υποχρεωμένοι να βγούνε στους αγρούς και να γονιμοποιούν με τα χέρια κάθε λουλούδι σε κάθε οπορωφόρο δέντρο με μικροσκοπικές ειδικές βούρτσες γονιμοποιήσεως.
Το περιβαλλοντολογικό πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών είναι μία από τις πολλές ομάδες παγκοσμίως που σήμερα ερευνά το φαινόμενο γνωστό σαν «Colony Collapse Disorder» «Αταξία και Κατάρρευση Αποικίας» (CCD) όταν οι ενήλικες μέλισσες εγκαταλείπουν την κυψέλη, με αποτέλεσμα την κατάρρευση της κυψέλης και τον θάνατο των μελισσών που έχουν μείνει πίσω. Ερευνητές εξέτασαν πολλές δυνατότητες προσπαθώντας να βρούνε λύση στο πρόβλημα που δημιούργησε αλλεπάλληλες απώλειες της τάξης του 30% κάθε χρόνο στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και σε πολλές άλλες. Οι πρώτοι διαδοχικοί θάνατοι ήταν στην Γαλλία το 1996 και ύστερα στην Ιταλία, Ισπανία, Ελβετία, Γερμανία, Αυστρία, Πολωνία, Αγγλία, Σλοβενία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ολλανδία, Βέλγιο, Καναδά, ΗΠΑ, Βραζιλία, Ιαπωνία και Ινδία. Πιστεύεται ότι το CCD πιθανώς προκλήθηκε από σύνθετη αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων – μελετώντας τους συμπεριλαμβάνεται η συστηματική χρήση μίας κατηγορίας εντομοκτόνων παρεμφερή στην νικοτίνη, που λέγονται νεονικοτινοειδή (neonicotinoids), η χρήση μεταλλαγμένων σπόρων, παθογόνων όπως το μικρόβιο Varroa, ζωύφια και άλλες ασθένειες που μερικές φορές εμφανίζονται μετά την εφαρμογή φυτοφαρμάκων που αδυνατίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα και δημιουργούν μία επιδεκτικότητα σε άλλες θανατηφόρες ασθένειες. Άλλη ανησυχία συμπεριλαμβάνει την αλλαγή του κλίματος, στην Ελλάδα υπάρχει και η απερήμωση λόγω των πυρκαγιών στα δάση, και παράγοντες όπως η ρύπανση, που όλα μαζί διαταράσσουν τον κανονικό κύκλο της ανθοφορίας των φυτών. Στις λίστες των ερευνητών συμπεριλαμβάνονται επίσης η μεγάλη κλίμακα φύτευσης μονοκαλλιεργειών, ο δραστικός περιορισμός της βιοποικιλότητας των φυτών όπου οι μέλισσες βρίσκουν νέκταρ και γύρη και τελικά οι κίνδυνοι των κινητών τηλεφώνων και οι κεραίες και η σύγκρουσή τους στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που χρησιμοποιούν οι μέλισσες για τον προσανατολισμό τους.
Η μία επιστημονική μελέτη μετά την άλλη επεσήμαναν την αρνητική σύγκρουση στο περιβάλλον, που σχετίζεται με την χρήση των νεονικοτινοειδών εντομοκτόνων, που περιλαμβάνουν clothianidin και imidacloprid , που πωλούνται στη Ελλάδα με τα ονόματα Dantop και Confidor Forte. Δρουν με επίθεση στο κεντρικό νευρικό σύστημα των εντόμων και είναι ιδιαίτερα τοξικά για τις μέλισσες. Πολλές περιβαλλοντολογικές ομάδες εκφράζουν μέγιστη ανησυχία σχετικά με την εξάπλωση της χρήσης αυτών των φυτοφαρμάκων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξετάζει την απαγόρευσή τους από το 2007, και πολλά κράτη έχουν ήδη από μόνα τους απαγορεύσει την χρήση τους. Δύο πολύ πρόσφατες μελέτες στην Γαλλία και στην Αγγλία που δημοσιεύθηκαν στην εφημερία Science μόλις τον περασμένο μήνα, επισημαίνουν τα νεονικοτινοειδή σαν πιθανό μεταξύ άλλων παράγοντα, για το CCD και δείχνουν με ποιο τρόπο τα χημικά σκευάσματα παρεμβαίνουν στο σύστημα πλοήγησης των μελισσών, καταστρέφοντας την ικανότητα να βρουν το δρόμο τους πίσω στην κυψέλη. (Δεν προκαλεί έκπληξη ότι οι κατασκευαστές των φυτοφαρμάκων λένε ότι αυτές οι μελέτες είναι «σοβαρά εσφαλμένες.»)
Η μέλισσα προσανατολίζεται χρησιμοποιώντας μία ηλιακή πυξίδα και χρησιμοποιεί για να βλέπει ένα μέρος του υπεριώδους φάσματος φωτός, δίνοντας τη δυνατότητα να φαίνονται εικόνες που εμείς δεν μπορούμε να διακρίνουμε με την περιορισμένη ανθρώπινη οπτική ικανότητά μας – όπως κόκκινες κηλίδες πάνω στα λουλούδια που βοηθούν να οδηγούνται οι μέλισσες προς το νέκταρ και τη γύρη. Χρησιμοποιώντας τον ήλιο σαν ραντάρ, οι μέλισσες ανακάλυψαν πολύ πριν από εμάς ότι η γη είναι στρογγυλή! Ο Karl von Frisch κέρδισε τον βραβείο Νόμπελ, διότι ανακάλυψε τον τρόπο που επικοινωνούν οι μέλισσες χρησιμοποιώντας έναν πολυσύνθετο τρεμουλιαστό χορό και έτσι λένε στις άλλες μέλισσες η κατεύθυνση και την απόσταση που χρειάζεται να πετάξουν για να βρούνε τροφή. Σε μία προσπάθεια να εξηγηθεί το πώς ξέρουν οι μέλισσες (ή μαθαίνουν) αυτή την γλώσσα του χορού, επιστήμονες πολλών κλάδων, συμπεριλαμβανομένων μαθηματικών και κβαντικής φυσικής, όπως αυθεντίες στη σύγχρονη μελέτη και γνώση των μελισσών, ανοίγουν πόρτες σ' έναν άγνωστο κόσμο, πέραν από τη δική μας φυσιολογική αντίληψη.
Οι μέλισσες μπορούν να ταξιδέψουν έως και τέσσερα με πέντε χιλιόμετρα από την κυψέλη για να βρουν τροφή. Το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να βεβαιωθούμε ότι η τροφή τους δεν είναι δηλητηριασμένη εξ αιτίας των κοντόφθαλμων πράξεών μας. Σε τελική ανάλυση επηρεάζει την δικιά μας τροφή. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είμαστε όλοι μας στο ίδιο νησί. Ναι, δυστυχώς, φαίνεται ότι εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε την δυνατότητα να εκτιμούμε διαφορετικές προοπτικές, όχι μόνο αυτές των άλλων ανθρώπων, αλλά με το να αποτυγχάνουμε να καταλάβουμε τις μοναδικές δυνατότητες άλλων ειδών και τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Παρά το γεγονός ότι συνυπάρχουμε με τόσες πολλές καταπληκτικές και μαγευτικές μορφές ζωής, το να τις προστατεύομε δεν είναι συνήθως η προτεραιότητα μας.
Εδώ στην Πάρο, έως τώρα κυρίως στην νοτιοδυτική παραθαλάσσια περιοχή του νησιού, έχουμε βιώσει μία πρόσφατη λοίμωξη του κόκκινου φοινικο-κανθάρου, μία επιδημία που έχει ήδη καταστρέψει αμέτρητους φοίνικες σε άλλα μέρη της Ελλάδος. Σε μία προσπάθεια να σωθούν τα δέντρα – που κατ' αρχήν φαίνεται να είναι μία οικολογική ενέργεια – το Υπουργείο Γεωργίας ενέκρινε την χρήση των νεονικοτιδοειδών για την καταπολέμηση αυτού του κανθάρου για μία συγκεκριμένη περίοδο (120 ημέρες) με πολύ συγκεκριμένες οδηγίες, που περιλάμβαναν το κόψιμο των ανθών των φοινίκων, ο ψεκασμός να γίνει μόνο στη καρδιά του κέντρου των δέντρων και να αποφεύγουν να ψεκάζουν τις πρωινές ώρες, εάν οι μέλισσες γονιμοποιούν σ' αυτή την περιοχή. Γιατί ήταν αυτό αναγκαίο; Διότι αυτά τα χημικά σκευάσματα δεν έχουν κατασκευαστεί για να χρησιμοποιούνται ειδικά στους φοίνικες, διότι χρειάζεται ειδικός εξοπλισμός για την εφαρμογή τους σε μεγάλα δέντρα και διότι είναι γνωστό το γεγονός ότι τα νεονικοτινοειδή είναι θανατηφόρα για τις μέλισσες – αυτό δηλώνεται ρητά στην ετικέτα, έστω και αν είναι γραμμένο με μικρά γράμματα και ελληνικά. Η έκθεση του Περιβαλλοντολογικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών περιγράφει τις νευροτοξίνες clothianidin και imidacloprid σαν κίνδυνο και για άλλους γονιμοποιούς, στα ψάρια, πουλιά, σκουληκαντέρα και άλλα ζώα όπως γάτες, ποντίκια και κουνέλια.
Πίσω στην Πάρο, οι μέλισσες άρχισαν να πεθαίνουν. Ο Δημήτρης Βογιατζής, γραμματέας της Ενώσεως Μελισσοκόμων της Πάρου, μου είπε ότι οι παριανοί μελισσοκόμοι που βρίσκονται στη νοτιοδυτική παράκτια περιοχή του νησιού είχαν πολύ μεγάλες απώλειες – περίπου 500 κυψέλες εξαφανίστηκαν τελείως, ενώ οι κυψέλες σε άλλες περιοχές του νησιού έμειναν άθικτες.
Η Ένωση έστειλε δείγματα νεκρών μελισσών και γύρη σε εργαστήρια στην Αθήνα για να προσπαθήσουν να ανακαλύψουν τι συμβαίνει. Τα εργαστήρια αρχικά δήλωσαν ότι δεν ανεγνώριζαν με ακρίβεια τις ενδείξεις και δεν ήταν σε θέση να προσφέρουν ολοκληρωμένα αποτελέσματα. Όμως, εφόσον πέθαιναν περισσότερες μέλισσες, ένας από τους μελισσοκόμους που είχαν προσβληθεί οι κυψέλες του, αναρωτήθηκε εάν η αιτία είχε σχέση με το ράντισμα των φοινίκων της περιοχής. Έπρεπε να αναβαθμιστεί ο εξοπλισμός του εργαστηρίου, αλλά όταν έγινε αυτό, φαίνεται ότι τα αποτελέσματα ενοχοποιούσαν καθαρά τα νεονικοτινοειδή.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο ο μελισσοκόμος Αντώνης Σκιαδάς έχασε 90 κυψέλες στο Βουτάκο μέσα σε μία εβδομάδα μόνο. Η κυρίως ανησυχία του τώρα είναι να μην χρησιμοποιηθούν πλέον εδώ αυτά τα εντομοκτόνα και κανένας άλλος να μην βιώσει τέτοια καταστροφή. «Ο ένας κτίζει» λέει «και ο άλλος γκρεμίζει. Κινδυνεύομε να χάσουμε τις μέλισσες. Δεν μπορούμε να πολεμάμε ο ένας τον άλλο.»
Τον καιρό που συνέβαινε αυτό μίλησε με μελισσοκόμους από πολλά άλλα νησιά. Αυτοί που ήταν από νησιά με ουσιαστικό τουρισμό, ήταν αυτοί που είχαν προσβληθεί το περισσότερο εξ' αιτίας της τάσης να φυτεύουν φοίνικες – το παγκόσμιο σύμβολο του παραδείσου. Δυστυχώς επειδή πολλές κοινότητες σε όλη την Ελλάδα έχουν φυτέψει φοίνικες, το πρόβλημα επεκτάθηκε. Μόνο στην περιοχή της Αττικής χάθηκαν περισσότερες από 6.000 κυψέλες, μου είπε ο καθηγητής του μελισσοκομικού εργαστηρίου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι φωτογραφίες του των προσβεβλημένων κυψελών είναι σαν αντίγραφα των φωτογραφιών νεκρών μελισσών που έχουμε από την Πάρο.
Η ΟΜΣΕ έστειλε μέρος των αποδεικτικών της εγγράφων σχετικά με τον κάνθαρο του κόκκινου φοίνικα, την χρήση των νεονικοτιδοειδών για την καταπολέμησή του και την καταστροφή των κοντινών κυψελών που ακολούθησε, όπως επίσης και μία αναφορά του γεωπόνου-εντομολόγου Δημήτρη Κοντοδήμα του Μπενακείου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, που λέει ότι η προσβολή αυτού του κάνθαρος είναι πρωτίστως ένα θέμα σωστής εφαρμογής και απαριθμεί πολλαπλές λύσεις εκτός από χημικές ουσίες, που μπορούν να εφαρμοστού συμπεριλαμβανομένης και χειρουργικής επέμβασης στα δέντρα, θερμικά μικροκύματα και βιολογικές θεραπείες.
Άλλα νησιά, όπως η Κρήτη και η Ρόδος είχαν σοβαρές προσβολές, παρόλο που μερικά νησιά δεν αντιμετώπισαν καθόλου αυτό το πρόβλημα. Στη Νάξο δύο μελισσοκόμοι μου είπαν ότι το νησί δεν αντιμετώπισε αυτό το πρόβλημα και στην Αμοργό ο μελισσοκόμος Παναγιώτης Μαρούλης είπε ότι πιστεύει ότι γλύτωσαν τόσο τα δέντρα όσο και από το πρόβλημα με τις μέλισσες αφού δεν υπήρχε μια εκτεταμένη φύτευση φοινίκων εκεί. Ο έλληνας βουλευτής και περιβαλλοντολόγος Κρίτων Αρσένης έθεσε δημόσια την ερώτηση σχετικά με την φύτευση τόσο πολλών φοινίκων που δεν είναι εγχώριο φυτό στην περιοχή και αρκετοί ειδικοί στην Πάρο, μου είπαν ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να χάσουμε τελικά όλα τους φοίνικές μας, εφόσον όταν διαπιστώνουμε τις προσβολές είναι ήδη πολύ αργά, διότι είναι πολύ δύσκολο να διακριθούν έγκαιρα και για να αντικαταστήσουμε τα μεγαλύτερα δέντρα είναι απαγορευτικά ακριβά, δηλαδή πολλές χιλιάδες ευρώ το καθένα.
Η Αγγελική Σκιαδά μόλις είχε αρχίσει να με την μελισσοκομία στα οικογενειακά της χωράφια στις Ασπριές κοντά στον Άγιο Αρσένιο. Μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου του 2011, εκμηδενίστηκαν 27 κυψέλες της, αφήνοντας αφήνοντας μόνο μία ζωντανή. «Είναι ασφαλές τώρα να ξαναρχίσω με τις μέλισσες στο χωράφι μου;» ρωτάει, «και εάν όχι, πότε θα είναι ασφαλές;»
Φαίνεται ότι κανείς δεν είναι σε θέση να δώσει κάποια πληροφορία σχετικά μ' αυτό το θέμα, ούτε φαίνεται να υπάρχει πιθανότητα αποζημίωσης.
Ο Dr. James Frazier, καθηγητής εντομολογίας στο Pen State University, ανέφερε την πιθανότητα μίας μακρόχρονης μόλυνσης του εδάφους από την clothianidin, η οποία ανάλογα με τον τύπο του εδάφους, έχει μία ημι-ζωή έως και 19 χρόνια. (Ημι-ζωή σημαίνει το χρονικό διάστημα που χρειάζεται για να αποδομηθεί το ήμισυ του χημικού παρασκευάσματος.)
Πολλά από τα άτομα με τα οποία μίλησα τόνισαν ότι εάν το φυτοφάρμακο είχε χρησιμοποιηθεί σωστά – δηλ. ακολουθώντας με ακρίβεια τις οδηγίες – δεν θα είχε δημιουργηθεί αυτή η κατάσταση. Αλλά, σύμφωνα με όλη την έρευνα, η οποία επισημαίνει την αργή δηλητηριώδη επίδραση αυτών των χημικών σκευασμάτων στο περιβάλλον, δεν θα ήταν ασφαλέστερο να κλίνουμε προς την πλευρά της προσοχής και να διαλέξουμε μία εναλλακτική λύση; Πράγματι, το Υπουργείο Γεωργίας απέσυρε τώρα την κατ' εξαίρεση έγκριση της χρήσης των νεονικοτιδοειδών για την καταπολέμηση του κανθάρου στους φοίνικες και μπορούν να υπάρξουν αυστηρές ποινές σε όποιον πιάσουν να τα χρησιμοποιεί γι' αυτό τον σκοπό, μου είπαν από την Ένωση Μελισσοκόμων της Πάρου. Είναι όμως ακόμα εγκεκριμένα – και χρησιμοποιούνται ευρέως – για την καταπολέμηση συνήθων προσβολών σε μηλιές, αχλαδιές, ροδακινιές, νεκταρίνια και πατάτες.
Υπάρχει ένα φαινόμενο γνωστό σαν μεταβολή στη χημική γλώσσα, όπου παίρνει ο αέρας τα χημικά μόρια και τα πηγαίνει σε περιοχές που δεν προορίζονται να επιδράσουν. Αυτό μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα να δεχτούν οι μέλισσες μικρές δόσεις που δεν είναι μεν θανατηφόρες, βλάπτουν όμως το σύστημά τους πλοήγησης όπως και το ανοσοποιητικό. Η επιστήμων Dr. Fani Hatjina του Ελληνικού Ινστιτούτου Μελισσοκομίας συνέδεσε το συνεργικό αποτέλεσμα των χαμηλότερων δόσεων με αυτές τις τοξίνες, σαν άνοιγμα της πόρτας για άλλες ασθένειες, με αποτέλεσμα να αδυνατίσουν τόσο οι κυψέλες, έως ότου να μην μπορούν να τις συντηρήσουν οι μέλισσες. Η μολυσμένη γύρη και το μολυσμένο νέκταρ που αποθηκεύονται στην κυψέλη και καταναλώνονται αργότερα, μπορούν επίσης να προκαλέσουν οψιφανείς επιπτώσεις.
Η Dr. Hatjina πιστεύει ότι η αταξία και κατάρρευση των αποικιών εκδηλώθηκε εδώ στην Ελλάδα σε αντίθεση με της ΗΠΑ. Προτείνει, εάν έχει ήδη γίνει εφαρμογή στους φοίνικές σας, αφού αφαιρέστε τα άνθη τους, θα πρέπει να κόψετε και τα λουλούδια γύρω από τον φοίνικα για να αποφύγετε την δηλητηρίαση περισσοτέρων μελισσών. Τελειώνει μία πρόσφατη έρευνα με την δήλωση «Ας ελπίσουμε ότι το 2012 θα είναι μία χρονιά που τα νεονικοτινοειδή θα εξοριστούν από την Ελλάδα!»
Δεδομένων των ανησυχιών σχετικά με αυτά τα σκευάσματα, φαίνεται παράξενο που χρησιμοποιούνται ακόμα οπουδήποτε, αλλά ας θυμηθούμε ότι δίνουν μεγάλο κέρδος στις εταιρίες που τα παράγουν. Εάν τελικά επιτευχθεί μία παγκόσμια εξορία τους, πρέπει να είμαστε πάντα σε εγρήγορση για να διασφαλίσουμε να μην αντικατασταθούν απλά με κάποιο άλλο ολοκαίνουργο φυτοφάρμακο, του οποίου η δράση θα μπορούσε να είναι ακόμα χειρότερη για το περιβάλλον.
Ο Κωνσταντίνος Βορδάκης – το άτομο στο οποίο μπορούσες κανείς να απευθυνθεί, σύμφωνα με το δελτίο τύπου του Δήμου σχετικά με το πρόβλημα των φοινίκων, που δημοσιεύθηκε τον χειμώνα του 2012 στο Paros Life & Naxos Life – εκτός από γεωπόνος είναι και φυτοϋγειονομικός επιθεωρητής, υπεύθυνος για την Πάρο, την Νάξο και την Σαντορίνη, όπως και οικολογικός μελισσοκόμος. Μου είπε ότι έκανε πολλά ταξίδια στην Πάρο για να επισκεφθεί άτομα που είχαν πολλούς φοίνικες και να εκφράσει τις ανησυχίες του σχετικά με την σωστή εφαρμογή/χρήση των χημικών σκευασμάτων. Τον ρώτησα, αφού υπάρχει μία τόσο δυνατή σύνδεση με τη θνησιμότητα των μελισσών παγκοσμίως, γιατί η κυβέρνηση συνεχίζει εξετάζει αυτή η επιλογή. Απάντησε ότι κατά την γνώμη του, πιθανώς υπάρχουν πολλοί παράγοντες που έπαιξαν ρόλο στην απώλεια των μελισσών στην Πάρο, παρά μία μοναδική αιτία, αλλά σε κάθε περίπτωση υπήρχε μία οικολογική προτεινόμενη επιλογή (εντομοπαθογονικά νηματώδη – ένα παρασιτικό σκουλήκι), παρ' όλο που ήταν ακριβότερη από τα χημικά σκευάσματα.
Ο Αντιδήμαρχος Παναγιώτης Κουτσουράκης μου είπε ότι ο Δήμος τώρα εφαρμόζει μόνο αυτήν την οικολογική μέθοδο και προτείνει/συμβουλεύει τη φύτευση θαλασσόδεντρων και άλλων τοπικών δέντρων αντί για φοίνικες.
Επισκέφτηκα τον οικολογικό γεωργό Θεόδωρο Οικονόμου, ο οποίος μου εξήγησε δύο οικολογικές λύσεις που τις έχει η εταιρία Bio-insecta (www.bio-insecta.gr) η πρώτη που χρησιμοποιεί το παρασιτικό σκουλήκι που αναφέρθηκε πιο πάνω, το οποίο δρα προληπτικά και υποστηρίζεται ότι έχει 98% αποτελεσματικότητα. Τα περισσότερα καταστήματα με άδεια πώλησης φυτοφαρμάκων στην Πάρο, διαθέτουν αυτό το προϊόν. Ανέφερε επίσης μία παγίδα με σαπούνι και νερό που χρησιμοποιεί τις φερομόνες του αρσενικού άκανθα του φοίνικα για επιτεθεί στο θηλυκό. Αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται, εάν ήδη έχετε το πρόβλημα – εάν χρησιμοποιηθεί προληπτικά, θα επιτεθεί στους κάνθαρους στα δέντρα σας!
Μία άλλη οικολογική λύση είναι η χρήση μίας ηλεκτροστατικής μεμβράνης που διατίθεται από τον Τιμολέωντα Βενετσιάνο της Biotev (www.bio-tev.gr) με κόστος που εκτιμάται μεταξύ 40 και 80 ευρώ ανά δέντρο. Και η ΟΜΣΕ μας έστειλε πληροφορίες σχετικά με μία συσκευή που εκπέμπει μικροκύματα, που διατίθεται από την EcoPalm για την οποία ισχυρίζονται ότι δίνει αποτελεσματικότητα 99,99% και μπορεί επίσης να εφαρμοστεί προληπτικά.
Πολύς κόσμος θα ήθελε να απομακρυνθούν ολοκληρωτικά τα νεονικοτινοειδή από τα ράφια των καταστημάτων. Είναι ενδιαφέρον να μιλάει κανείς με ανθρώπους σε διάφορα κέντρα ποικίλων καλλιεργειών σε όλο το νησί. Μερικοί ευτυχώς επέλεξαν να κάνουν ακριβώς αυτό. Είναι όμως πολύ πιθανόν να υπάρχουν κάποιοι με αχρησιμοποίητο υπόλοιπο φυτοφάρμακο στο σπίτι, και δεν έχουν ιδέα ότι δεν επιτρέπεται πλέον η χρήση του, και ίσως ακόμα δεν ξέρουν τους κινδύνους και τα ρίσκα που συνεπάγονται. Ευτυχώς, όσο περισσότερο το θέμα δημοσιεύεται και γίνεται κατανοητό, όλο και περισσότεροι θα επιλέξουν να δοκιμάσουν τις μη-χημικές επιλογές και θα καταστρέψουν προσεκτικά τα αχρησιμοποίητα νεονικοτινοειδή.
Ρώτησα τον Γιάννη Δρακουλάκο του περιβαλλοντολογικού τμήματος στο Δήμο της Πάρου, με ποιο τρόπο θα γίνει αυτό και μου είπε ότι θα πρέπει να φέρνουν τα σκευάσματα στην Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ) στον Άγιο Χαράλαμπο, όπου συλλέγουν επικίνδυνα υλικά για πέταμα. Ο Γιάννης μου είπε ακόμα ότι ερευνά τώρα την πιθανότητα δηλητηριάσεως του εδάφους και ότι ο δήμος συνεργάζεται με τον Γιάννη Σαρρή από το Δασαρχείο για να φυτευτούν εγχώρια (και φιλικά στις μέλισσες) δέντρα και για να ενθαρρύνει να διατίθενται με τον σχεδιασμό αναδάσωσης, κατά τον οποίο τα δέντρα δίνονται κάθε χρόνο δωρεάν.
Είναι δύσκολο να καταλάβει και να εκτιμήσει κανείς, το πόσο αγάπη και κόπος χρειάζεται για να γίνεις μελισσοκόμος. Νιώθω μεγάλη συμπόνια για όλους αυτούς που πήγαιναν στις κυψέλες που αγαπούσαν και έβρισκαν ένα σωρό από μικροσκοπικά μαυρισμένη πτώματα. Έχουμε πολλούς μεγαλύτερους στην ηλικία που φροντίζουν κυψέλες – πρέπει να μάθουμε από αυτούς και να δημιουργήσουμε μία νέα γενιά με το ίδιο πάθος. Ο Κώστας Βιόνης, ο μελισσοκομικός σύμβουλός μου, μιλάει συχνά για την σπουδαιότητα να καλλιεργούνται φυτά που μπορούν να αυξάνουν τις πηγές της γύρης και του νέκταρος. Μου θυμίζει πάντα ότι άλλαξε όλο το κλίμα και ότι καλλιέργειες που κάποτε είχαμε στην Πάρο, θα ήταν αδύνατον να γίνουν πια σήμερα. «Την εποχή των παππούδων μας, ήταν όλα άγρια, το άρωμα του μελιού ήταν πλουσιότερο και οι μέλισσες ήταν δυνατότερες, κανείς δεν χρειαζόταν να ταΐσει τις μέλισσες και οι ελιές είχαν ύψος επτά μέτρα». Μ' αυτό το πνεύμα είναι γεμάτος ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟ, μαζεύοντας πάντα σπόρους για να καλλιεργήσει φυτά που αγαπάει η μέλισσα, παροτρύνοντας τους άλλους να σταματήσουν να δηλητηριάζουν τον τόπο μας και να μάθουν να αγαπάνε τις μέλισσες.
Οι μέλισσες έχουν μία από τις πιο πολύπλοκες κοινωνίες στο βασίλειο των ζώων. Όλη η κοινωνική δομή της κυψέλης είναι συλλογική από τους εργάτες προκειμένου να διατηρηθεί η ζωή της βασίλισσας και της κυψέλης σαν σύνολο. Το βιβλίο «Honeybee Democracy» του Tom Seeley εξερευνά την ευφυΐα του σμήνους που χρησιμοποιούν οι μέλισσες για να παίρνουν συλλογικές αποφάσεις όταν προσπαθούν να βρούνε μία νέα κατοικία και το πώς αυτό συγκρίνεται με την δημοκρατική λήψη αποφάσεων που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι. Και στα δύο συστήματα υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ μεμονωμένων επιλογών έως ότου συγκεντρωθεί αρκετή υποστήριξη και να φθάσει στον κρίσιμο βαθμό. «Τα μυρμήγκια οργανώνονται έτσι ώστε να παίρνουν συλλογικές αποφάσεις. Τέτοιες συνοχές υποδηλώνουν ότι υπάρχουν γενικοί κανόνες οργάνωσης για την δόμηση ομάδων, πολύ πιο έξυπνες από το πιο έξυπνο μέλος της. Πράγματι, οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν πολλά σχετικά με την λήψη δημοκρατικών αποφάσεων, κοιτώντας τις μέλισσες,» λέει ο Seeley.
Οι μέλισσες έχουν ακόμα να μας διδάξουν πολλά. Ελπίζω να τις ακούμε.
Μελισσοκομικά Φυτά
1. Αγγελική
2. Αμυγδαλιά
3. Πικραμυγδαλιά
4. Αρμυρίκι
5. Αχλαδιά
6. Αγριαχλαδιά
7. Βερικοκιά
8. Δάφνη
9. Δεντρολίβανο
10. Εσπεριδοειδή
11. Θυμάρι
12. Λεβάντα
13. Μέντα
14. Μουσμουλιά
15. Ρίγανη
16. Φασκομηλιά
17. Χαρουπιά
Από την Claire Kalemkeris
Μετάφραση από τα αγγλικά Χ. Αλιπράντη
photo 1 από τον Gary Broadhurst
photo 2 από την Marina Hickman
photo 3 από τον Petros Paros
photo 4 από τον Petros Paros
photo 5 από τον Αντώνη Σκιαδά
"από την έκδοση της Άνοιξης 2012 του Paros Life & Naxos Life."
10 Πράγματα που ΕΣΕΙΣ μπορείτε να κάνετε
1. Αναζητήστε και υποστηρίξτε το τοπικό μέλι και τα άλλα τοπικά προϊόντα μελισσοκομίας.
2. Γίνετε εσείς μελισσοκόμοι ή προσκαλέστε κάποιον μελισσοκόμο να βάλει κυψέλες στο χωράφι σας.
3. Φυτέψτε φυτά πλούσια σε νέκταρ και γύρη, ειδικά αυτά που ανθίζουν και τον χειμώνα (βλέπε την προηγούμενη λίστα).
4. Υπογράψτε το υπόμνημα για την απομάκρυνση των νεονικοτιδοειδών στο http://www.avaaz.org/en/save_the_bees_1/?copy
5. Γράψτε στον δήμο σας, σε περιβαλλοντολογικές ομάδες, σε βουλευτές, σε ευρωβουλευτές και ρωτήστε τους τι κάνουν για την απομάκρυνση των νεονικοτιδοειδών.
6. Αποφεύγετε την χρήση φυτοφαρμάκων, ειδικά όταν υπάρχει μία άλλη οικολογική λύση. Εάν τα χρησιμοποιείτε, βεβαιωθείτε ότι έχετε καταλάβει ΠΛΗΡΩΣ τις οδηγίες για την σωστή εφαρμογή τους.
7. Ειδικά για εφαρμογή σε φοίνικες, ερευνήστε εναλλακτικές θεραπείες:
· Bio-Insecta στο http://www.bio-insecta.gr
· Biotev στο www.bio.tev.gr
· Τεχνολογία μικροκυμάτων στο www.ecoplan.it (αγγλικά και ιταλικά) και στο www.ecoplan.gr (ελληνικά με βίντεο για τον κάνθαρο του κόκκινου φοίνικα και την κάμπια του).
· Απευθυνθείτε στον γεωργό οικολογικής καλλιέργειας Θεόδωρο Οικονόμου για βοήθεια όσον αφορά τις οικολογικές μεθόδους. Τηλ. 694-452-0855.
8. Μάθετε περισσότερα για τις μέλισσες:
· Επισκεφτείτε το: www.aworldwithoutbees.com
· Παρακολουθείστε το: Η εξαφάνιση των μελισσών στο: www.vanishingbees.com και στο BBC «Ποιος σκότωσε τις μέλισσες» στο:www.youtube.com/watch?v=MFDfHKJfjxQ και στο BBC «Μέλισσες, Πεταλούδες και Άνθηση» http://www.bbc.co.uk/programmes/b0152fty και στο PBS Nature's «Η Σιωπή των Μελισσών» στο: https://www.youtube.com/watsh?v=dlUo3STj6tw
· Διαβάστε: The Honey Spinner by Grace Pundyk & Honeybee Democracy by Thomas D. Seeley.
9. Ενθαρρύνετε όποιον σχετίζεται με αυτό το θέμα (μελισσοκόμους, κέντρα φύτευσης, γεωργούς, τοπικές αρχές, περιβαλλοντολογικές ομάδες) να συναντηθούν και να μοιραστούν τις πληροφορίες τους και τις βέλτιστες πρακτικές.
10. Μοιραστείτε το μέλι και διαδώστε το.
{vsig}melissa_paros_18-05-12{/vsig}
Περισσότερες Πηγές Πληροφόρησης
Σύλλογος Μελισσοκόμων τηλ. 22840-29006 – Δημήτρης Βογιατζής, γραμματέας.
Διαδικτυακή κοινότητα που προωθεί και υποστηρίζει την Ελληνική Μελισσοκομία.
Ομοσπονδία Ελληνικών Ενώσεων Μελισσοκόμων
Βιολογική Μελισσοκομία Ελλάς
Blog για σημερινούς και μελλοντικούς μελισσοκόμους
{plusone lang=el}
Μέλος του μητρώου
