Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Λιμένων (ESPO) στην τελευταία έκθεσή του αναγνωρίζει ότι πέρα από τα πρώτα μέτρα - όπως η ενεργειακή απόδοση, η χρήση χερσαίας παροχής ενέργειας και τα μεταβατικά καύσιμα - η ναυτιλία οφείλει να στραφεί σε ένα ευρύ φάσμα νέων, καθαρών καυσίμων για να πετύχει μακροπρόθεσμα τον στόχο της απανθρακοποίησης.
Τα ευρωπαϊκά λιμάνια προετοιμάζονται ήδη για να υποδεχθούν την επόμενη γενιά καυσίμων, από πράσινο υδρογόνο μέχρι ηλεκτροκαύσιμα (e-fuels).
Ο ρόλος τους είναι κομβικός: από τον σχεδιασμό των υποδομών ανεφοδιασμού και την εκτίμηση κινδύνου, έως την ανάπτυξη κανόνων ασφαλείας και την υποστήριξη πιλοτικών έργων σε συνεργασία με τις ναυτιλιακές εταιρείες και τους προμηθευτές καυσίμων.
Όπως σημειώνει η ESPO, οι λιμένες δεν είναι όλοι ίδιοι: η γεωγραφική τους θέση, η σύνδεσή τους με τη βιομηχανία, αλλά και οι αστικές τους συνθήκες καθορίζουν τη δυνατότητά τους να μετατραπούν σε ενεργειακά hubs. Ορισμένοι λιμένες - κυρίως αυτοί που λειτουργούν ως βιομηχανικά clusters - έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα να προσελκύσουν επενδύσεις και να ηγηθούν της ενεργειακής μετάβασης.
Η ESPO υποστηρίζει ότι απαιτείται ενίσχυση της ζήτησης για νέα καύσιμα και διευκόλυνση της ανάπτυξης της αγοράς με ευελιξία ως προς τα τεχνολογικά μονοπάτια.
Επίσης, ζητά την πιο ρεαλιστική αξιολόγηση των πηγών CO2 για την παραγωγή e-fuels και τη στήριξη των λιμένων μέσω των εσόδων του Ταμείου Καινοτομίας και του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) για τη ναυτιλία.
Ήδη, πράσινοι διάδρομοι - ειδικά δρομολόγια με χαμηλές εκπομπές - εφαρμόζονται σε ευρωπαϊκά λιμάνια, προάγοντας την καινοτομία και ενισχύοντας τη συνεργασία στην αλυσίδα αξίας της ναυτιλίας.
Οι προτεραιότητες
Από το 1996 έως το 2024, οι ευρωπαϊκές λιμενικές αρχές έχουν μεταβληθεί ριζικά, ακολουθώντας τις εξελίξεις στις παγκόσμιες προκλήσεις και τις στρατηγικές κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αναδεικνύεται πλέον σε κορυφαία προτεραιότητα, αντικατοπτρίζοντας τη σαφή δέσμευση των λιμένων για μετριασμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και προσαρμογή στα μεταβαλλόμενα καιρικά φαινόμενα. Από το 2022, η κλιματική αλλαγή καταλαμβάνει σταθερά την πρώτη θέση στην ατζέντα των λιμενικών αρχών. Αυξημένη σημασία αποδίδεται στην ενεργειακή αποδοτικότητα, με επενδύσεις σε «πράσινες» τεχνολογίες και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Οι ευρωπαϊκοί λιμένες ενισχύουν τη βιωσιμότητά τους, στοχεύοντας σε οικονομικά αποδοτικές και περιβαλλοντικά φιλικές λειτουργίες. Σταθερά ψηλά στις προτεραιότητες παραμένει η ποιότητα του αέρα, με στόχο τη μείωση των εκπομπών που προκαλούνται από τη ναυτιλία και τις λιμενικές δραστηριότητες.
Αντίστοιχα, η ηχορύπανση -τόσο περιβαλλοντική όσο και υποβρύχια- απασχολεί έντονα τις λιμενικές αρχές, με προσπάθειες για μείωση των επιπτώσεών της στις τοπικές κοινότητες, το προσωπικό και τη θαλάσσια πανίδα.
Παράλληλα, η ανάπτυξη των λιμανιών στη χερσαία τους διάσταση γίνεται ολοένα πιο στρατηγική. Επενδύσεις σε υποδομές, όπως σιδηροδρομικές και οδικές συνδέσεις, logistics parks και αποθήκες, στοχεύουν στη βελτίωση της διασυνδεσιμότητας και τη στήριξη της αναπτυσσόμενης ενεργειακής μετάβασης. Η διαχείριση αποβλήτων αποτελεί εξάλλου πάγια προτεραιότητα. Από τη συλλογή και διάθεση αποβλήτων πλοίων μέχρι τη συνολική διαχείριση των λιμενικών απορριμμάτων, οι λιμένες ακολουθούν πλέον ολοκληρωμένες πρακτικές με έμφαση στην ανακύκλωση και την κυκλική οικονομία, όπως ορίζεται και στην ευρωπαϊκή οδηγία-πλαίσιο του 2018.
Επίσης η προστασία της ποιότητας των υδάτων βρίσκεται στο επίκεντρο των περιβαλλοντικών δράσεων, καθώς οι λιμενικές δραστηριότητες επηρεάζουν άμεσα τα θαλάσσια οικοσυστήματα.
Η συνεχής παρακολούθηση, η χρήση νέων τεχνολογιών και η αυστηρή συμμόρφωση με τους κανονισμούς αποτελούν βασικά εργαλεία για τη διατήρηση καθαρών και υγιών θαλάσσιων περιοχών.
Τρεις βασικές «πράσινες» υπηρεσίες
Σημαντικά βήματα προς τη βιωσιμότητα και την περιβαλλοντική καινοτομία καταγράφονται στις τελευταίες περιβαλλοντικές εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Λιμένων (ESPO), με επίκεντρο τρεις βασικές «πράσινες» υπηρεσίες: τη χερσαία ηλεκτροδότηση πλοίων (OPS), τον δεξαμενισμό υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και τα περιβαλλοντικά διαφοροποιημένα λιμενικά τέλη.
Η χερσαία ηλεκτροδότηση (Onshore Power Supply - OPS) αναδεικνύεται σε κρίσιμο εργαλείο για τη μείωση των εκπομπών καυσαερίων, του θορύβου και των κραδασμών κατά τον ελλιμενισμό κυρίως των μεγάλων πλοίων, καθώς επιτρέπει σε αυτά να απενεργοποιούν τις μηχανές τους και να συνδέονται στο ηλεκτρικό δίκτυο του λιμένα. Περισσότεροι από τους μισούς ευρωπαϊκούς λιμένες προσφέρουν πλέον OPS, με την ESPO να υπογραμμίζει τη σημασία της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας - ηλιακής και αιολικής - για τη μέγιστη περιβαλλοντική αποτελεσματικότητα των συστημάτων αυτών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ESPO, το 48% των ευρωπαϊκών λιμένων διαθέτει εγκαταστάσεις LNG, ενώ ακόμη 16% σχεδιάζουν την υλοποίησή τους τα επόμενα δύο χρόνια. Παράλληλα, αυξάνεται η δυναμική των έργων υδρογόνου, με το 44% των λιμένων να δραστηριοποιείται ήδη στον τομέα αυτό, γεγονός που καταδεικνύει τη στροφή προς καθαρά και εναλλακτικά καύσιμα.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στα περιβαλλοντικά διαφοροποιημένα λιμενικά τέλη, με το 61% των λιμένων να προσφέρουν οικονομικά κίνητρα για πιο φιλικές προς το περιβάλλον ναυτιλιακές πρακτικές.
Σύμφωνα με την ESPO η πλειονότητα των ευρωπαϊκών λιμένων που προσφέρουν υπηρεσίες δεξαμενισμού ΥΦΑ εξακολουθεί να βασίζεται κυρίως σε φορτηγά (88%), διατηρώντας μια σταθερή πορεία τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, αξιοσημείωτη είναι η αύξηση της χρήσης φορτηγίδων (50% το 2024), προσφέροντας μεγαλύτερη ευελιξία, ειδικά για εξυπηρέτηση μεγάλων πλοίων. Παράλληλα, οι μη κινητές εγκαταστάσεις αποθήκευσης ΥΦΑ αγγίζουν το 18%, δείγμα της ενίσχυσης των μόνιμων ενεργειακών υποδομών.
Όσον αφορά τις μελλοντικές προοπτικές, το 12% των λιμένων υλοποιεί ήδη έργα σχεδιασμένα για υποδομές ΥΦΑ, ενώ το 16% σχεδιάζει την εγκατάσταση τέτοιων εγκαταστάσεων μέσα στην επόμενη διετία. Παρά την ελαφρά μείωση σε σχέση με το προηγούμενο έτος, τα ποσοστά αυτά υποδηλώνουν διαρκή δέσμευση για στήριξη της ενεργειακής μετάβασης στη ναυτιλία.
Για πρώτη φορά, η έκθεση ESPO παρέχει στοιχεία και για επενδύσεις σε άλλα καθαρά καύσιμα. Συγκεκριμένα, το 44% των λιμένων αναπτύσσει υποδομές για υδρογόνο, το 26% για βιοκαύσιμα, το 18% για συνθετικά καύσιμα, το 17% για αμμωνία και το 6% για μεθανόλη/μεθάνιο.
Το γεγονός αυτό αναδεικνύει μια στροφή σε στρατηγικές πολλαπλών καυσίμων και στη δημιουργία ενός διαφοροποιημένου ενεργειακού μείγματος.
Η δέσμευση των λιμένων για περιβαλλοντική βιωσιμότητα αποτυπώνεται επίσης στην υποδομή για ηλεκτροκίνηση, καθώς το 85% διαθέτει σημεία φόρτισης για ηλεκτρικά αυτοκίνητα ή φορτηγά.
Παράλληλα, 51 λιμένες - δηλαδή το 61% των συμμετεχόντων - προσφέρουν περιβαλλοντικά διαφοροποιημένα τέλη.
Πρόκειται για οικονομικά κίνητρα προς τις ναυτιλιακές εταιρείες, που στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών ρύπων, την υιοθέτηση καθαρών τεχνολογιών, τη χρήση περιβαλλοντικά πιστοποιημένων πλοίων, καθώς και την αποδοτική διαχείριση αποβλήτων.
Τα πιο συχνά κίνητρα αφορούν τη μείωση εκπομπών αερίων ρύπων (67%), για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (59%) για την περιβαλλοντική πιστοποίηση πλοίων (57%) για τη διαχείριση αποβλήτων (51%),και για τη μείωση θορύβου (29%).
Η στρατηγική αυτή συνδέεται με την ευρωπαϊκή οδηγία 2019/883, η οποία επιβάλλει από το 2021 μειωμένα τέλη στα πλοία που εφαρμόζουν βιώσιμες πρακτικές αποβλήτων.
Η έκθεση ESPO 2024 αναδεικνύει έναν τομέα που κινείται με αποφασιστικότητα προς μια πράσινη και βιώσιμη ναυτιλιακή εποχή. Οι ευρωπαϊκοί λιμένες όχι μόνο επενδύουν σε υποδομές και καθαρή ενέργεια, αλλά και διαμορφώνουν το μέλλον των θαλάσσιων μεταφορών μέσα από μια ολιστική και περιβαλλοντικά υπεύθυνη προσέγγιση.
Μέλος του μητρώου
