Έρευνα Κατερίνας Πατέλη για αρχαία λατομεία Πάρου

Θα αναφερθώ, τόσο στις επαφές μου με τους αρμόδιους φορείς του Υπουργείου Πολιτισμού, όσο και στην επίσκεψή μου στην έδρα της εταιρείας Ρήγα, στο Μαρούσι. Δηλαδή, στα συγκεκριμένα έγγραφα που ζήτησα και πήρα από εκεί, τα οποία –τα περισσότερα– μας έλειπαν από το αρχείο του δήμου.
Έτσι, για πρώτη φορά, το αρχείο του δήμου είναι πλήρες και σας τα παρέδωσα, με αρ. πρωτ. 8662/25-6-2015, για να τα μελετήσετε κι εσείς.
Για να έχετε όλες τις διαστάσεις του θέματος, θα επιμείνω στο περιεχόμενο των συνομιλιών που είχα στην Αθήνα, τόσο με τον προϊστάμενο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων κ. Δημήτρη Αθανασούλη –που δείχνει το κλίμα που επικρατεί στο Υπουργείο Πολιτισμού για τα αρχαία λατομεία της Πάρου– όσο και με τον ειδικό επί του θέματος, καθηγητή του Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Μανόλη Κορρέ, που δείχνει τη ρεαλιστική και ίσως ενοχλητική πλευρά των πραγμάτων.

Η υπόθεση των λατομείων Ρήγα εξ αρχής με προβλημάτισε πολύ, για τον απλούστατο λόγο, ότι με τα αρχαία λατομεία μαρμάρου αποτελούν σχεδόν συγκοινωνούντα δοχεία.

Γνώριζα εξ αρχής ότι αυτά τα δύο σχεδόν συμφύονται, είναι αλληλένδετα. Επομένως, κάθε επέμβαση στα αρχαία λατομεία μαρμάρου –είτε αυτό λέγεται ανάπλαση, είτε συντήρηση των στοών, ή έστω απλή ανάδειξη του όλου χώρου– θα έχει σημείο αναφοράς και τα λατομεία Ρήγα. Με λίγα λόγια, θα πρέπει πρώτα να ξεπεραστούν αυτά, γιατί πιθανόν εκεί να κολλήσει κάθε ενέργεια.
Για αυτόν ακριβώς το λόγο, ξεκίνησα από την εταιρία Ρήγα την έρευνα μου. Για αυτό ζήτησα να έχω μαζί τους την πρώτη συνομιλία, παρουσία και του δημάρχου, στο Δημαρχείο. Μου είχαν κάνει εντύπωση, οι συνεχείς επί τριάντα χρόνια –από την έναρξη της επιχείρησης, ως τις μέρες μας– μονίμως αρνητικές γνωμοδοτήσεις της Εφορείας Αρχαιοτήτων.
Και δεν έπεσα έξω. Πηγαίνοντας στην Αθήνα, στην πρώτη μας συνάντηση στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, ο προϊστάμενος κ. Αθανασούλης, μου είπε απερίφραστα: «Ξεχάστε το κ. Πατέλη. Λόγω και των γειτονικών λατομείων Ρήγα εκεί, το Υπουργείο Πολιτισμού δεν κρίνει καν σκόπιμο να επέμβει ή να κάνει οποιεσδήποτε εργασίες στα αρχαία λατομεία μαρμάρου». Και πρόσθεσε:
«Ακόμα κι αν είχαμε αυτή τη στιγμή όλα τα χρήματα που απαιτούνται και όλο το εξειδικευμένο προσωπικό, πάλι δεν θα το κάναμε!»
«Μα τόσα χρόνια λειτουργούν εκεί τα λατομεία Ρήγα... και αν δεν απατώμαι, εσείς δώσατε τις εγκρίσεις για την άδεια λειτουργίας! Δεν την έδωσα εγώ, ούτε ο Δήμος Πάρου» του είπα.
«Κάνετε λάθος κ. Πατέλη. Εξ αρχής έλεγε όχι, και πάντα όχι, το Υπουργείο Πολιτισμού. Αλλά, ξέρετε τώρα... οι εισηγήσεις των υπευθύνων δεν εισακούγονται πάντα στην Ελλάδα».
Παρόντες στη συζήτηση αυτή ήταν οι αρχαιολόγοι κ. Γιάννος Κουράγιος και κ. Απόστολος Παπαδημητρίου, που τα γραφεία τους ευρίσκονται εκεί. Ο δε κ. Κουράγιος πρόσθεσε:
«Προέχει κυρίως να επιλυθεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Το Υπουργείο Πολιτισμού δεν μπορεί να κάνει εργασίες σε υπόγειες σήραγγες που το έδαφός τους δεν ανήκει στο Δήμο Πάρου, αλλά σε ιδιώτες...».
Εκεί κόλλησε για τα καλά η συζήτηση, παρά τις διαβεβαιώσεις μου ότι αυτό μπορεί να γίνει άμεσα, διότι έχουμε ήδη έρθει σε επαφή με τους ιδιοκτήτες. Δέχονται να τα ανταλλάξουν με άλλη γη του δήμου, το έχω συζητήσει με το δήμαρχο και είναι σύμφωνος. Αλλά το κλίμα παρέμεινε αρνητικότατο. Ο δε κ. Αθανασούλης κατέληξε:
«Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει πλέον μηδαμινά κονδύλια και όχι επαρκές προσωπικό. Αποκλείεται να κάνει οποιεσδήποτε εργασίες στα αρχαία λατομεία της Πάρου! Ο δήμος πρέπει να χρηματοδοτήσει όλη τη μελέτη, να την ολοκληρώσει για τα ΕΣΠΑ και εμείς ευχαρίστως να σας βοηθήσουμε, αλλά συμβουλευτικώς!»
«Τι θα πει συμβουλευτικώς»; Απόρησα. «Το υπουργείο Πολιτισμού, είναι ή δεν είναι το κατ εξοχήν υπεύθυνο και αρμόδιο για τον χώρο; Τόσα χρόνια δεν έχει κάνει απολύτως τίποτα εκεί. Έχετε υποχρέωση κάτι να κάνετε και για το πάριο μάρμαρο. Δεν νομίζω να έχει περισσότερα κονδύλια από το υπουργείο ο Δήμος Πάρου!»
Ο κ. Αθανασούλης ξανάπιασε την καραμέλα: «Λύστε πρώτα το ιδιοκτησιακό καθεστώς, τα του Ρήγα, και βλέπουμε... χωρίς να υπόσχομαι απολύτως τίποτα!»
Μετά, βέβαια, είπα στον Γιάννο: «Ωραία βοήθησες την κατάσταση! Να σε παίρνω πάντα μαζί μου».

Πριν επισκεφθώ τον κ. Αθανασούλη, είχα ήδη επισκεφθεί την έδρα των Αφών Ρήγα στο Μαρούσι, όπου σε συνάντηση που είχαμε με τον κ. Λευτέρη Ρήγα, στελέχη της επιχείρησης και το μεταλλειολόγο τους κ. Παντελή Μοσκόφογλου, τους ζήτησα τα εξής εννέα έγγραφα:
1. Τοπογραφικό διάγραμμα λατομικού χώρου Ρήγα και ευρύτερης περιοχής, με την ακριβή πλησιεστέρα απόσταση από τα Αρχαία Λατομεία του Μαραθίου.
2. Μισθωτήρια των λατομείων Ρήγα και παρατάσεις αυτών.
3. Άδειες εκμετάλλευσης λατομείων Ρήγα και παρατάσεις αυτών.
4. Άδεια λειτουργίας σπαστήρα των λατομείων Ρήγα.
5. Βεβαίωση των αποστάσεων λατομείων Ρήγα, από το περιφερειακό οδικό δίκτυο (δακτύλιο) της νήσου Πάρου.
6. Τοπογραφικό διάγραμμα με αποτύπωση των υπογείων αρχαίων στοών, των Αρχαίων Λατομείων του Μαραθίου.
7. Αποτελέσματα παλαιοτέρων δονησιομετρικών ελέγχων (οπωσδήποτε έναν).
8. Γνωμάτευση του μηχανικού των μεταλλείων, ότι, με τις εργασίες τού λατομείου Ρήγα δεν έχουν προκληθεί μέχρι τώρα ζημιές, αλλά ούτε και πρόκειται να προκληθούν στο μέλλον, στα Αρχαία Λατομεία (θα αναφερθώ πιο κάτω).
9. Τελευταίο και κυριότερο, το οποίο στη λίστα που ζήτησα το είχα πρώτο. Για να έχω πλήρη στοιχεία προς το Δημοτικό Συμβούλιο, του ζήτησα να προβούμε άμεσα σε ένα νέο Test δονησιομετρικού ελέγχου, παρουσία του μεταλλειολόγου του και ημών (του δήμου) που θα δείχνει επακριβώς τις μετρήσεις και τις επιπτώσεις των δονήσεων από τα εκρηκτικά, μέσα στις υπόγειες στοές των Αρχαίων Λατομείων, δηλαδή την εικόνα σήμερα.
Στο τελευταίο αυτό κολλήσαμε, παρά την προθυμία τους... Ο μεταλλειολόγος κ. Μοσκόφογλου δεν μπορούσε να έρθει πριν το Πάσχα... υποσχέθηκε ότι θα έρθει μετά το Πάσχα και θα μας ειδοποιήσει, αλλά δεν ήρθε ποτέ...
Για την ώρα, προέχει να πω, για να είμαι ακριβοδίκαιη, ότι όσον αφορά τα έγγραφα που ζητήθηκαν από την εταιρεία Ρήγα στο Μαρούσι, παρεδόθησαν όλα εντός ολίγων ημερών. Έτσι, για πρώτη φορά, όπως προανέφερα, είναι πλήρες το αρχείο του δήμου, όπως θα διαπιστώσετε και εσείς, όταν τα μελετήσετε.

Εγώ, φυσικά, τα μελέτησα πρώτη, και θα σας πω κάποιες ενδεικτικές παρατηρήσεις μου, στο τέλος, διότι δεν θέλω να επηρεάσω την κρίση σας, ώστε να κρίνετε ανεπηρέαστοι. Άλλωστε, τα στοιχεία που σας δίνω είναι υπέρ αρκετά...
Επειδή πάντως είχα ορισμένες απορίες, ή καλύτερα, ήθελα να διασταυρώσω τις αποστάσεις του σχεδιαγράμματος Ρήγα από τα αρχαία λατομεία –οι οποίες στο σχεδιάγραμμα που σας επισύναψα κυμαίνονται από 555 μ. ελαχίστη απόσταση, έως 785 μ. μεγίστη, και δεδομένου ότι η απόσταση που ορίζει η Εφορεία Αρχαιοτήτων είναι 550 μέτρα– αποτάθηκα, που αλλού; Στον κατ' εξοχήν ειδικό. Αυτόν που εξέδωσε τόμο ολόκληρο για τις αρχαίες σήραγγες του παρίου μαρμάρου στο Μαράθι, τον καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Μανόλη Κορρέ. Αξίζει πραγματικά να αναφέρω εδώ, ότι όταν ήταν ακόμα φοιτητής στο πολυτεχνείο, ο τολμηρός κ. Κορρές από τη Νάξο, έζησε ένα μήνα καλοκαίρι στην Πάρο. Πού; Μέσα στην κεντρική σήραγγα των αρχαίων λατομείων στο Μαράθι, για να την αποτυπώσει, όπως μου είπε, και να τη χαρτογραφήσει επακριβώς! Αυτό θα πει επιστημονική έρευνα, ή πάθος για το αντικείμενό σου.
Τα λεπτομερέστατα σχέδιά του, με φοβερές πληροφορίες για τον τρόπο εξόρυξης τότε και διακίνησης με τροχαλίες των αρχαίων μαρμάρων, όπως και οι εντοπίσεις του για τις καλύτερες φλέβες του λυχνίτη σε όλες τις σήραγγες, είναι δημοσιευμένα στο ογκώδες βιβλίο του. Το ραντεβού, με τον δυσεύρετο και τόσο καταξιωμένο καθηγητή Κορρέ, το έκλεισε ο αρχαιολόγος κ. Δημήτρης Σκιλλάρντι, που συνεργάζονται από το πρώτο διεθνές συνέδριο της Πάρου «Παρία λίθος». Πήγα λοιπόν μαζί του στη συνάντηση, έχοντας και μάρτυρα. Και ω, ποία η έκπληξη!
Στην πρώτη ερώτησή μου, αν όντως η εγγυτέρα απόσταση εργοταξίου ΡΗΓΑ και αρχαίων λατομείων είναι 555 μέτρα, όπως δείχνει το σχεδιάγραμμα ΡΗΓΑ, ο κ. Κορρές αναπήδησε σαν ελατήριο! Τινάχτηκε από το γραφείο του και φανερά εκνευρισμένος είπε:
«Ας γελάσω! Μη λέμε πάλι τα ίδια και τα ίδια! Η απόσταση, υπογείως από το τελικό άκρο της κεντρικής σήραγγας, είναι λιγότερο από 180 μέτρα κ. Πατέλη! Και ελάτε να σας το αποδείξω, τώρα!»
Μπροστά στο Google, με διαβήτη, χάρακα και το λεπτομερή δικό του χάρτη της σήραγγας, αποδείχτηκε αμέσως. Το σχεδιάγραμμα που μου έδωσε σας το έχω επισυνάψει.
«Τι έχετε να πείτε τώρα»; Συνέχισε ο κ. Κορρές. «Απορώ, πως βρίσκεται ακόμα εκεί η επιχείρηση Ρήγα! Η ζημιά είναι ανυπολόγιστη και δεν αποκαθίσταται, το ξέρετε; Και στο υπέδαφος και στο γύρω φυσικό τοπίο. Έχουν αλλοιωθεί, πληγωθεί και παραμορφωθεί τα πάντα! Δεν μπορεί για τριάντα οικογένειες να κατακρεουργείται επί τριάντα χρόνια ένας μοναδικός χώρος φυσικού, βραχώδους κάλλους. Η "Παρία λίθος" δεν σημαίνει τίποτα για σας; Πώς επιτρέψατε τέτοια καταστροφή, τόσα χρόνια, στη γη του μοναδικού στην ιστορία λυχνίτη σας;».
Αισθάνθηκα πάρα πολύ άσχημα! Δυστυχώς δεν έχω γραπτώς τις απόψεις αυτές του κ. Κορρέ, ήταν προφορική η συζήτηση, αλλά παρουσία τρίτου. Όμως, το Δημοτικό Συμβούλιο, αν θέλει, μπορεί να του τις ζητήσει και εγγράφως. Δεν νομίζω ότι θα έχει κανένα απολύτως πρόβλημα να τις επαναλάβει.
«Ξέρεις, Μανόλη, δεν φταίει η κ. Πατέλη για όλα αυτά» είπε ευγενικά, μετά τον εξάψαλμό Κορρέ, ο κ. Σκιλλάρντι.
«Ας το καλύτερα, όλοι οι Παριανοί φταίμε κάπως, έχει δίκιο ο καθηγητής...» είπα.
Εκεί, ίσως αισθάνθηκε λίγο άσχημα για την ωμή ειλικρίνειά του ο κ. Κορρές, και για να με αποζημιώσει κάπως, είπε αναπάντεχα:
«Έχεις δίκιο Δημήτρη. Τώρα που γνώρισα την κ. Πατέλη από κοντά, δέχομαι να μπω στην επιτροπή για τα κιονόκρανα που πρότεινες πριν» είπε στον Σκιλλάρντι.

Να σημειώσω εδώ, κάνοντας μια παρένθεση, σημαντική, η οποία είναι και αυτή στα πλαίσια των επαφών μου στην Αθήνα, ότι ένας δεύτερος ισχυρός λόγος που ήθελα να συναντήσω τον Μανόλη Κορρέ, ήταν γιατί υπήρξε κάθετα αντίθετος στο αίτημά μου προς την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Δηλαδή, να μας δώσει την άδεια να τοποθετηθούν τα δύο αρχαία κιονόκρανα –που βρέθηκαν στον βυθό του Αγίου Νικολάου, στο λιμάνι– σε περίοπτη θέση στην Παροικιά! Αλλά, όταν παρουσία μου στο γραφείο της του τηλεφώνησε η προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων κ. Σίμωση –η οποία είχε πεισθεί τελικά να μας τα δώσει– εκείνος έβαλε δυνατές φωνές: «Αδύνατον! Είναι ανεκτίμητης αξίας αυτά, είναι παλαιότερα και μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα του ναού του Παρθενώνα. Δεν επιτρέπω να εκτεθούν σε δημόσιο χώρο!» Θα αντιταχθώ στο ΚΑΣ! (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, στο οποίο είναι και εκεί μέλος).
Έτσι, στην αρχή της κουβέντας μας στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, προσπάθησα να τον μεταπείσω. Ανένδοτος! Ακόμα κι όταν πρότεινε ο Σκιλλάρντι: να ηγηθεί ο Κορρές της επιτροπής που θα επιλέξει την κατάλληλη θέση ή έστω τρόπους προστασίας των κιονοκράνων με πλεξιγκλάς.
Και να που ξαφνικά δεχόταν να μπει στην επιτροπή, που σημαίνει ότι θα έβγαιναν επί τέλους από την αποθήκη, εκεί κοντά στον Άγιο Ραφαήλ, και κάπου επιλεκτικά θα πήγαιναν να τα θαυμάσει ο κόσμος! Το θεώρησα μία πρώτη νίκη και τον ευχαρίστησα, λέγοντας «ουδέν κακόν αμιγές καλού κ. Κορρέ!». Τελικά αυτή η συνάντηση, σε κάτι βοήθησε.
Επανέρχομαι στο αντίθετο «αμιγές του καλού». Το «κακόν».
Δηλαδή, στη νέα ρεαλιστική εκτίμηση των πραγμάτων που έκανα, ότι όποιος εξακολουθεί να ονειρεύεται, λίαν προσεχώς, ανάδειξη του χώρου του παρίου λυχνίτη, «πλανάται πλάνην οικτράν!».
Όλα αυτά τα ημίμετρα που συσσωρεύτηκαν χρόνια τώρα, δηλαδή, η αδιαφορία ή ο ελλιπής έλεγχος της πολιτείας, η ελαστική ευαισθησία των πολιτών προς το περιβάλλον, η πιθανή έλλειψη τόλμης παλαιοτέρων δημοτικών αρχών για ριζικές λύσεις, αλλά και οι διάφορες δικαιολογίες των αρμοδίων ή μη αρμοδίων, διαμόρφωσαν και συντηρούν μία κατάσταση απραξίας, που την παγίωσαν και τη σέρνουν στο χρόνο...
Συχνά, πρέπει να θυσιάσεις κάτι εφήμερο για κάτι διαχρονικό, και αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο...
Κατανοώ τις όποιες επιφυλάξεις σας και τις συμμερίζομαι απόλυτα. Για σαράντα (40) χρόνια το εργοστάσιο Ρήγα προσέφερε δουλειά στον τόπο και υπήρξε μια αξιόλογη εμπορική και οικονομική μονάδα για την Πάρο. Επί πλέον, οι Αφοί Ρήγα συνέδραμαν πάντα σε όλα τα μεγάλα έργα στο νησί «χωρίς ποτέ να ακούσουν ένα ευχαριστώ» όπως ήταν το παράπονο του κ. Λευτέρη Ρήγα, κατά τη συνάντησή μας.

Όμως, δεν είμαστε πια στη δεκαετία του '80, που η Πάρος ήταν στην απογείωση του τουρισμού της και συγκέντρωνε το 65% του οικοδομικού όγκου όλων των Κυκλάδων. Οι εποχές αυτές, της τρελής ανοικοδόμησης, που η Πάρος πλούτιζε υπέρ το δέον, και όλες οι επιχειρήσεις του νησιού κέρδιζαν πολλαπλά, πέρασαν ανεπιστρεπτί...
Τώρα διερχόμαστε όλοι μια κρίση, και εμείς οι Παριανοί, αλλά και οι επιχειρήσεις και το εργοστάσιο Ρήγα.
Ήδη, για να ξαναπάρει φτερά ο τουρισμός της Πάρου, όλοι ζητάμε πλέον το Διεθνές Αεροδρόμιο. Μάλιστα.
Κατά τη γνώμη σας, τι θα έρχονται να θαυμάσουν περισσότερο οι τουρίστες; Τα αρχαία ή τα νέα λατομεία;
Έχετε μήπως ιδέα, πόσες πτήσεις όλον το χρόνο θα μπορούσαν να γεμίζουν, από Πανεπιστήμια, ακαδημαϊκούς κύκλους και επιστήμονες όλων των χωρών, που θα έρχονταν για να θαυμάσουν το αξιοθέατο των αρχαίων λατομείων παρίου μαρμάρου στα έγκατα της γης του; Το μάρμαρο που έχουν δει σε όλα τα μουσεία τους. Έχετε συνειδητοποιήσει πόσες νέες δουλειές θα ανοίγονταν, σε πόσες οικογένειες Παριανών, πόσες διασυνδέσεις επιπέδου και τι αναβάθμιση τουρισμού θα σήμαινε αυτό;
Με λίγα λόγια, ήρθε ο καιρός να σκεφθείτε και ποια Πάρο αφήνετε στα παιδιά σας. Εγώ προσωπικά δεν έχω παιδιά, αλλά ακούω συνεχώς όλους εσάς, όπως και όλους τους πολιτικούς, να ανησυχείτε πολύ, λέγοντας: Τι θα αφήσουμε στη νέα γενιά;
Δεν σας κρύβω ότι μόνο γι αυτόν το λόγο και αποκλειστικά για αυτόν, έγινα δημοτική σύμβουλος. Για να αντικρίσω κάποτε αυτή τη νέα, με διαχρονικές αξίες, Πάρο. Ή, έστω για να τεθούν οι βάσεις.
Έτσι όμως πίστευα τότε, πριν λίγους μήνες. Τώρα δεν το πιστεύω πια! Και ξέρετε γιατί;
Διότι τα αδιέξοδα είναι τεράστια, έως ανυπέρβλητα... Διότι διαπίστωσα πλέον «ιδίοις όμμασι» πώς σκέπτονται για το θέμα αυτό και πώς λειτουργούν ή δεν λειτουργούν, ή γιατί δεν λειτούργησαν ως τώρα οι αρχές... και διότι τώρα, λόγω οικονομικής κρίσης, θα λειτουργήσουν ακόμα χειρότερα, ή θα υπολειτουργήσουν στο έπακρο... Αλλά και για έναν ακόμη λόγο: διότι γνωρίζω ως Παριανή και τις διάφορες αναστολές στη νοοτροπία των Παριανών. Που αρχίζουν από τις πιο καλοκάγαθες φιλίες, έως τις πλέον κοντόφθαλμες πολιτικές σκοπιμότητες και συμφέροντα.
Το πράγμα όμως, καθίσταται έτσι ουτοπία. Και δεν είμαι διατεθειμένη να διαχειριστώ μία ουτοπία...

Κλείνω την ομιλία μου με κάποιες ενδεικτικές παρατηρήσεις μου, που υποσχέθηκα να τις αναφέρω στο τέλος:
Η προτροπή μου, μετά και τα νέα έγγραφα της επιχείρησης Ρήγα που πήρα από την Αθήνα, είναι ότι πρέπει να τα μελετήσετε όλοι, για να βγάλετε από μόνοι σας το δικό σας συμπέρασμα. Σε ορισμένα, όπως άδειες και παρατάσεις μισθωτηρίων, απαιτείται και η γνωμάτευση της νομικής υπηρεσίας του δήμου. Εγώ πάντως, μέτρησα πολλές, εντελώς ξεχωριστές άδειες, για κάθε μελλοντική επέκταση γης. Λήγοντας η μία, άρχιζε πάντα κάποια άλλη... εντελώς νομότυπα πάντα.
Ακόμα, όπως προανέφερα, είχα ζητήσει αποτελέσματα παλαιοτέρων δονησιομετρικών ελέγχων (οπωσδήποτε έναν...). Μου έδωσαν τελικά έναν, ο οποίος, εκτός του ότι ήταν του 1994, ήταν από κάποια αρμόδια επιτροπή και όχι Αρχή. Ο έλεγχος έγινε στο κτίσμα Γκίκα και στην είσοδο της σήραγγας. Όχι στα σημεία με την εγγυτέρα απόσταση που εμφανίζει ο καθηγητής Κορρές.
Δεν γνωρίζω βεβαίως αν έγιναν και άλλοι επιτόπιοι έλεγχοι κατά καιρούς, λ.χ. για επεκτάσεις, ή, πιθανόν, υπερβάσεις γης, ή για την αλλοίωση του εδάφους και του υπεδάφους, ή έλεγχοι ως προς τις ποσότητες και χρήσεις των επιτρεπομένων εκρηκτικών. Επομένως δεν μπορώ να επιβεβαιώσω, αλλά ούτε βέβαια και να αμφισβητήσω, με τίποτα, τις απόψεις του επιστήμονα κ. Κορρέ, ο οποίος βασίζεται σε αποδεικτικά στοιχεία για τις επισημάνσεις του. Άλλωστε, ούτε είναι και αυτός ο ρόλος μου. Οποιαδήποτε περαιτέρω έρευνα θελήσει, μπορεί να την κάνει το Δημοτικό Συμβούλιο.
Επίσης, φίλος μου μεταλλειολόγος, απόρησε με τη βεβαίωση του συναδέλφου του, που δηλώνει εγγράφως για τις ανατινάξεις, όσον αφορά τα μελλοντικά συμβάντα: «... σε καμία περίπτωση δεν έχουν προκαλέσει ούτε αναμένεται να προκαλέσουν μελλοντικά προβλήματα ή καταστροφές στα γειτονικά αρχαία λατομεία του νησιού» (η βεβαίωση είναι κατατεθειμένη).
Θεωρώ απαραίτητο να διευκρινίσω εδώ, ότι δεν έχω καμία απολύτως προκατάληψη ή μεροληψία για την εταιρία Ρήγα. Απλώς, δημοσιογραφικά, όφειλα να τα εξετάσω όλα και για όλους: και τα υπέρ και τα κατά, παρά το γεγονός ότι τους αδελφούς Ρήγα, από τις Λεύκες της Πάρου, τους γνωρίζω τριάντα και πλέον χρόνια. Επί πλέον, τους θαυμάζω, τους σέβομαι σαν αυτοδημιούργητους και τους εκτιμώ απεριόριστα. Γιατί από μικρά παιδιά δούλευαν στα νταμάρια της Πεντέλης, με τις πιο αντίξοες, πολύ σκληρές, τότε, συνθήκες. Και γιατί μόχθησαν και πάλεψαν μια ζωή, δουλεύοντας μέρα - νύχτα, για να φτιάξουν αυτό που έχουν σήμερα.
Όμως, όλα τα πράγματα, κάποια στιγμή, κλείνουν ένα κύκλο. Και η Πάρος, πρέπει, οπωσδήποτε να ανοίξει έναν άλλο κύκλο... Πέρα από την ανθρώπινη ματιά, να μπει σε νέες εξελίξεις, τιμώντας, με μία άλλη ξεχασμένη ματιά, και την ιστορία της.

Το σημαντικότερο το άφησα τελευταίο. Σε δύο χρόνια, 31 Δεκεμβρίου 2017, λήγει οριστικά η πρώτη σύμβαση μισθώσεως των μεταλλείων Ρήγα, αυτή που είναι και η πλησιέστερη στα αρχαία λατομεία. Για να κυριολεκτήσω, συμπληρώνονται σαράντα (40) χρόνια από το πρώτο συμβόλαιο μίσθωσης που υπεγράφη από την τότε Κοινότητα Κώστου (2-2-1977). Όμως υπάρχουν και άλλες άδειες ή παρατάσεις μίσθωσης για άλλες εκτάσεις. Πολύ πιθανόν η εταιρία να έχει ήδη κατά νου ένα σχέδιο Β, ή μια άλλη σκέψη, για να προχωρήσει διαφορετικά, με κάποιο νέο σχήμα.
ΔΕΝ είμαι επομένως καθόλου σίγουρη για το τι θα υπογράψει ο δήμος, έστω και τότε... μετά δύο χρόνια, με τη λήξη της αρχικής μίσθωσης.
Επίσης, πέρα από το ιδιοκτησιακό καθεστώς –δηλαδή, την ανταλλαγή γης μεταξύ των ιδιωτών και του δήμου– που ζητά το υπουργείο και που είναι εφικτό να γίνει, πιστεύω ότι, αντίθετα, ο δήμος αυτό τον καιρό αδυνατεί οικονομικά να προβεί σε μια δαπανηρή άκρως εμπεριστατωμένη μελέτη, και μία ακόμη για ΕΣΠΑ, ως πέταξε το μπαλάκι το Υπουργείο Πολιτισμού, που όμως πρέπει οπωσδήποτε να γίνουν.
Ακόμα και στην καλύτερη περίπτωση πάντως, δεν μπορώ να περιμένω δύο χρόνια και εάν... και εφ όσον... και αν αποφασιστούν ποτέ, κάποιες εργασίες για τα αρχαία λατομεία! Δίνω στον εαυτό μου έναν εύλογο χρόνο για να ξεκινήσει πάνω σε γερές βάσεις ένα έργο, αλλά όχι μία τετραετία, για να το συζητάμε και να περνάει η ώρα!
Αυτός είναι ένας ακόμα ισχυρός λόγος που παραιτήθηκα. Άλλωστε, δεν χρειάζεται να είσαι αιρετός για να βοηθήσεις την Πάρο. Τόσα χρόνια που το έκανα, δεν ήμουν.
Αλλά, ακόμα κι αν είχα την παραμικρή αμφιβολία για το ορθόν της παραίτησης μου –μήπως αργότερα καλυτερέψουν τα πράγματα, όπως μου είπε φιλικά ο Αλέξης Γκόγκας, και άλλοι– την απάντηση που με επιβεβαίωσε πλήρως, στην απόφασή μου αυτή, μου την έδωσε και πάλι, άθελά του, ο κ. Αθανασούλης.
Και εδώ να πω το εξής «διαυγέστατον» που μου είπε δευτερολογώντας ο κ. Αθανασούλης, όταν ξαναμιλήσαμε πολύ πρόσφατα –στα πλαίσια του συνεδρίου για τις αρχαίες αποικίες της Πάρου– και προσπαθώντας εγώ να τον πιέσω πάλι, έστω να κάνει μια πρώτη μελέτη με τα εξειδικευμένα στελέχη του ΥΠΠΟ, εκείνος είπε:
«Εξαρτάται και για τι είδους μελέτη μιλάμε για τα αρχαία λατομεία! Γιατί αν χρειαστεί και μελέτη στατικότητας των αρχαίων σηράγγων... α... το θέμα αλλάζει! Πάει πολύ μακριά!»
«Τόσο μακριά, που δεν δύναμαι καν να το ατενίσω στο άπειρο!» πήγα να του πω... αλλά μας διέκοψαν...
Έτσι, δεν πρόλαβα να του εκθέσω και μια άλλη σημαντική απορία μου, μετά τα νέα πιο ελπιδοφόρα λεχθέντα του:
«Τότε, βάσει ποίας μελέτης στατικότητας των σηράγγων και με ποίου την υπογραφή, το Υπουργείο Πολιτισμού κόλλησε απ' έξω την επιγραφή:
«Απαγορεύεται η είσοδος στα αρχαία λατομεία, λόγω επικινδυνότητας».
Δεν μπορώ να καταλάβω... εγώ είμαι η παράξενη;
Σας γνωρίζω, όμως, ότι στο όγδοο κατά σειρά έγγραφο που σας επισύναψα, είχα ήδη παρατηρήσει ότι η επιτροπή εκείνη... τότε... το 1994, μετά τις δονησιομετρικές μετρήσεις της... συνιστούσε στο τέλος στην Αρχαιολογική υπηρεσία, αν δεν μπορεί να κάνει η ίδια επί τόπου έλεγχο, καλού κακού, ας βάλει αυτή την επιγραφή!
Δεν το πιστεύω! Λέτε να μπήκε γι αυτό;
Είναι δυνατόν να έχει συμβεί και αυτό; Μιλάμε για τη λογική του παράλογου. Το υπουργείο, που ότι κι αν κάνουμε μας ζητά πρώτα μελέτη, να βάζει απαγορευτική πινακίδα εισόδου σε αρχαιολογικό χώρο, χωρίς μελέτη, απλά με την υπόδειξη κάποιας επιτροπής;
Τελικά, τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ στο ελληνικό κράτος... επομένως πολύ φοβάμαι και στα κοινά της Πάρου...
Σε αυτό το απογοητευτικό συμπέρασμα κατέληξα μετά την όλη έρευνα... Και, όσοι με γνωρίζετε, γνωρίζετε ότι ως άνθρωπος, κατά κανόνα, είμαι αισιόδοξη.
Εδώ τελείωσα, σας έδωσα όσα στοιχεία μπορούσα περισσότερα, εναπόκειται πλέον στην κρίση σας... για να αποφανθείτε.
Να θυμάστε όμως κάτι: Η Πάρος δεν θα μπει από μόνη της σε ένα νέο κύκλο.
Καλείστε να τη βάλετε εσείς. Και αν δεν συμφωνείτε με τις απόψεις μου, νεότεροι είστε, χαράξτε εσείς έναν άλλο κύκλο, κι ας μην είναι ολοστρόγγυλος... εγώ είμαι μαζί σας.
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΤΕΛΗ