Μια διαδικασία που… σέρνεται επί τουλάχιστον έξι χρόνια, συντηρεί την ασάφεια γύρω από το τι επιτρέπεται και υπό ποιες προϋποθέσεις, και τι απαγορεύεται σε ορισμένες από τις πιο ευαίσθητες περιοχές της Ελλάδας, οι οποίες καλύπτουν το 28% της χερσαίας και το 18% της θαλάσσιας επικράτειας.
Από τις 23 Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) που θα καθόριζαν τις χρήσεις γης έχουν εγκριθεί μόλις δέκα
Πόσες περιβαλλοντικες μελέτες έχουν εγκριθεί για τις περιοχές Natura
Από τις 23 Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) που θα καθόριζαν τις χρήσεις γης–οριοθετώντας με ακρίβεια επιτρεπόμενες δραστηριότητες, όρους και απαγορεύσεις– έχουν εγκριθεί μόλις δέκα, χωρίς ωστόσο να έχει εκδοθεί κανένα Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ), όπως προβλέπεται. Το πρώτο, που αφορά τη Γυάρο, διαβιβάστηκε μόλις πρόσφατα στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) για νομικό έλεγχο.
Η εκκρεμότητα αυτή έχει προκαλέσει αλυσιδωτές συνέπειες, επηρεάζοντας τον πολεοδομικό σχεδιασμό που βρίσκεται σε εξέλιξη για το 80% της ελληνικής επικράτειας. Κι αυτό διότι οι χρήσεις γης που θα ορίζουν οι ΕΠΜ πρέπει να ενσωματωθούν στα Τοπικά και Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ – ΕΠΣ) που εκπονούνται αυτήν την περίοδο, δημιουργώντας ένα σύνθετο θεσμικό αδιέξοδο.
Ένας χωρικός σχεδιασμός με σαφείς κανόνες αποτελεί θεμέλιο για την περιβαλλοντική θωράκιση και την ανάπτυξη παραγωγικών επενδύσεων, υπό συνθήκες νομικής ασφάλειας
Πολεοδομικός σχεδιασμός με «μαύρα περιγράμματα»
Για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) επιλέγει να ακολουθήσει την τακτική που εφαρμόστηκε στους Δασικούς Χάρτες, δηλαδή τη μερική κύρωσή τους για όσους εκκρεμούσαν αντιρρήσεις, ή άλλες νομικές εκκρεμότητες, αποτυπώνοντας με μαύρα περιγράμματα τις «γκρίζες ζώνες», με την τελική λύση να παραπέμπεται στο μέλλον.
Σύμφωνα με τον γενικό γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος κ. Ευθύμιο Μπακογιάννη, στα ΤΠΣ και ΕΠΣ θα ενσωματώνονται οι χρήσεις γης μόνο για τις περιοχές όπου οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες έχουν ολοκληρωθεί.
Για τις υπόλοιπες, οι μελετητές δεν θα επεκτείνονται σε Natura ζώνες. Τα σχέδια θα κυρώνονται με «μαύρα περιγράμματα» και, όταν εκ των υστέρων ολοκληρωθούν οι ΕΠΜ, θα προστίθεται το θεσμοθετημένο καθεστώς προστασίας.
Ένας χωρικός σχεδιασμός με σαφείς κανόνες αποτελεί θεμέλιο όχι μόνο για την περιβαλλοντική θωράκιση αλλά και για την ανάπτυξη παραγωγικών επενδύσεων, υπό συνθήκες νομικής ασφάλειας.
Οι σημερινές μελέτες ανατέθηκαν το 2019, αλλά «πάγωσαν» σχεδόν αμέσως
Θεσμικό αδιέξοδο φρέναρε τον χωρικό σχεδιασμό
Η εκπόνηση ΕΠΜ και η έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων για τις προστατευόμενες περιοχές προβλεπόταν ήδη από τον νόμο-πλαίσιο για το περιβάλλον (1650/1986). Παρά τις αλλεπάλληλες νομοθετικές τροποποιήσεις, η εφαρμογή παρέμεινε αναιμική.
Οι σημερινές μελέτες ανατέθηκαν το 2019, αλλά «πάγωσαν» σχεδόν αμέσως, καθώς ο νόμος 4685/2020 επέβαλε στους μελετητές να συνδέσουν τις τέσσερις ζώνες προστασίας Natura με συγκεκριμένες και προκαθορισμένες χρήσεις γης, οδηγώντας σε επανεκκίνηση του έργου την άνοιξη του 2022.
Το σημαντικότερο «αγκάθι» του νόμου 4685/2020 είναι ότι επιβάλλει στις ζώνες προστασίας συγκεκριμένες και περιορισμένες λίστες χρήσεων γης
Ο νόμος του 2020 και οι «κλειδωμένες» χρήσεις γης
Το σημαντικότερο «αγκάθι» του νόμου 4685/2020 είναι ότι επιβάλλει στις ζώνες προστασίας συγκεκριμένες και περιορισμένες λίστες χρήσεων γης, χωρίς τη δυνατότητα ευελιξίας, ακόμη κι όταν οι μελέτες υποδεικνύουν διαφορετικές ανάγκες.
Έτσι, για παράδειγμα, το κολύμπι απαγορεύεται στις τρεις από τις τέσσερις ζώνες, ενώ σε κάποιες δεν επιτρέπεται η κατασκευή δικτύων υποδομών (οδικά, αποχετευτικά, αερίου κ.λπ.), ακόμη κι αν περιλαμβάνουν επεκτάσεις πόλεων ή χωριά (εντός περιοχών Natura ζουν περίπου 500.000 πολίτες).
Προκύπτουν σημαντικές δυσκολίες επεκτάσεων σχεδίων πόλεων και οριοθετημένων οικισμών εντός προστατευόμενων περιοχών
Επεκτάσεις πόλεων σε… αχαρτογράφητες περιοχές
Όπως ανέφερε ο κ. Γιώργος Κοτζαγεώργης, επικεφαλής της Enveco στην οποία το ΥΠΕΝ ανέθεσε τον τεχνικό και επιστημονικό συντονισμό των μελετητών, προκύπτουν σημαντικές δυσκολίες επεκτάσεων σχεδίων πόλεων και οριοθετημένων οικισμών εντός προστατευόμενων περιοχών.
Σύμφωνα με τα όσα είπε από το βήμα του 4ο συνεδρίου «Δίκαιο του Χώρου» που διοργάνωσε προσφάτως η Νομική Βιβλιοθήκη, μπορεί η μελέτη του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου να κρίνει και να τεκμηριώνει ότι είναι αναγκαία η επέκταση σχεδίου πόλης σε μέρος της περιοχής Natura, να προσδιορίζει τις επιθυμητές Ειδικές Κατηγορίες Χρήσεων στην επέκταση, αλλά αδυνατεί να το υιοθετήσει ως προτεινόμενη λύση λόγω θεσμικού κωλύματος.
Από τις 147 ευρύτερες προστατευόμενες περιοχές (που συγκροτούν τις 446 επιμέρους Natura) οι 65 διαθέτουν εγκεκριμένη ΕΠΜ
Πού βρισκόμαστε σήμερα
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο κ. Κοτζαγεώργης, 78 μήνες μετά την ανάθεση του έργου, από τις 23 Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες:
- Οι 21 έχουν περάσει από δημόσια διαβούλευση
- Οι 12 έχουν παραληφθεί
- Οι 10 έχουν εγκριθεί
Έτσι, από τις 446 περιοχές Natura της χώρας, οι 165 καλύπτονται από εγκεκριμένη ΕΠΜ. Με άλλα λόγια, από τις 147 ευρύτερες προστατευόμενες περιοχές (που συγκροτούν τις 446 επιμέρους Natura) οι 65 διαθέτουν εγκεκριμένη ΕΠΜ. Μόνο για εκείνη της Γυάρου έχει ολοκληρωθεί η διαβούλευση του σχεδίου ΠΔ και έχει αποσταλεί στο ΣτΕ.
Η Ελλάδα έχει δεσμευθεί να προστατεύει τουλάχιστον το 30% της θαλάσσιας επικράτειάς της έως το 2030
Το επόμενο δύσκολο βήμα της εποπτείας
Το ΥΠΕΝ ετοιμάζεται τώρα για το επόμενο, ακόμη πιο δύσκολο βήμα: τις μελέτες εποπτείας του δικτύου Natura. Αυτές θα κρίνουν ποιες περιοχές θα διατηρήσουν το καθεστώς προστασίας, ποιες θα απενταχθούν και ποιες νέες πρέπει θα ενταχθούν.
Η Ελλάδα έχει δεσμευθεί να προστατεύει τουλάχιστον το 30% της θαλάσσιας επικράτειάς της έως το 2030.
Είναι αξιοσημείωτο ότι στις 18 Ιουνίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκκίνησε δεύτερη διαδικασία παραπομπής της Ελλάδας στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), λόγω μη συμμόρφωσης με την πρώτη καταδικαστική απόφαση του 2020 για την προστασία των περιοχών Natura. Αν δεν δοθεί σύντομα ικανοποιητική απάντηση, η χώρα κινδυνεύει με νέα καταδίκη και επιβολή χρηματικού προστίμου.
Ρεπορταζ
Μάχη Τράτσα
Μέλος του μητρώου
