Καθώς η χρήση νέων τεχνολογιών εξαπλώνεται όλο και περισσότερο, η διαδικασία της γραφής με το χέρι περιορίζεται όλο και πιο πολύ. Η πληκτρολόγηση σε κινητά, τάμπλετ και ηλεκτρονικούς υπολογιστές τείνει να κάνει τη χειρόγραφη διαδικασία ένα απομεινάρι του παρελθόντος.
Οι εποχές που μαθαίναμε γραφή γεμίζοντας σελίδες ολόκληρες με ένα συγκεκριμένο γράμμα ή o θαυμασμός που νιώθαμε για τους συμμαθητές μας που είχαν καλύτερο γραφικό χαρακτήρα από τον δικό μας φαίνεται ότι τείνουν να ξεπεραστούν, καθώς οι σύγχρονες εκπαιδευτικές μέθοδοι δίνουν όλο και μεγαλύτερη σημασία στη βελτίωση των επιδόσεων των παιδιών στο πληκτρολόγιο. Για παράδειγμα, υπάρχουν σχολεία στη Νορβηγία τα οποία παραλείπουν πλήρως το γράψιμο με το χέρι, ενώ στη Φινλανδία πολύ λίγα πλέον σχολεία περιλαμβάνουν στην εκπαίδευση των μαθητών τη χειρόγραφη διαδικασία.
Ωστόσο ψυχολόγοι και νευροεπιστήμονες εκφράζουν τις ανησυχίες τους για τις εξελίξεις αυτές καθώς μια σειρά ερευνών δείχνουν ότι όχι μόνο η καλύτερη μάθηση συνδέεται άμεσα με τη γραφή με το χέρι, αλλά ταυτόχρονα η διαδικασία αυτή έχει σαφείς ευεργετικές επιδράσεις στην ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών. Σύμφωνα με τα στοιχεία των μελετών αυτών τα παιδιά όχι μόνο μαθαίνουν να διαβάζουν πιο γρήγορα όταν μαθαίνουν για πρώτη φορά να γράφουν με το χέρι, αλλά παραμένουν επίσης πιο ικανά να παράγουν ιδέες και να συγκρατούν πληροφορίες. Η χρήση στυλό ή μολυβιού και χαρτιού δίνει στον εγκέφαλο περισσότερα ερεθίσματα για να διατηρήσει τις μνήμες, με αποτέλεσμα τα παιδιά που γράφουν συχνά με τον παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή με το χέρι αντί να χρησιμοποιούν πληκτρολόγιο, μαθαίνουν περισσότερα πράγματα και τα θυμούνται καλύτερα.
Ανάπτυξη του εγκεφάλου
Οπως συνάγεται από διάφορες μελέτες, κατά τη διαδικασία της γραφής με το χέρι ενεργοποιούνται στον εγκέφαλο νευρωνικά κυκλώματα, τα οποία παραμένουν αδρανή κατά τη διάρκεια της πληκτρολόγησης. Σε μια έρευνα που έγινε πριν λίγα χρόνια σε νορβηγικό πανεπιστήμιο μελετήθηκε η εγκεφαλική δραστηριότητα 12 παιδιών και 12 νέων ενηλίκων. Οι συμμετέχοντες φορούσαν μια ειδική κάσκα με 250 ηλεκτρόδια με ευαίσθητους αισθητήρες, που κατέγραφαν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου, καθώς έγραφαν επί 45 λεπτά με το χέρι ή πληκτρολογούσαν στον υπολογιστή. Διαπιστώθηκε ότι ο εγκέφαλος τόσο των παιδιών όσο και των νέων ενηλίκων ήταν πολύ πιο δραστήριος στη διάρκεια του γραψίματος με το χέρι από ό,τι κατά την πληκτρολόγηση. Οπως αναφέρουν οι ερευνητές στα συμπεράσματά τους η χειρόγραφη διαδικασία δίνει στον εγκέφαλο περισσότερα ερεθίσματα για να διατηρήσει τις μνήμες. Πολλές αισθήσεις ενεργοποιούνται, όταν πιέζει κάποιος το μολύβι στο χαρτί, βλέποντας τα γράμματα που γράφει και ακούγοντας τον ήχο του γραψίματος. Αυτές οι αισθητηριακές εμπειρίες δημιουργούν επαφές ανάμεσα σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου και ανοίγουν τον εγκέφαλο στη μάθηση.
Καλύτερη απομνημόνευση
Μιλώντας στο «Βήμα» η κυρία Αλεξάνδρα Περρή-Χατζηκαλύμνιου, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ στην Καλιφόρνια στον τομέα της Υπολογιστικής και Συμπεριφορικής Επιστήμης, αναφέρει ότι σε μια μελέτη του 2021 οι επιστήμονες συνέκριναν τη μάθηση με χειρόγραφη γραφή με στυλό μελάνης, με ψηφιακό στυλό και με πληκτρολόγηση σε έναν υπολογιστή. «Μετρήθηκαν συμπεριφορικοί και ηλεκτρο-εγκεφαλογραφικοί (EEG) δείκτες αμέσως μετά την εκμάθηση με κάθε εργαλείο γραφής. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν ανάλογα με τη χρήση του ψηφιακού στυλό στην καθημερινή τους ζωή (ομάδα εξοικειωμένων, έναντι ομάδας μη εξοικειωμένων). Η ομάδα των εξοικειωμένων απομνημόνευσε καλύτερα λέξεις που έμαθαν με το ψηφιακό στυλό ή το στυλό μελάνης από εκείνες που έμαθαν με το πληκτρολόγιο. Η ομάδα των μη εξοικειωμένων μπόρεσε να μάθει καλύτερα με τη χρήση του στυλό έναντι της ψηφιακής πένας, αλλά ακόμα και τότε η μάθηση με το πληκτρολόγιo ήταν πολύ χειρότερη. Επιπλέον, η θετική διάθεση κατά τη διάρκεια της μάθησης ήταν σημαντικά υψηλότερη κατά τη διάρκεια της γραφής με το χέρι από ό,τι κατά τη διάρκεια της πληκτρολόγησης, ανεξάρτητα από τις ομάδες. Τα αποτελέσματα αυτά υποδηλώνουν ότι οι κινήσεις που εμπλέκονται στη χειρόγραφη γραφή επιτρέπουν μεγαλύτερη και ευρύτερη απομνημόνευση νέων λέξεων. Το πλεονέκτημα της χειρόγραφης διαδικασίας έναντι της πληκτρολόγησης μπορεί επίσης να οφείλεται σε μια πιο θετική διάθεση κατά τη διάρκεια της μάθησης» επισημαίνει. Οπως σημειώνει η κυρία Περρή-Χατζηκαλύμνιου, σύμφωνα με άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν λίγο καιρό στο περιοδικό «Psychological Science» η χειρόγραφη διαδικασία παράγει ταχύτερη μάθηση και μεγαλύτερη γενίκευση σε γνωστικά πεδία που τα άτομα δεν έχουν ακόμα εκπαιδευτεί σε αυτά σε σύγκριση με τη διαδικασία της πληκτρολόγησης.
«Η αλήθεια είναι ότι διανύουμε μια μεταβατική περίοδο όπου νέες τεχνολογίες τείνουν να επικρατήσουν στη διαδικασία μάθησης, αλλά εμφανίζονται και καινούργιες όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη. Είναι ακόμα νωρίς να πούμε τι επιπτώσεις θα έχουν όλα αυτά στα παιδιά που αυτή τη στιγμή είναι στο σχολείο» σημειώνει μιλώντας στο «Βήμα» η εκπαιδευτικός κυρία Ελιάνα Μητροπούλου. «Υπάρχουν οι απαισιόδοξοι που λένε ότι οι νέες γενιές δεν θα ξέρουν να γράφουν με το χέρι. Υπάρχουν και αυτοί που ισχυρίζονται ότι οι νέες τεχνολογίες θα αντικαταστήσουν τη γραφή χωρίς ιδιαίτερα σοβαρές επιπτώσεις. Εμείς σαν εκπαιδευτικοί παρακολουθούμε τις εξελίξεις και προσπαθούμε να προσαρμοστούμε με γνώμονα το καλύτερο για τα παιδιά. Προσωπικά με απασχολεί το γεγονός μόλις χθες μιλούσα με φίλο εκπαιδευτικό ο οποίος μου έλεγε ότι υπάρχουν παιδιά που φοιτούν στην Τρίτη Γυμνασίου και δεν ξέρουν να κρατήσουν σωστά το μολύβι ή το στυλό. Είναι ένα σοβαρό θέμα. Πάντως από προσωπική εμπειρία μπορώ να σας πω ότι αυτό που ίσχυε παλιότερα, ισχύει και σήμερα: τα κορίτσια έχουν καλύτερο γραφικό χαρακτήρα από τα αγόρια» τονίζει.
Τι γίνεται με την ανάγνωση
Eκτός από τη γραφή με το χέρι επίσης μειώνεται όλο και πιο πολύ η ανάγνωση τυπωμένων κειμένων. Η νέα πραγματικότητα είναι να διαβάζουμε κείμενα σε μια οθόνη, είτε πρόκειται για υπολογιστή είτε για τάμπλετ και κινητά. «Προχθές παρατήρησα την κόρη μου που διάβαζε ένα βιβλίο και με το δάχτυλό της προσπαθούσε να σκρολάρει προς τα πάνω τη σελίδα» λέει η κυρία Μαρίνα Βόγκλη, μητέρα ενός 14χρονου κοριτσιού. «Τα παιδιά έχουν μάθει πια να διαβάζουν κυρίως σε οθόνες» προσθέτει. Επίσης σύμφωνα με μελέτες η γενιά του YouTube και του TikTok στρέφει την πλάτη όλο και περισσότερο στην ανάγνωση κειμένων, με αποτέλεσμα σε 17 Πολιτείες των ΗΠΑ να καταγράφεται άνοδος του αναλφαβητισμού. Με την εξάπλωση της Τεχνητής Νοημοσύνης υπάρχουν ερευνητές που προβλέπουν ότι οι αλγόριθμοι θα αντικαταστήσουν την κριτική σκέψη και η ανάγνωση θα περιοριστεί μόνο στις παλιότερες γενιές, όπως το Ιντερνετ τείνει να αντικαταστήσει τις βιβλιοθήκες, οι οποίες λειτουργούν πλέον μόνο για όσους επιδίδονται στην έρευνα.
Μέλος του μητρώου
