Στην αρχή ήταν ο σταυρός: η απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), έπειτα από εισήγηση της ΕΑΠ, να τοποθετήσει το σύμβολο του χριστιανισμού στην κορυφή της στέγης με μοναδικό και μόνο σκεπτικό να ισορροπήσει την εικόνα του μνημείου ιστορικά, σε σημειολογικό-ιδεολογικό επίπεδο ήταν αρκετή για να ξυπνήσει μνήμες δυσάρεστες του ’95 και να ξεσηκώσει θύελλες στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο.
Τα βέλη άρχισαν να πέφτουν βροχή: σε κείμενο με υπογραφές 653 πολιτών που ζητούν να μην τοποθετηθεί σταυρός στη Ροτόντα, σε καταγγελίες, ενστάσεις και προσφυγές για τη διάνοιξη του περιβόλου στη νότια είσοδο, για την αποκατάσταση του παλαιοχριστιανικού ιερού βήματος, για προσθήκη νεότευκτων αντικειμένων λατρευτικής χρήσης, ακόμα και για την κοπή ενός παρασιτικού δένδρου.
Αποκορύφωμα όλων ήταν δημοσιεύματα για παραχώρηση της Ροτόντας στην Εκκλησία με υπονοούμενα για συμφωνίες κάτω από το τραπέζι ανάμεσα στη Μητρόπολη και το υπουργείο Πολιτισμού με την... ευλογία του δημάρχου Θεσσαλονίκης, Γιάννη Μπουτάρη. Τις διέψευσε ο υπουργός Πολιτισμού, μιλώντας για «τερατώδεις διαστρεβλώσεις». Ως «γελοίες» τις χαρακτήρισε και ο δήμαρχος της πόλης.
Και ενώ η εισήγηση για την τοποθέτηση του σταυρού, παρά τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ, παραπέμφθηκε για επανεξέταση σε συνδυασμό με την αντικεραυνική προστασία, τα ερωτήματα πλέον είναι: η πρόσφατη απόφαση του ΚΑΣ για ένα νέο πλαίσιο διαχείρισης της Ροτόντας με τη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων επιπέδου, βασισμένη στην εισήγηση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης, θα δώσει τέλος στα σενάρια και στις υποψίες περί «εκκλησιαστικοποίησης» του μνημείου; Η κοινωνία της Θεσσαλονίκης έχει την ωριμότητα, να ομοφωνήσει και να αποδεχθεί χωρίς αναγωγές σε εντάσεις του παρελθόντος τη σταθερή εξαρχής θέση της Εφορείας «η Ροτόντα να αποτελέσει το διαβατήριο για την προβολή της πολιτιστικής παρακαταθήκης της πόλης»; Θα μπορούσε ο σταυρός να μη διεγείρει ιδεολογικές αντιδικίες αλλά να αποτελέσει –σύμφωνα με το σκεπτικό της Εφορείας– «πρωτοπόρο μήνυμα συμφιλίωσης πολιτισμών και θρησκειών του κόσμου που κλυδωνίζεται σήμερα από αντιπαλότητες, ένα μνημείο-μουσείο διαχρονικά και διαπολιτισμικά ιερό»;
Δύο βασικοί πρωταγωνιστές ξεκαθαρίζουν τη θέση τους στην «Κ» για τη νέα αντιπαράθεση: ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ανθιμος για τη στάση της Εκκλησίας απέναντι το μνημείο· και ο δήμαρχος της πόλης Γιάννης Μπουτάρης, που από την πρώτη στιγμή έπαιξε ρόλο «διαιτητή», καλώντας τους πολίτες «να χαμηλώσουν τους τόνους».
Και οι δύο εκτιμούν ότι το θέμα πήρε διαστάσεις χωρίς να έχει τεθεί εκ νέου κανένα ζήτημα διαμάχης ανάμεσα στη λατρευτική και στη μουσειακή χρήση του μνημείου. «Το θέμα είχε λήξει το ’99 με την υπογραφή Βενιζέλου» υποστηρίζουν. Οι φωνές είναι «λίγες και υποκινούμενες», αναφέρει ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ενώ «μεμονωμένες και υστερικές» τις χαρακτηρίζει ο δήμαρχος.
Μητροπολίτης Ανθιμος: Λειτουργεί επί 20 χρόνια ως ναός
– Πώς αντιμετωπίζετε τη Ροτόντα;
– Με απόλυτο σεβασμό στην πραγματικότητα της ιστορίας και της αλήθειας. Hταν μνημείο χριστιανικής λατρείας επί 14 αιώνες μετά τη ρωμαϊκή κυριαρχία. Ακόμη και οι Οθωμανοί το σεβάστηκαν δίνοντας την άδεια να λειτουργήσει ως μητρόπολη της πόλης πριν το μετατρέψουν σε τζαμί για 300 χρόνια (1591-1912). Το σκεπτικό της αρχαιολογικής υπηρεσίας να ισορροπήσει εξωτερικά την εικόνα του μνημείου με την τοποθέτηση του σταυρού, δεν αλλάζει τη συμφωνία μας.
– Σε ποια συμφωνία αναφέρεστε;
– Στην υπουργική απόφαση του ’99. Αφορά την τέλεση της θείας λειτουργίας μια φορά τον μήνα. Από τότε ώς σήμερα η λατρευτική χρήση του μνημείου συνεχίζεται αδιαλείπτως. Επί είκοσι χρόνια λειτουργεί ως ναός ακόμη και κάτω από τις σκαλωσιές. Είχα παύσει να πηγαίνω. Δεν μπορούσα να το βλέπω εργοτάξιο επί τόσα χρόνια.
– Είχατε κάνει παρεμβάσεις;
– Ρωτούσα από ενδιαφέρον, αλλά δεν υπήρχε ένας άνθρωπος οργανωτικός να το διαχειριστεί. Βρέθηκε ένας δραστήριος αρχαιολόγος, ο κ. Σταμάτης Χονδρογιάννης, και ολοκλήρωσε το έργο σε ελάχιστο χρόνο. Είναι καταπληκτικός!
– Τι θα προσθέσει ο σταυρός στη θρησκευτική λατρεία που υπάρχει σήμερα;
– Την ένδειξη της διαχρονικής του λειτουργίας ως ναού σ’ ένα μνημείο όπου συνυπάρχουν χριστιανικά και μουσουλμανικά στοιχεία. Πάντα πίστευα ότι ορθώς διατηρήθηκε ο μιναρές διότι αποτελεί στοιχείο της ιστορίας του.
– Οι υπογράφοντες, και όχι μόνο, θεωρούν ότι ο σταυρός θα σημάνει και την εκκλησιαστικοποίηση του μνημείου.
– Ο ναός του Aγίου Γεωργίου στη Ροτόντα δεν είναι ενορία. Επομένως, ένα τέτοιο ζήτημα δεν τίθεται.
– «Ο σταυρός με τον μιναρέ», υποστηρίζουν, δεν έχει θέση στην κοινωνία μας και στην εποχή μας.
– Αυτή η σκέψη είναι σατανική. Oσοι εκφράζουν τον μηδενισμό δεν μπορούν να κατανοήσουν το λαϊκό αίσθημα. Το κίνημα κατά του σταυρού είναι περίεργο, «εκ του πονηρού εστί» όπως λέει ο λαός. Πώς προέκυψε ξαφνικά όταν η Ροτόντα είναι γεμάτη από σταυρούς στα ψηφιδωτά της; Πώς μπορούμε να αναιρέσουμε τον σταυρό που υπήρχε στη στέγη, αρνούμενοι την επανατοποθέτησή του που αποτελεί το βασικό γνώρισμα ενός χριστιανικού μνημείου;
– Στο ενδεχόμενο οι δύο πλευρές να φθάσουν στα άκρα, η Εκκλησία θα υποχωρούσε;
– Αν υποχωρούσε θα ήταν σαν να αποδέχεται ότι η Ροτόντα δεν υπήρξε ποτέ ναός.
– Πώς κρίνετε τα γεγονότα του ’95;
– Δεν έπρεπε να εξελιχθούν έτσι. Τότε ήμουν μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως αλλά με πονούσε, έγιναν ακρότητες και από τις δύο πλευρές, δεν ήταν τιμητικό για την κοινωνία της Θεσσαλονίκης
– Δεν αρκούν οι δεκάδες ναοί της Θεσσαλονίκης για το εκκλησίασμα; Γιατί χρειάζεται και η Ροτόντα;
– Το ενδιαφέρον της Μητρόπολης δεν είναι να κάνουμε άλλη μια εκκλησία. Αν ήταν έτσι, θα τη μετατρέπαμε σε ενορία που θα λειτουργούσε κάθε Κυριακή. Μετά τις περιπέτειες του ’95 βρέθηκε η μέση λύση που εφαρμόζεται ώς τώρα. Της διττής του υπόστασης. Τη σεβόμαστε. Oπως σεβαστήκαμε και θα σεβαστούμε την τέλεση πολιτιστικών εκδηλώσεων που περιλαμβάνει η νέα συμφωνία.
– Αποδέχεστε τη μνημειακή διάσταση της Ροτόντας;
– Βεβαίως. Δεν διεκδικούμε τίποτα περισσότερο από αυτό που ισχύει τα τελευταία είκοσι χρόνια, ούτε θέλουμε να προκαλέσουμε έριδες, διχογνωμίες, γκρίνιες και πιεστικές καταστάσεις. Ο σταυρός καλό είναι να τοποθετηθεί με τη θέληση όλων.
Γιάννης Μπουτάρης: Τα μνημεία πρέπει να συμφιλιώνουν
Υπέρμαχος του σταυρού ο δήμαρχος της πόλης, Γιάννης Μπουτάρης, ζητεί να χαμηλώσουν οι τόνοι. «Τα μνημεία, και ειδικά η Ροτόντα, πρέπει μόνο να συμφιλιώνουν. Οι διαμάχες κακό κάνουν στην πόλη και στην έξωθεν εικόνα της» υποστηρίζει.
«Ο σταυρός είναι η απεικόνιση της Ιστορίας. Εξισορροπεί στην εξωτερική του εικόνα με την ύπαρξη του μιναρέ και δείχνει ότι το κτίσμα δεν ήταν μόνο τζαμί αλλά πολυπολιτισμικό και πολυθρησκευτικό. Αυτή είναι η ιστορική πραγματικότητα.
Με δεδομένο ότι η Ροτόντα δεν είναι ενοριακός ναός, και με τη νέα απόφαση του υπουργείου ενισχυμένη από την έγκριση διοργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων να ισορροπεί την κοσμική και θρησκευτική του χρήση, δεν υφίσταται θέμα “εκκλησιαστικοποίησης” του μνημείου.
Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις θα είναι η απάντηση προς όλους όσοι με κατηγορούν ότι “τα έχω βρει” με την Εκκλησία. Οι φωνές είναι ελάχιστες, μεμονωμένες και υστερικές. Υποθέτω ότι θα αποσιωπηθούν όταν σύντομα ανακοινώσουμε ένα ετήσιο πρόγραμμα πολιτιστικών εκδηλώσεων από κοινού με την αρμόδια εφορεία. Βρισκόμαστε σε άριστη συνεργασία για όλα τα θέματα με τον έφορο Σταμάτη Χονδρογιάννη η δουλειά του οποίου ήταν μνημειώδης».
– Η Θεσσαλονίκη έδειχνε ότι είχε ξεπεράσει τα συντηρητικά της σύνδρομα...
– Η κοινωνία της εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά συντηρητική. Είναι θλιβερό αλλά κατανοητό. Τόσες γενιές έχουν ανατραφεί με αυτές τις αντιλήψεις. Τη Ροτόντα και την ιστορία τους δεν την ξέρουν τα παιδιά, οι εβδομηντάρηδες όμως τη θυμούνται σαν εκκλησία. Είναι κυρίαρχη η αντίληψη ότι ήταν ναός.
– Πώς εξηγείτε το αίτημα των πολιτών να μην τοποθετηθεί σταυρός;
– Μερίδα αυτών που γνωρίζουν την ιστορία του μνημείου έχουν ένα σαφές αντιεκκλησιαστικό αίσθημα. Αυτοί βέβαια παρασύρουν τον κόσμο. Ξεχνούν όμως ότι το κοινό λαϊκό αίσθημα έχει βρει τη λύση ειρηνικά.
Την αποτυπώνουν ακόμη και στα μαγνητάκια που πωλούνται στα τουριστικά καταστήματα όπου συνυπάρχουν μιναρές και σταυρός. Οι αντιδράσεις για το δένδρο από όψιμους υπερασπιστές του πολιτισμού μόνο γέλιο προκαλούν. Η δε καθαίρεση του νεότερου περιβόλου για την ανάδειξη του μνημείου από τον λεγόμενο γαλεριανό άξονα είναι εντυπωσιακή. Σχέδιο του Δήμου μάλιστα είναι να τον αναδείξει με ένα πρόγραμμα που θα βελτιώσει την εικόνα στα σύγχρονα κτίρια στη Δημητρίου Γούναρη.
– Ο υπουργός Πολιτισμού δεν θα είχε αντίρρηση για μια θρησκευτική τελετή των μουσουλμάνων στη Ροτόντα. Εσείς;
– Καμία, αλλά πού να τολμήσω να το πω; Φοβάμαι ότι η κοινωνία δεν είναι έτοιμη να ανεχθεί τέτοιες εκδηλώσεις σύσφιγξης και συμφιλίωσης.
www.kathimerini.gr
Μέλος του μητρώου
