Το μπαστούρωμα αποτελεί στα Κυκλαδονήσια μια μακραίωνη αγροτική πρακτική. Λόγω του ιδιαίτερου συνήθως γεωμορφολογικού νησιωτικού ανάγλυφου σε επικλινές, απότομο έδαφος, σε πλαγιές ή λόφους, η χρήση της μπαστούρας συνέβαλλε διαχρονικά στη δυνατότητα καλλιέργειας μικρών κλήρων. Μέσω αναβαθμίδων ή πεζουλών, πέτρινων δηλαδή τοιχίων αντιστήριξης που διαχώριζαν τους μικρούς κλήρους, οι νησιωτικοί πληθυσμοί ήταν κατά το παρελθόν σε θέση να τραφούν και να επιβιώσουν παραμένοντας στον τόπο τους.
Τα πέτρινα τοιχία τώρα, ήταν οι γνωστές και τόσο χαρακτηριστικές στο κυκλαδίτικο τοπίο ξερολιθιές, που χτίζονταν από πέτρες που συλλέγονταν από το ίδιο σημείο και προσαρμόζονταν άριστα μεταξύ τους χωρίς άλλο συνδετικό υλικό, σύμφωνα με την «εν ξηρώ» όπως ονομάζεται, τεχνική των χτιστών τους. Μια τεχνική παραδοσιακή που μεταβιβαζόταν από γενιά σε γενιά στο διάβα της κυκλαδίτικης ιστορίας.
Η τεχνική της ξερολιθιάς αποτελεί μια πανάρχαια κατασκευαστική μέθοδο που απαντάται ήδη στην Ελληνική αρχαιότητα και φτάνει έως τις μέρες μας. Ζωντανή παραμένει ακόμα στην αγροτική ζωή των Κυκλάδων και αποτελεί μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου μας. Για το λόγο αυτό, η τέχνη της ξερολιθιάς εγγράφηκε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO το 2018.
Οι ξερολιθιές αποτελούν μνημείο της πολιτισμικής διαδρομής των νησιών μας, μέρος της λαϊκής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς τους, αναπόσπαστο στοιχείο της ιδιαίτερης περιβαλλοντικής τους ταυτότητας. Προστατεύουν τα κυκλαδίτικα εδάφη από πλημμύρες καθώς συγκρατούν τα νερά της βροχής και αποσοβούν την εδαφική διάβρωση, προωθώντας παράλληλα τη βιοποικιλότητα καθώς αποτελούν ενδιαίτημα της ιδιαίτερης νησιωτικής πανίδας, κυρίως ερπετών και εντόμων. Επομένως, η συνυφασμένη με την αγροτική επιβίωση τέχνη τους, βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με την περιβαλλοντική διατήρηση και προστασία.
Οι ξερολιθιές όμως των Κυκλάδων, αυτές οι ταπεινές, χειροποίητες κατασκευές που μέσα στην απλότητά τους κλείνουν όλο το μεγαλείο της αγαστής συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης κινδυνεύουν.
Στην ορεινή Τήνο για παράδειγμα με το επικλινές έδαφος, όπως υποστηρίζει ο εκπαιδευτικός και Πρόεδρος του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος και Αναδασώσεων νήσου Τήνου «Οι Φίλοι του Πράσινου» κ. Ιωάννης Ψάλτης, η μακραίωνη προσπάθεια διαμόρφωσης του ανάγλυφου του νησιού καθώς και τα ιδιαίτερης προσαρμογής κτίσματα για την εκτροφή και διατήρηση παραγωγικών ζώων εντός μικρών κτημάτων που οριοθετούνται με ξερολιθιές, απειλούνται. Όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, τα πέδικλα των ζώων, δηλαδή το δέσιμο των ποδιών τους της ίδιας πλευράς, τα εμποδίζει να μετακινούνται σε γειτονικά κτήματα.
Κτήματα που χωρίζονται με ξερολιθιές οι οποίες χωρίς το πεδίκλωμα θα αποδομούνταν και τελικά θα γκρεμίζονταν σε βάθος χρόνου. Σύμφωνα με τον κ. Ψάλτη, «Το πεδίκλωμα είναι μια συνήθεια προσαρμοσμένη στις τοπικές συνήθειες, δοκιμασμένη εκατοντάδες χρόνια. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί κακή ή βάναυση μεταχείριση των ζώων. Σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει πρόθεση κάλυψης περιπτώσεων που το πέδικλο εφαρμόζεται λανθασμένα και καταλήγει όντως σε κακομεταχείριση του ζώου».
Η οριζόντια πάντως εφαρμογή του νόμου 4325/2014, σύμφωνα με τον κ. Ψάλτη, πρόκειται να οδηγήσει στη σταδιακή υποχώρηση και εν τέλει στον αφανισμό της γεωργοκτηνοτροφικής παραγωγής στην Τήνο. Μιας παραγωγής η οποία αποτελεί πυλώνα ανάπτυξης του νησιού μαζί με τον τουρισμό. «Ουσιαστικά θα οδηγήσουμε τα νησιά μας στην οικονομική και ακόμα μεγαλύτερη δημογραφική κατάρρευση» λέει χαρακτηριστικά. Γιατί σύμφωνα με τον ίδιο, η ιδιαιτερότητα του νησιωτικού χώρου, η έννοια δηλαδή της νησιωτικότητας που έχει Συνταγματική κατοχύρωση (άρθρο101) και αντίστοιχη Ευρωπαϊκή με τη Συνθήκη της Λισαβόνας (άρθρο 173), καταστρατηγείται από την οριζόντια εφαρμογή του ανωτέρω νομοθετήματος.
Από την άλλη πλευρά, η μπαστούρα ή το πέδικλο, αναμφίβολα στερεί από τα ζώα τη δυνατότητα να κινηθούν φυσιολογικά αποτελώντας ένα είδος, όπως υποστηρίζεται από φιλοζωικούς συλλόγους, βασανιστηρίου γι΄αυτά. Οι απόψεις επομένως διίστανται…
Γεγονός είναι πάντως, ότι αναπόσπαστο μέρος του αγροτικού βίου των νησιών μας και του περιβάλλοντός τους, στο παρελθόν και στο σήμερα, ήταν και συνεχίζουν να είναι και τα ζώα παραγωγής και εργασίας που αξίζουν τον σεβασμό όλων μας ως έμψυχα όντα που δεν θα έπρεπε σε καμία περίπτωση να αποτελούν αντικείμενο κακής μεταχείρισης από τον άνθρωπο σε καμία εποχή…
Μέλος του μητρώου
