επί τουλάχιστον 2 εβδομάδες έκαστο- σε περιοχές του Αιγαίου και του Ιονίου. Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος παρακολουθεί και καταγράφει επιμελώς αυτή τη δραστηριότητα, είτε μέσω παρατήρησης από τα ερευνητικά του σκάφη, είτε μέσω αναφορών από δίκτυο πολιτών, είτε μέσω παρακολούθησης του ηλεκτρονικού ίχνους των αλιευτικών σκαφών.
Η εκτεταμένη παραμονή στο Αιγαίο γίνεται με την προσχηματική αιτιολογία συνεχόμενων βλαβών για πολλά από τα σκάφη αυτά. Παράλληλα, παρατηρούνται επανειλημμένες προσεγγίσεις μεταξύ των σκαφών μεσοπέλαγα, ενώ κάποια από αυτά, έπειτα από παρατεταμένη παραμονή, επιχειρούν να διαπεράσουν το Αιγαίο υπό έντονους βοριάδες που έχουν προβλεφθεί από τα μετεωρολογικά δελτία. Εύλογα προκύπτει λοιπόν πως δεν αφορά μια έκτακτη συνθήκη και συνεπώς μοιάζει σαν να επιδιώκουν σκόπιμη διέλευση υπό συνθήκες που δυσχεραίνουν τους ελέγχους στο ανοιχτό πέλαγος.
Απορίας άξιο είναι επίσης το πώς τρέφονται οι τεράστιες ποσότητες τόνων που μεταφέρονται από τα συγκεκριμένα σκάφη, καθώς για όλο αυτό το διάστημα απαιτούνται πολλές χιλιάδες κιλά τροφής ημερησίως.
Το ερώτημα που εγείρεται είναι το πού βρίσκονται οι επίσημοι φορείς ελέγχου, ιδίως το αποκαλούμενο "Κοινό Σχέδιο Επιθεώρησης" (Joint Inspection Scheme), το οποίο ορίζει επιθεωρήσεις από σκάφη της Frontex και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ελέγχου της Αλιείας. Αυτοί είναι οι αρμόδιοι για την τήρηση των υποχρεώσεων της ICCAT (Διεθνής Επιτροπή για τη Διατήρηση του Τόνου) στα ευρωπαϊκά ύδατα, για τον έλεγχο των σκαφών, των παραστατικών που αποδεικνύουν από που αλιεύθηκε το κάθε απόθεμα, σε ποιες ποσότητες κλπ. Όμως, καθ' όλο αυτό το χρονικό διάστημα στα ελληνικά νερά δεν υπάρχει εμφανής παρουσία σκαφών επιθεώρησης στην ευρύτερη περιοχή.
Σύμφωνα με την ICCAT η ετήσια ποσόστωση αλιείας Τόνου για την Τουρκία είναι 2.600 τόνοι σε βάρος. Όσον αφορά την Μάλτα, η ετήσια ποσόστωση της δεν προσδιορίζεται επακριβώς, αλλά της αναλογεί ένα μέρος της ετήσιας ποσόστωσης της Ε.Ε. (21.503 τόνοι ετησίως). Πέραν όμως του διαμορφωμένου καθεστώτος ποσοστώσεων, διεξάγονται άτυπες διαδικασίες, συναλλαγές και δίκτυα μαύρης αγοράς στα οποία αποδεδειγμένα συμμετέχει επί χρόνια μεταξύ άλλων η Μάλτα, η Ιταλία και η Τουρκία. Ως αποτέλεσμα παραβιάζονται αυτές τις ποσοστώσεις, και εφευρίσκονται τρόποι ώστε να μπορέσουν μετέπειτα να εξαχθούν "νόμιμα" επιπλέον τεράστιες ποσότητες Τόνου προς τις αγορές της Ασίας.
Ας μην ξεχνάμε ότι η παγκόσμια αγορά Τόνου (νόμιμη και παράνομη) έχει τζίρο δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Στις κεντρικές δημοπρασίες Τόνου στην Ιαπωνία έχουν αγγίξει τιμές ρεκόρ έως και 2.7 εκατομμύρια ευρώ για ένα ψάρι (€10,266 ανά κιλό), ενώ γενικότερα οι Τόνοι καταλήγουν και σε άλλες μεγάλες αγορές της Ασίας (π.χ. Κορέα, Κίνα) και σε άλλες διεθνείς αγορές.
Η Τουρκία αξιοποιεί την εθνική ποσόστωση Τόνου, τόσο για άμεση εξαγωγή, όσο και για πάχυνση Τόνου σε μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας, οι οποίες όμως απαιτούν τεράστια αποθέματα άγριων ψαριών ως τροφή. Ενδεικτικά απαιτούνται 9 τόνοι τροφής (δηλ. άγριων ψαριών) για να επιτευχθεί 1 τόνος πάχυνσης αυτών των Τόνων που εκτρέφονται στους ιχθυοκλωβούς. Αυτό απαιτεί ένα δίκτυο εντατικής υπεραλίευσης των ψαριών που ενδείκνυνται για την πάχυνση του Τόνου (π.χ. κολιός, σκουμπρί, σαρδέλα κλπ), των οποίων τα αποθέματα έχουν ήδη αποδεκατιστεί σε πολλές περιοχές της Μεσογείου.
Ένα ακόμα ερώτημα που τίθεται είναι το πού γίνεται και πώς ελέγχεται η αλιεία αυτών των τεράστιων ποσοτήτων ψαριών που απαιτούνται για να τραφούν οι Τόνοι στις μονάδες πάχυνσης.
Πρέπει βέβαια να επισημανθεί ότι η υπεραλίευση, απ' όπου και αν προέρχεται, αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες πληγές των θαλασσών μας και η αντιμετώπισή της είναι επείγουσα προτεραιότητα. Η συγκεκριμένη αναφορά γίνεται χωρίς να υπάρχει καμία εθνικιστική προσέγγιση από πλευράς του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος. Μοναδικός σκοπός μας είναι η προστασία και συνεχής άμυνα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, που πότε δεν ήταν τόσο αναγκαία όσο σήμερα.
Το κενό ελέγχου που παρατηρείται καθ' όλη αυτή τη χρονική περίοδο αναδεικνύει όχι μόνο την αδυναμία, αλλά και την έλλειψη πολιτικής βούλησης για την αντιμετώπιση του προβλήματος της υπεραλίευσης. Η εφαρμογή των ευρωπαϊκών και διεθνών κανονισμών φαίνεται, για ακόμη μία φορά, να πραγματοποιείται κατά το δοκούν, τη στιγμή μάλιστα που οι ευρωπαϊκές αρχές και οι διεθνείς φορείς αναγνωρίζουν την κατάρρευση μεγάλου μέρους των αλιευτικών αποθεμάτων της Μεσογείου.
Παρότι διατίθενται σημαντικοί δημόσιοι πόροι για τον έλεγχο των αλιευτικών δραστηριοτήτων, ιδίως όσον αφορά την αλιεία τόνου, και ενώ η Frontex διαθέτει στόλο πολλών δεκάδων σκαφών σε όλο το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, επικεντρώνεται αποκλειστικά στο μεταναστευτικό, αγνοώντας τις λοιπές αρμοδιότητές της και παραβιάζοντας τον θεσμικό της ρόλο. Εύλογα ερωτήματα εγείρονται επίσης σε σχέση με την απουσία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ελέγχου της Αλιείας.
Για το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας "Αρχιπέλαγος" Θοδωρής Τσιμπίδης
Μέλος του μητρώου
