Σε κάποιες περιπτώσεις, όμως, είναι τόσο έντονος και παράλογος αυτός ο φόβος που αισθανόμαστε μπροστά στους άλλους, ώστε μιλάμε πλέον για κοινωνική φοβία.
Τι είναι η κοινωνική φοβία;
Η κοινωνική φοβία αποτελεί διαταραχή, με συχνότητα 3-13%, που περιλαμβάνει έντονο φόβο απέναντι σε κοινωνικές καταστάσεις, κατά τις οποίες το άτομο καλείται να επιδείξει τις ικανότητές του, σε ένα μη οικείο περιβάλλον, μέσα στο οποίο έχει την αίσθηση πως θα γελοιοποιηθεί, αφού οι άλλοι θα αντιληφθούν την αδυναμία του και δε θα καταφέρει να λειτουργήσει με αποτελεσματικό τρόπο. Το άτομο, αν και αναγνωρίζει ότι ο φόβος του είναι παράλογος, κυριεύεται από άγχος, επειδή φοβάται πως τα λόγια του, οι πράξεις του και η συνολική του παρουσία θα αποτελέσουν αντικείμενο αρνητικού σχολιασμού.
Σε αντίθεση με το κοινό αίσθημα ντροπής, στις περιπτώσεις κοινωνικής φοβίας, το άγχος είναι εξαιρετικά έντονο, συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα και οδηγεί το άτομο σε συμπεριφορές αποφυγής (αποφεύγει κοινωνικές καταστάσεις μέσα στις οποίες υπάρχει ο κίνδυνος να εκτεθεί).
Πού οφείλεται η κοινωνική φοβία;
Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες φαίνεται ότι αλληλεπιδρούν για την εμφάνιση της κοινωνικής φοβίας. Το άτομο θεωρείται περισσότερο ευάλωτο όταν:
α) έχει βιώσει κάποιο σχετικό τραυματικό γεγονός: Αν στο παρελθόν υπήρξε μια δυσάρεστη εμπειρία σε μια κοινωνική περίσταση (π.χ. αρνητική κριτική σε μια παρουσίαση), που το άτομο ερμήνευσε ως ταπεινωτική, αυξάνονται οι πιθανότητες να αναπτύξει άγχος σε παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον ή να επιλέγει να τις αποφεύγει συστηματικά. Έτσι, όμως, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που συντηρεί τη φοβία, καθώς το άτομο δεν έρχεται αντιμέτωπο με την αγχογόνο κατάσταση κι έτσι, δεν έχει τη δυνατότητα, ούτε να ελέγξει την εγκυρότητα της αρχικής πεποίθησης, ούτε να εξοικειωθεί με τις δυσκολίες της περίστασης.
Β) έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση: Συχνά, πίσω από την κοινωνική φοβία υπάρχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και αρνητική εικόνα του εαυτού (π.χ. «είμαι χαμηλού πνευματικού επιπέδου», «Θα χάσω τα λόγια μου» κ.τ.λ.), που έχουν καλλιεργηθεί από την παιδική κιόλας ηλικία (π.χ. απορριπτική στάση γονέων). Το άτομο είναι ευάλωτο, επιδεικνύει υπερβολική ευαισθησία απέναντι σε κάθε είδους κριτική ή απορριπτική συμπεριφορά και αποφεύγει τις καταστάσεις, όπου θεωρεί πως θα αποκαλυφθεί η «γύμνια» του.
Πώς εκδηλώνεται;
Η κοινωνική φοβία εκδηλώνεται με συμπτώματα σε τέσσερις διαστάσεις:
Α) Σώμα: Όπως συμβαίνει σε όλες τις αγχώδεις διαταραχές, και η κοινωνική φοβία συνοδεύεται από μια ή περισσότερες σωματικές ενοχλήσεις, όπως: κοκκίνισμα στο πρόσωπο, ναυτία, τάση προς έμετο, ταχυκαρδία, συχνοουρία, μούδιασμα στα χέρια και τα πόδια, εφίδρωση, αδυναμία ελέγχου της αναπνοής κ.ά.
Β) Σκέψεις: Μερικές από τις τυπικές σκέψεις ατόμου με κοινωνική φοβία είναι οι ακόλουθες:
«Οι άλλοι θα με παρατηρούν εξονυχιστικά. Θα με κρίνουν. Θα κάνουν προσβλητικά σχόλια».
«Δε θα μπορώ να ανταπεξέλθω στις περιστάσεις. Θα γελοιοποιηθώ».
«Τα σωματικά μου συμπτώματα (π.χ. κοκκίνισμα) θα γίνουν αντιληπτά από τους γύρω μου και θα γελοιοποιηθώ». «Θα με περάσουν για τρελό».
Γ) Συναισθήματα: Το άτομο, αν και έχει προκαλέσει και επιλέξει από μόνο του την κοινωνική απομόνωση, νιώθει θλίψη και μοναξιά. Επιπλέον, είναι ευάλωτο στην κριτική και αισθάνεται απογοητευμένο από τον εαυτό του. Το βασικό συναίσθημα που επικρατεί, όμως, είναι αυτό που οι ειδικοί έχουν ονομάσει «φόβο του φόβου». Πρόκειται για το φόβο που αισθάνεται το άτομο, προτού ακόμα βρεθεί σε μια κατάσταση, καθώς περιμένει τη χειρότερη πιθανή εξέλιξη.
Δ) Συμπεριφορές: Το άτομο, προκειμένου να διαχειριστεί το άγχος του, αποφεύγει οποιαδήποτε κοινωνική επαφή (π.χ. βραδινή έξοδος, επαγγελματική ομιλία, προαγωγή), δε λέει ποτέ τη γνώμη του και υιοθετεί μια παθητική στάση ζωής. Όταν καταφέρει να παρευρεθεί σε κοινωνικές καταστάσεις, η συμπεριφορά του είναι ιδιαίτερα αμήχανη (π.χ. δεν κοιτάει τον άλλο στα μάτια, μιλάει βιαστικά, πίνει, καπνίζει, σχεδιάζει από πριν τι θα πει).
Πώς αντιμετωπίζεται;
Η κοινωνική φοβία είναι μια σύνθετη κατάσταση, που επιδρά σε πολλά επίπεδα της καθημερινότητας. Εξαιτίας της, το άτομο μπορεί να χάσει σημαντικές ευκαιρίες στη ζωή του (π.χ. ακαδημαϊκή εξέλιξη, προαγωγή) και να απομονωθεί κοινωνικά. Είναι, όμως και μια κατάσταση που θεραπεύεται. Επειδή, όμως, έχει πολλές και σοβαρές συνέπειες στην καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου, απαραίτητη για την αντιμετώπισή της είναι η παρέμβαση του ειδικού.
Στη θεραπεία της κοινωνικής φοβίας χρησιμοποιείται τόσο η ψυχοθεραπεία, όσο και η φαρμακοθεραπεία. Μάλιστα, ο συνδυασμός τους έχει πολύ θετικά αποτελέσματα.
Στόχος της ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης είναι η αλλαγή σε επίπεδο σκέψης και συμπεριφοράς. Μέσα από τις κατάλληλες τεχνικές, το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει τις δυσλειτουργικές σκέψεις που το μπλοκάρουν και τις αντικαθιστά με άλλες περισσότερο ρεαλιστικές. Εκπαιδεύεται σε τεχνικές χαλάρωσης και αναπνοής, που του επιτρέπουν να διαχειρίζεται πιο αποτελεσματικά το άγχος και τα ψυχοσωματικά συμπτώματα που εκδηλώνει.
Σταδιακά, μαθαίνει να περιορίζει τις συμπεριφορές αποφυγής που είχε υιοθετήσει και αρχίζει, βήμα-βήμα, να εκτίθεται και να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις που έως τότε προκαλούσαν φόβο.
Η φαρμακευτική αγωγή ενδείκνυται συνήθως στην αρχή της θεραπευτικής παρέμβασης, μέχρις ότου το άτομο κινητοποιηθεί και αντιμετωπίσει για πρώτη φορά μια κοινωνική κατάσταση που φοβάται. Χρειάζεται, ωστόσο, ιδιαίτερη προσοχή ως προς τη μακροχρόνια χρήση των αγχολυτικών.
ΒΑΡΒΑΡΑ ΜΠΕΛΕΣΙΩΤΗ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ, MSc
{plusone lang=el}
Μέλος του μητρώου
