Κάθεται δίπλα μου σε έναν βαθύ καναπέ στο βικτωριανό πρώην καπνιστήριο της λέσχης μαζί με τον κ. Μιχάλη Μόσχο, αντιπρόεδρο του The London Hellenic Society και άνθρωπο που δίνει πνοή στο The London Hellenic Prize. Aν είναι κανείς φυσιογνωμιστής, αντιλαμβάνεται αμέσως την ευφυΐα του Armand Marie Leroi (Αρμάν Μαρί Λερουά), καθηγητή Εξελικτικής Βιολογίας στο Imperial College, συγγραφέα και παραγωγού ντοκιμαντέρ. Καθώς περιμένουμε τον Robin Lane Fox, πρόεδρο της κριτικής επιτροπής του βραβείου, μιλάμε για το βιβλίο του Λερουά που έχει θέμα τον Αριστοτέλη και τις παρατηρήσεις του για τον φυσικό κόσμο.
Ο κ. Μιχάλης Μόσχος αναφέρεται στα «Γκαλαπάγκος» του Αιγαίου, υπονοώντας τον Κόλπο της Καλλονής, αυτόν τον μοναδικό βιότοπο, που είχε συνεπάρει τον Αριστοτέλη αλλά και τον Αρμάν Μαρί Λερουά που έγραψε ένα ολόκληρο βιβλίο. Το «The Lagoon» (How Aristotle Invented Science) που βραβεύτηκε με το The London Hellenic Prize για το 2014 (σε μεστή τελετή με σημαντικές ομιλίες) είναι ένα γοητευτικό βιβλίο επιστήμης αλλά κυρίως άνοιγμα σε ένα σύστημα παρατήρησης, ανάλυσης και οργάνωσης ενός συνόλου. Ο Αριστοτέλης παρουσιάζεται από τον Λερουά ως ο πρώτος επιστήμων του δυτικού κόσμου.
Αναπόφευκτα σκέφτομαι πόσο ισχυρή είναι η αγάπη για την Ελλάδα από τους ακαδημαϊκούς κύκλους, τους διανοούμενους, τους συγγραφείς, τους μελετητές, όσους κάνουν έρευνα και διαβάζουν και κινούνται σε όλον τον κόσμο. Οταν συνέβαλε στη συζήτηση και ο Ρόμπιν Λέιν Φοξ (με το μεγάλο συγγραφικό έργο για τον Μ. Αλέξανδρο και την αρχαία Ελλάδα), η θεματολογία γρήγορα γλίστρησε ώς και στην αποπομπή της κ. Κ. Σαββαΐδου και στην ιδιωτική εκπαίδευση. Υπάρχει ενημέρωση και τα ελληνικά θέματα απασχολούν πολύπλευρα και ουσιαστικά.
«Αυτό το θαύμα»
Αλλά, στο Αthenaeum Club ήμασταν για τον Αριστοτέλη, τη Λέσβο και το βραβείο. Ο Λερουά με βάζει αμέσως στο κλίμα καθώς μου μιλάει με θαυμασμό για το τοπίο του νησιού και τις αντιφάσεις του, την «έρημο» και τα πυκνά δάση, και ανάμεσα «αυτό το θαύμα», ο Κόλπος της Καλλονής, «The Lagoon». Αργότερα, στην ομιλία του, ο Λερουά μίλησε ενθέρμως για τη Λέσβο και το φιλόξενο πνεύμα της και το συνέδεσε ακόμη και με τη μεταχείριση των μεταναστών. Η Λέσβος είναι μια ήπειρος στο Αιγαίο.
Πριν από λίγα χρόνια, λέει ο Λερουά, σε μία από τις βόλτες του στο Μοναστηράκι μπαίνει στο βιβλιοπωλείο «Ερατώ». «Εκεί βλέπω μια έκδοση της Historia Animalium του Αριστοτέλη, στη σειρά του Oxford University Press από το 1910. Το πήρα και όταν το διάβασα κατάλαβα αμέσως τι εννοούσε. Ως επιστήμων ένιωθα ότι μου μιλούσε ένας επιστήμων». Η αναβίωση του ενδιαφέροντος για τον Αριστοτέλη τον 19ο αιώνα, μετά την περιθωριοποίησή του στη διάρκεια του 17ου αιώνα, του Αιώνα της Επιστήμης, συνδυάζεται με τη γενικότερη συζήτηση για την εξέλιξη, την εμφάνιση του Δαρβίνου, την κληρονομιά του Διαφωτισμού και τη συμβολή του Carl Linnaeus τον προηγούμενο αιώνα.
Για τον Αρμάν Μαρί Λερουά, ο Αριστοτέλης θέτει τα βασικά ερωτήματα της επιστήμης και επιχειρεί να δώσει απαντήσεις για τα πάντα. «Οταν έχει απορίες για το πώς λειτουργεί το σύστημα μιας σουπιάς, π.χ., την ψαρεύει και κάνει τομή στο σώμα της. Οι ψαράδες γίνονται συνεργάτες και η εκπληκτική ποικιλία ζωικών και φυτικών μορφών παρασύρει τον Αριστοτέλη σε έναν γενικό αναστοχασμό πάνω στον φυσικό κόσμο».
Κατά τον Λερουά, ο Αριστοτέλης θα τα πήγαινε θαυμάσια με τον Δαρβίνο, μόνο που θα διαφωνούσαν σε ορισμένα βασικά ζητήματα. Ενώ ο Δαρβίνος υποστηρίζει την εξέλιξη και τη φυσική επιλογή, ο Αριστοτέλης διαλέγει μια θέση ανάμεσα στην «εξέλιξη» και τη «δημιουργία». Πιστεύει σε ένα τέλεια πλασμένο σύστημα όπου τα πάντα είναι εκεί από πάντα και για πάντα. Αυτό το «ένα σύστημα» του κόσμου γίνεται και μια μηχανή κατανόησης και της έννοιας του χρόνου. «Ο Αριστοτέλης αγνοεί τα απολιθώματα, τα ίχνη ελεφάντων και άλλων ζώων, όπως και την παρουσία του απολιθωμένου δάσους στο Σίγρι που δεν αποσπά καμία τοποθέτηση».
Ο Λερουά επιμένει στην εκπληκτική τεχνική της παρατήρησης που ο Αριστοτέλης είχε αναγάγει σε βασανιστικά επεξεργασμένη τέχνη, στα όρια της εμμονής και της υπερεξάντλησης. Η περιέργειά του και η τεράστια πνευματική του απόδοση τον διαφοροποιούν. «Ακόμη και η κοσμολογία τον συνεπαίρνει, όπως και η πολιτική και η τέχνη». Για όλα εφαρμόζει την ίδια μέθοδο ανάλυσης, τομής και κυκλικής οργάνωσης.
Ο Αριστοτέλης όταν έφυγε από την Αθήνα, μετά τον θάνατο του Πλάτωνα, εγκαταστάθηκε στην Ασσο της Μικράς Ασίας. «Εκεί γνωρίζει τη γυναίκα του, τη 18χρονη –πιθανόν– Πυθιάδα και το 345 π.Χ. περνούν μαζί απέναντι στη Λέσβο. «Μπορεί να ήταν ένας μήνας του μέλιτος διαρκείας», λέει μισοαστεία-μισοσοβαρά ο Λερουά. Στη Λέσβο, όμως, συμβαίνει η «αποκάλυψη» του φυσικού κόσμου. Είναι εκεί και τότε, που ο Αριστοτέλης γίνεται «επιστήμων».
Το βραβείο
Πρέσβης οικουμενισμού, το βραβείο που απονέμει κάθε χρόνο η London Hellenic Society (με σημαντικές χορηγίες), επιλέγει ένα βιβλίο στην αγγλική γλώσσα, από οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο ή λογοτεχνική έκφραση, που να συνδέεται με τον ελληνικό πολιτισμό. Ο κ. Μιχάλης Μόσχος, που συντονίζει το London Hellenic Prize, με τη βοήθεια του Jason Leech, μου επισημαίνει το άνοιγμα στις αξίες του οικουμενικού Ελληνισμού. Το βραβείο συνδέεται στη γέννησή του με τον John A. Hadjipateras και τον John D. Criticos, και στη διάρκεια 19 ετών έχει βραβεύσει τον ανθό των ελληνιστών, ιστορικών και όχι μόνο. Η βράβευση του David Malouf το 2009 έγινε κατ' εξαίρεση στη Γεννάδειο και καταγράφεται ως σημαντικό βήμα στην ιστορία του θεσμού. Σπουδαία ονόματα όπως οι σερ Μάικλ Λουέλιν Σμιθ, Πολ Κάρτλιτζ, Μαρκ Μαζάουερ, Αν Κάρσον έχουν τιμηθεί. Στην τελετή για τη βράβευση του Αρμάν Μαρί Λερουά, μίλησαν οι Μιχάλης Μόσχος, Γιώργος Ροδόπουλος (πρόεδρος του The London Hellenic Society), Robin Lane Fox, Ian Blatchford, διευθυντής του Science Museum και ο τιμώμενος.
www.kathimerini.gr
Μέλος του μητρώου
